Xitay siyasiti baghche ma'aripini esli mahiyitidin yiraqlashturdi

Xitayning qosh tilliq ma'arip siyasiti Uyghurlargha 2000-yilidin bashlap resmiy omumyüzlük yolgha qoyulush dewrige qedem qoydi. Da'iriler arqidin 2012-yilning axirigha qeder barliq milliy mektepler bilen xitay mektepliri birleshtürüshni, barliq yeslilerni qosh tillashturushni, 2020-yiligha qeder Uyghur élidiki barliq mekteplerni qosh tillashturup bolushni nishan'gha kirgüzdi.

Hazirqi weziyettin qaraydighan bolsa, xitay hökümitining yeslilerdin bashlap yolgha qoyuwatqan bu atalmish qosh til ma'aripi peqet xitay tilinila öginish, ana tilidin waz kéchish halitige keldi. Sebiyler ma'aripi bolsa esli ana tilini chetke qaqmasliqi, ana til asasida balilarning yene bir tilni igilesh pursiti yaritip bérishi kérek idi.

Sebiylerge deslepki ang terbiyisi élip bérilidighan baghche ma'aripidin bashlap, qosh til yeslisi namidiki pütünley xitay tilida terbiyilen'gen Uyghur baliliri bashlan'ghuch, ottura mekteplerge örlep oqushqa bashlidi, halbuki oqutquchilar, ata-anilar we shundaqla Uyghur jem'iyitining omumiy inkasigha qarighanda, yeslidin bashlap xitayche oqughan bu Uyghur perzentlirining Uyghurchidimu, xitaychidimu oxshashla toluq sawati chiqmayla qalmay, eqliy qabiliyet we bashqa jehetlerdimu normal sewiye hemde telepke yetmeywatqanliqidek achchiq ré'alliq hemmini échindurmaqta, endishige salmaqta.

Xitay hökümitining Uyghurlargha élip bériwatqan qosh til ma'arip siyasitining mahiyitini shu xil ma'arip siyasitide xizmet qilghanlar téximu yaxshi bilidu. Ilgiri ziyaritimizni qobul qilghan yesli qosh til oqutquchiliri özlirining Uyghur balilirigha xitayche ders ötüshke mejbur ikenlikidinmu bekrek, sebiy balilarning pütünley xitayche til muhitida éghir bésimda qéliwatqanliqidin ökünidighanliqini bildürgen idi.

Bashlan'ghuch mektepni püttürüsh aldida turghan balisining ikkila tilda sawati chiqmighanliqidin endishe qilip, nöwettiki qosh til ma'aripining namuwapiq bir siyaset ikenlikini inkas qilghan bir atining sözi, emeliyette nurghun Uyghur ata-anilarning yürek sözi bölishi mumkin.

Mana bu netije xitay hökümiti Uyghurlargha élip bériwatqan “Qosh tilliq ma'arip” siyasitining pütünley xata ikenlikini yenimu ispatlap körsetmekte.Sebiyler ma'aripi bolsa esli ana tilini chetke qaqmasliqi, ana til asasida balilarning yene bir tilni igilesh pursiti yaritip bérishi kérek idi. Uyghurlar mahiyiti özgergen xitay qosh til ma'arip siyasitige qarshi ana tilni qoghdash yolida qolidin kélishiche izdenmekte, qanun da'irisi ichide qolidin kélidighan ishlarni qilishqa tiriship ana til yeslisi, ana til mektipi qurushqa urunupmu kördi. Hetta balilirini qosh til ma'aripning ziyankeshlikidin qoghdash üchün yurt elni tashlap chet'ellerge chiqip kétiwatqanlarmu köpeymekte. Ene shulardin biri yéqinda gérmaniyege köchmen bolghan, uzun yilliq ma'aripchi abduweli ependi yesli ma'aripi qandaq bolushi kérek, hazirqi qosh til yeslilirining mahiyitichu dégen so'alimizgha jawab berdi.

Qosh til ma'arip siyasiti heqqide izchil halda ishtin sirt musteqil tetqiqat élip bériwatqan amérikidiki alem téxnikisi inzhénéri doktor erkin sidiq ependi, ilgiriki söhbetlirimizde, qosh til ma'aripi siyasiti arqiliq Uyghurlarning öz ana tilidin mehrum qélishi, Uyghurlarning yene némilerdin ayrilip qélishigha seweb bolidu dégen téma üstide yekünliri hemde endishilirini bayan qilghan idi.

Tepsilatini awaz ulinishidin anglighaysiler.