Qazaqistanliq Uyghur yashliridiki milliy roh néme bilen ölchinidu?

“Kosmo-trawél” sayahet shirkiti mudirining orunbasari ri'ad qurbanofning pikriche, her qandaq bir milletning kélechikini shu millet ewladlirining öz millitining omumiy tereqqiyatigha qoshqan töhpisining derijisi belgileydu. Milliy roh her qandaq milletning buzulmas hüli, uning tereqqiyatining asasi bolghanliqtin, milliy rohta terbiyilen'gen, bilim alghan yashlar kélechekke chong ishench bilen qarap, ilgirileleydu. R. Qurbanof milliy rohsiz terbiyilen'gen yashlarning kélechekte xurapiyliqqa, nadanliqqa duchar bolidighanliqini, ularning öz millitining angliq, munasip wekilliri bolalmaydighanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Hazirqi zamanning bizge qoyuwatqan telipi milliy ghururi yétilgen yashlarni terbiyilep chiqish. Buning asasida néme yatidu? elwette, ma'arip sistémisini yolgha qoyush, balilarni ana tilida oqutush, terbiyilesh, ata-anilarning mekteptiki bilimge bolghan köz qarishini özgertish. Chünki, millitimizning kélechiki shuninggha baghliq. Milliy sewiye öskenséri, millet teqdiri ghemxorluqqa érishidu, millet süpitide kamalet tapidu. Milliy sewiye töwen bolsa, bölgünchilik, hesetxorluq, xushametchilik wahakazalar yétilip chiqip, millet qayghusigha aylinidu. Biz shulardin qutulushimiz kérek. Hazirqi zamanda balilargha rohiy milliy terbiye hawadek hajet dep oylaymen. Shu sewebtin bizning kélechek yashlirimizni rohiy jehettin töwen dep éytalmaymen. Biraq her millet qeyerde jem bolup oltursa, shu yerde milliylik saqlinidu.”

R. Qurbanofning qarishiche, kélechek ewladlarni terbiyileshte ma'arip sahesila emes, belki, mesilen, milliy sen'etning ajralmas qismi bolghan tiyatirchiliq ijadiyitimu muhim rol oynaydu. Bolupmu hazirqi waqitta kichik balilargha béghishlan'ghan sehne eserliri kem bolup, bu saheni janlandurush wezipisi rézhissorlargha, artislargha artilidu, chünki milliy rohni oyghitidighan, milliy terbiye béridighan sehne eserlirining yaritilishi bügünki zaman telipidur. R. Qurbanof shundaqla milliy roh derijisini kötürüsh üchün her sahe wekillirining birlishishi lazimliqini, millet teqdirining hemmining ortaq ghem-qayghusi ikenlikini, oyghinishning, birliship heriket qilishning alliqachan waqti yetkenlikini ilgiri sürdi. 

Her qandaq bir millet özining tili, ötmüsh tarixi, medeniyiti, örp-adetliri bilen bashqilardin perqlinidu. Shu qedriyetlerni saqlap qélish hem yenimu tereqqiy ettürüsh sézimliri hazirqi yashlarda shekillen'genmu? abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining oqutquchisi sha'irem baratowa bu heqte toxtilip, mundaq dédi: “Her qandaq insanning dilidiki milliy roh öz millitige bolghan méhir-muhebbitidin, xelqige te'elluq qedriyetlerni yüriki bilen sézishidin wujudqa kelse kérek. Yeni öz xelqining tarixi, medeniyiti, edebiyatini, ana tilini köz qarichuqidek saqlash, tereqqiyatigha bir kishilik töhpe qoshush milliylikning bir ülgisidur. Her xil sahelerde emgek qiliwatqan bügünki kün yashlirida milliy sézim uchqunlirini bayqashqa bolidu. Bolupmu kéyinki waqitlarda, intérnét torliri hem gézit sehipiliride bir türküm Uyghur yashliri teripidin ijad qiliniwatqan milliyliki yuqiri misralarning yoruq körüshi xursen bolarliq ehwal, elwette. Emma yashlar dilida milliylikning téximu yalqunlinishini xalighan bolar idim. Dilimizda milliy roh üstün bolsa, özimizni ulugh we dana milletning perzenti süpitide hés qilishimiz tüpeyli biperwaliqqa, bighemlikke yol qoyalmaydighinimiz éniq. Bügünki tangda milliy rohi üstün yashlarning yétilip chiqishi muhim ehmiyetke ige. Chünki, xelqimizning kelgüsi teqdiri yashlar dilidiki milliy rohqa munasiwetlik dep oylaymen.”

Yash sha'ir molutjan toxtaxunofning pikriche, her qandaq bir shexste milliy rohning shekillinishide ana tili muhim rol oynaydu, chünki ana tilini bilmigen ademde milliy roh, öz millitige bolghan muhebbet, yaxshi sézim shekillenmeydu. Buningdin tashqiri, milliy roh shekillenmigen shexsning ana yurtigha, ana wetinige bolghan muhebbet sézimliri üstün we semimiy bolmaydu. U bügünki yashlardiki milliy roh derijisige mundaq dep baha berdi: “Elwette, 21-esirning qedem bésishi bilen Uyghurlarda pütkül dunya yüzi bilen birlikte qattiq oyghinish yüz berdi. Chünki shé'irlardimu, hékayilerdimu éytilip ötkinidek, gheplet uyqusidin oyghinish dewrige ötti dések bolidu. Bolupmu, qazaqistandiki yashlirimizda milliy roh yuqiri derijide tereqqiy etti dep éytalaymiz, chünki, 90-yillarning ayighida ana tiligha bolghan muhebbet sel suslashqan bolsa, 21-esir kirishi bilen qaytidin milliy ghurur oyghinip, milliy mekteplirimizge balilarning köplep kélishi milliy rohning tereqqiyatidin dep bilishke bolidu. Buni jumhuriyetlik "Uyghur awazi" gézitining oqurmenlirining yildin-yilgha ösüshidinmu bilishke bolidu. Bügünki künde milliy rohning tereqqiyati yuqiri derijide kétip baridu, dep ishenchlik éytalaymen.” 

Melumki, qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéfning ilgiri sürgen “Kélechek nishan: meniwi yéngilinish” programmisi qazaqistanliqlar teripidin chongqur analiz qilinip kelmekte. Memliket rehbiri qazaqistan jem'iyitining barliq sahelirini meniwi yéngilashning yolyoruqlirini otturigha qoyup, shuning muhim sherti süpitide milliy kodni körsetken idi. Mezkur milliy kod némini bildüridu? qazaqistanliq Uyghurlar, bolupmu yashlarning meniwi yéngilinishida bu némini közde tutidu?

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan neshriyatchi aznat talipof buninggha mundaq dep jawab berdi: “Milliy kod déginimiz‏-bizning milliy rohimiz, meniwi bayliqimiz. Bügünki alemshumullashturush dewride shu milliy rohimizgha, meniwi bayliqimizgha warisliq qilish, shuni saqlap qélish eng muhim mesililerning birige ayliniwatidu. Méning shexsiy pikrimche, her bir a'ilide bu mesilige chong köngül bölünüshi kérek. Qazaq xelqining dangliq yazghuchisi muxter ewézof millet bolimen déseng, böshüküngni tüze, dégen dana sözini éytip ketken iken. Shuning üchün a'ilidin bashlinidighan terbiyide biz milliy rohqa alahide köngül bölüshimiz kérek. Milliy roh némidin bashlinidu? ana süti bilen kirgen bizning ana tilimizdin bashlinidu. Ana tilimizgha, milliy medeniyitimizge, edebiyatimizgha, sen'itimizge warisliq qilish tuyghusini shu ösüwatqan balilargha singdürmey turup, milliy rohning tereqqiyati heqqide gep qilishning hajiti bolmisa kérek. Uning tereqqiy étishi, elwette, birinchi nöwette, shu milletning tereqqiy étishi bilen zich baghlinishliq.” 

A. Talipof bu yerde milletning ijtima'iy, siyasiy ehwali, omumiy tereqqiyatini közde tutup, her bir milletning, bolupmu yash ewladning milliy terbiye élishi lazimliqini, shu waqittila bu milletning bügünki dewrdiki riqabette özini saqlap qélishi mumkinlikini bildürdi.