Xitay hökümitining Uyghur yéziliridiki “Qosh til yesli” qurulushini tézlitish chaqiriqi diqqet qozghimaqta

Muxbirimiz irade
2016.11.22
qeshqer-qosh-til-yesli-1.jpg Qeshqerdiki qosh til yeslisidin körünüsh.
RFA/Arslan

Xitay hökümiti “Qosh til” ma'aripini Uyghur élining “Menggülük eminliki” we “Milletler ittipaqliqi”ning kapaliti süpitide jiddiy tutup ishlimekte.

Uyghur rayonluq partkomning mu'awin sékrétari li pingshin yéqinda aqsudiki ziyariti dawamida qilghan sözide, Uyghur élida muqimliq we menggülük eminlikni ishqa ashurush üchün “Qosh til ma'aripi” ni küchlendürüsh kérek, yash ewladlarni kichikidin tartip sotsiyalistik qimmet qarishi bilen chong qilish kérek dégen idi. Bolupmu yéqindin buyan Uyghur rayonluq hökümet jenubtiki yézilarda oqush yéshigha toshmighan balilarning qosh til ma'aripini omumlashturush xizmitini tézlitishni qayta-qayta tekitlimekte. Bu heqte tengritagh we xelq torlirida tarqitilghan xewerlerdin melum bolushiche, Uyghur aptonom rayonluq partkom 11-ayning 10-küni mexsus halda jenubiy shinjangdiki üch wilayet, bir oblast yézilirida “Qosh til” yeslisi qurush xizmitini ilgiri sürüsh yighini échip munularni körsetken: “Yézilarda “Qosh til” yeslisi qurushni tézlitish bash nishanini emeliyleshtürüsh, jenubiy shinjang xizmitini kücheytishning muhim tedbiri. Her derijilik partkom, xelq hökümetliri we alaqidar tarmaqlar jenubiy shinjang yézilirida “Qosh til” yeslisi qurushni tézlitishning muhim ehmiyitini jezmen toluq tonushi kérek؛ her derijilik partkom, xelq hökümetliri texirsizlik éngi, mes'uliyet éngini yenimu kücheytip, aptonom rayonluq partkomning tedbir-orunlashturmilirini qet'iy niyetke kélip, zor küch bilen emeliyleshtürüshi kérek.”

Melum bolushiche, “11-Besh yil” we “12-Besh yil” mezgilide xitay merkizi hökümiti we Uyghur aptonom rayon da'iriliri “Qosh til yesli qurulushi”gha jem'iy 1 milyard 618 milyon som meblegh salghan bolup, buning netijiside, jenubiy Uyghur élidiki üch wilayet, bir oblastta yéngidin 1700 din oshuq “Qosh til” yeslisi qurulghan we omumiy qosh til yesli sani 2014 ke yetken we bu qosh til yesliliride oquwatqan ösmür balilar 343 ming 800din ashqan.

Biz jenubtiki melum bir nahiyidiki qurulush tarixi uzun bolghan bir Uyghur balilar yeslisige téléfon qilghinimizda, oxshash namdiki ikki qosh til yeslisidila 700 ge yéqin oqughuchi barliqi, bu yesli “Qosh til yeslisi” qilip özgertilgendin buyan yesli bashliqlirining hemmisining xitay bashliqlargha almashqanliqidin xewer taptuq.

Jenubtiki yézilarda “Qosh til yesli” qurulushining bunche jiddiy rewishte élip bérilishi Uyghur közetküchilerning diqqitini qozghawatqan bir mesile. Türkiyediki Uyghur ziyaliyliridin ége uniwérsitétining proféssori alimjan inayet ependi xitay hökümitining yesli balilirigha qaritilghan qosh til namidiki emeliyette xitay tilini asas qilghan bu ma'aripning hökümetning Uyghurlarni assimilyatsiye qilishtin ibaret uzun muddetlik pilanigha asasen yürgüzülüwatqanliqini bildürdi.

Derweqe yéqinda, yéqinda “Shinjang géziti” de Uyghur élida bir qisim kadirlarning “Qosh til yeslisi qurulushi” xizmitide aktip bolmighanliqi we yaki pikir jehette partiye bilen birdek bolmighanliqi üchün bir terep qilin'ghanliqi xewer qilin'ghan. Uningda éytilishiche, qeshqer wilayetlik intizam tekshürüsh komitéti 11 nahiye, sheherdiki hakim derijilik 15 kadirgha we bölüm bashliqi derijilik 22 kadirgha ayrim-ayrim partiye ichide agahlandurush, tenbih bérish, wezipisidin qaldurup bir terep qilish charisi qollan'ghan hem 11 nahiye, sheherning asasliq partiye, hökümet rehberlirini özini chongqur tekshürüshke buyrughan.

Xewerde buning sewebi töwendikidek körsitilgen : yuqiridiki bu rehbiri kadirlar aptonom rayonluq partkomning 2016-yili Uyghur élining 1-türkümdiki mexsus “Qosh til” yeslisi türini choqum bu yil ichide tamamlap ishqa kirishtürüsh yolyoruqigha yéterlik ehmiyet bermigen, estayidil bolmighan we pikir yoli éniq bolmay xizmetlerde küchimigen. Shunga qeshqer wilayetlik partkom intizam tekshürüsh komitéti partiye intizamini chingitip, kadirlarning istil qurulushini kücheytish üchün alaqidar mes'ul kishilerning jawabkarliqini sürüshtürdi.

Biz qeshqer wilayitidiki bu qosh til yeslilirini omumlashturush xizmitide aktip bolmighan kadirlar heqqide uchur igilep béqish üchün, qeshqerdiki bir qisim hökümet organlirigha téléfon qilghan bolsaqmu, bir netijige érishelmiduq. Emma amérika Uyghur birleshmisi re'isi élshat hesen ependi bu kadirlarning qosh til siyasitige qarshi pikirde bolghanlar bolushi mumkinlikini bildürdi.

Melum bolushiche, Uyghur aptonom rayonluq partkom achqan jenubiy shinjangdiki üch wilayet, bir oblasta qosh til yesli qurulushini omumlashturush xizmiti yighinigha qatnashqan herqaysi wilayet, nahiyelerning mes'ulliri yighinda “2016-2017-Yilliq jenubiy shinjang yézilirining oqush yéshigha toshmighanlar “Qosh til” ma'aripi xizmiti nishan mes'uliyetnamisi” ge imza qoyghan. Bu mes'uliyetnamige imza qoyushning yuqiridiki wezipisini orundiyalmighan yaki pikirde birdek bolmighan kadirlarni bir terep qilish bilen munasiwetlik bolushi mumkinliki mölcherlenmekte.

Uyghur balilirigha qaritilghan bu “Qosh til ma'aripi” Uyghur ziyaliylirida Uyghur ana tili we Uyghur balilirining kelgüsige qarita jiddiy endishilerni peyda qilmaqta. Undaqta ana til duch kéliwatqan xirisqa qandaq taqabil turush kérek? bu heqtiki mulahizilerni kéyinki programmimizda diqqitinglargha sunimiz.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.