Uyghur mektepliride xitay tili ma'aripini omumlashturush uqturushi jiddiy inkas qozghidi

Ötken hepte ijtima'iy alaqe torlirida xoten wilayitide dölet tili ma'aripi namida mekteplerde xitay tili ma'aripini yolgha qoyush uqturushi tarqalghan idi. Ichkirilep éniqlash dawamida, mezkur uqturushning Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazariti teripidin bu yil 7-ayning 5-küni herqaysi wilayet‏, oblastlargha tarqitilghanliqi we 1-séntebirdin bashlap toluqsiz ottura mektep we bashlan'ghuch mekteplerde yolgha qoyush belgilen'genliki ashkarilandi.

Bu heqte pikir bayan qilghan analizchilarning qarishiche, da'iriler yolgha qoyghan atalmish “Dölet tili ma'aripini omumlashturush”belgilimisi xitay hökümiti özi élan qilghan “Milliy aptonomiye qanuni” gha xilap qilmish bolup, bu, Uyghur qatarliq yerlik xelqlerge qaritilghan milliy assimilyatsiye siyasitining ashkara yolgha qoyulushi.

Ötken heptining jüme künidin buyan Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazaritining bu yil 7-ayning 5-küni élan qilghan “Aptonom rayonning mejburiyet ma'aripi basquchidiki qosh til oqutushi derslik orunlashturush layihesi” namliq uqturushning xitayche we Uyghurche tamghiliq foto kopiyisi féysbok, twitir qatarliq ijtima'iy alaqe torlirida keng tarqilip, munazire qozghidi.

Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazaritining 2017-yilliq 10-nomurluq höjjiti namida élan qilin'ghan “Aptonom rayonning mejburiyet ma'aripi basquchidiki qosh til oqutushi derslik orunlashturush layihesi” namliq uqturushta éniq qilip: “2017-Yili 9-ayning 1-künidin étibaren bashlan'ghuch we toluqsiz ottura mekteplerning birinchi yilliqidin bashlap, barliq dersler dölet ortaq til-yéziqi arqiliq ötilidu, shuning bilen bir waqitta mezkur milletning edebiyat dersliki qoshumche ötilidu” déyilgen .

Uqturushta yene, ma'arip nazaritining Uyghur aptonom rayonluq partkomning buyruqi bilen mezkur belgilimini élan qilghanliqi alahide izahlinip: “Shinjang Uyghur aptonom rayonluq partkomning 2017-yilliq 36-nomurluq höjjiti yeni ‛ottura-bashlan'ghuch mekteplerdiki qosh til ma'aripi xizmitini kücheytish we yaxshilash toghrisida pikirler‚ we ürümchide échilghan ottura-bashlan'ghuch mekteplerde qosh til oqutushi xizmitini ilgiri sürüsh söhbet yighinining rohigha asasen, etrapliq tekshürüp tetqiq qilish, ispatlash asasida, nazaritimiz bu belgilimini tüzüp chiqti” dégen bayanlar ishlitilgen.

Chet'ellerdiki Uyghur ziyaliyliridin ilgiri “Shinjang uniwérsitéti”da tetqiqat we oqutush bilen shughullan'ghan, nöwette amérikada Uyghurlarning til, medeniyet, tarix tetqiqatini dawamlashturuwatqan doktor qahar barat ependi we türkiy milletler folklor tetqiqatchisi méhri'ay memtili xanim radiyomiz ziyaritini qobul qilip, öz qarashlirini ortaqlashti.

Doktor qahar barat ependi ma'arip nazariti teripidin élan qilin'ghan mezkur höjjetning Uyghurlarning til, ma'arip, medeniyitini xitaychilashturush, Uyghurlarni til, ma'arip, medeniyet jehettin pütünley assimilyatsiye qilish siyasitining yazma höjjet sheklide ashkara élan qilinishi ikenlikini tekitlep, emeliyette xitay hökümitining uzundin buyan Uyghur milliy ma'aripini xitaychilashturush siyasitini atalmish “Qosh tilliq ma'arip” namida yolgha qoyup kéliwatqanliqini tilgha élip, nöwette Uyghur ewladlirining ana til ma'aripidin pütünley mehrum qélip, medeniyet assimilyatsiyisige yüzlen'genlikini agahlandurdi.

Doktor qahar barat ependi bayanida yene, da'iriler élan qilghan Uyghur ma'aripini pütünley xitaychilashturush belgilimisining xitay hökümiti ilgiri élan qilghan aptonomiyilik qanun, belgilimilerge xilap qilmish ikenlikini tekitlep, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri we pa'aliyetchilirila emes, belki özini Uyghur dep hésablighan herqandaq bir Uyghurning xitay hökümiti nöwette yürgüzüwatqan “Milliy ma'aripni xitaychilashturush siyasiti”ge qarita naraziliqini ipadilesh we ret qilish mes'uliyiti barliqini tekitlidi.

Ilgiri “Shinjang uniwérsitéti”da Uyghur folklor tetqiqati bilen shughullan'ghan méhri'ay memtili xanim özining xitay da'iriliri élan qilghan mezkur höjjetni toluq oqup chiqqanliqini bildürüp, höjjette tilgha élin'ghan “Waqtinche shara'iti hazirlanmighan rayonlarda, yeni jenubiy shinjangdiki töt wilayet, oblastta, toluqsizning 1-yilliqida waqtinche aptonom rayonning mejburiy ma'arip basquchidiki milliy tilda ders bérilidighan mekteplerde Uyghur tilida oqutushni bir mezgil dawamlashturush” heqqidiki izahatining da'irilerning xitaylar nopusi köp sanliqni igileydighan shimay Uyghur diyarigha qarighanda, Uyghurlar mutleq köp nopusni igileydighan jenubiy Uyghur diyarida ma'aripni xitaylashturush siyasitini éhtiyatchanliq bilen ijra qiliwatqanliqini tekitlidi.

Méhri'ay memtili xanim yene, mezkur belgilimining xitayning özi élan qilghan milliy aptonomiye qanunidiki milliy til-yéziq ma'aripni qollinish belgilimilirige éghir derijide xilap qilmish ikenlikini tekitlep, mezkur siyasetni emeliy ijra qilish dawamida, xitay hökümitining mezkur belgilimini yolgha qoyushi Uyghurlarning qattiq naraziliqigha duch kélidighanliqini agahlandurdi.