7-феврал үрүмчидә ечилған 2015-йиллиқ хитай өлкә(шәһәр)лиридики шинҗаң толуқ оттура синиплиридики оқуғучиларни тәрбийиләп йетиштүрүш йиғинидин ашкарилинишичә, уйғур аптоном район даирилири, бу йил хитай өлкилиридики толуқ оттура синиплири вә аптоном район ичидики толуқсиз оттура мәктәплиригә оқуғучи қобул қилишни илгирики 20 миң асасида йәниму көпәйтидикән, һазир буниң конкрет лайиһиси түзүлүветипту. 2015-йиллиқ маарип ислаһати вә тәрәққият йеңи нишанида "қош тил" оқутушини үнүмлүк илгири сүрүшкә капаләтлик қилиш бекитилгән.
хитай даирилириниң мушу хилдики аталмиш "шинҗаңниң маарип ишлирини йөләш" намида күчәйтип елип бериватқан уйғур ели маарипини пүтүнләй хитайлаштуруш сиясити чәтәлләрдики уйғур зиялийлириниң күчлүк тәнқидигә учримақта.
уйғур ели маарип тармақлириниң тор бәтлиридин ашкарилинишичә, хитай өлкилиридә оттура, алий вә техником мәктәплиридә оқуватқан шинҗаңлиқ аз санлиқ милләт оқуғучилар сани 130 миң болуп, хитайниң маарип ислаһати вә тәрәққият йеңи нишанини бойичә бу йил хитай даирилири хитай өлкилиридә шинҗаң толуқ оттура синипини ечиш хизмитини йәниму илгири сүрүшни тезлитидикән вә ичкири өлкиләр шуниңдәк аптоном район ичидики икки хил шинҗаң синиплириниң бултурқи 20миң оқуғучи қобул қилиш санини 30миңға йәткүзидикән.
өткән пәйшәнбә ечилған уйғур аптоном райониниң бу йиллиқ маарип хизмәт йиғинида муһим хизмәт сүпитидә оттуриға қоюлған йәнә бир нуқта "уйғур елиниң җәнубидики үч вилайәт, бир областниң маарип ишлирида йөләш салмиқини давамлиқ зорайтип, маарип системисиниң муқимлиқи вә әбәдий әминликигә капаләтлик қилиш" болуп, даириләр йиғинда "мәркәзниң һәр түрлүк оқутуш тәләплирини бир-бирләп әмәлийләштүрүлиду, ‹ким үчүн адәм тәрбийиләш, қандақ адәм тәрбийиләш, адәмни қандақ тәрбийиләш›ни зич чөридәп, идийиви-сиясий хизмәт шәкли вә усулида йеңилиқ яритип, оқуғучиларни идийиви-сиясий җәһәттә тәрбийиләштики тәшәббускарлиқ һоқуқини қолға кәлтүриду" дәп тәкитлигән.
хитай мәркизи телевизийә қанили хәвиридә уйғур райони маарип назарити шинҗаң синиплирини башқуруш бөлүми мудири сүн чиниң сөзини нәқил елишичә"бу йил җуңгониң есил әнәниси вә мәдәнийитини мәктәпләргә киргүзүш паалийитини қанат яйдуруп, вәтәнпәрвәрлик тәрбийиси, милләтләр иттипақлиқи тәрбийисини мәктәп оқутушиниң омумий җәряниға сиңдүриду."
аптоном районлуқ маарип назарити партгурупписиниң шуҗиси ляң чавниң маарип хизмәт йиғинида оттуриға қоюшичә: "бу йил аптоном район маарип системиси аптоном районниң җәнубий шинҗаңда толуқ оттура басқучи маарипини омумлаштуруш низами" лайиһисини түзитидикән, болупму әхлақ тәрбийиси вә идийиви сиясий тәрбийини күчәйтип, әсәбийликни түгитишни идеологийә хизмитиниң муһим нуқтиси қилип, бөлгүнчиликкә, сиңдүрмичиликкә қарши туруш баш темисидики мәркәзлик тәшвиқ-тәрбийә паалийитини давамлиқ кәң қанат яйдуридикән. җәнубий вә шималий шинҗаңниң маарип пәрқини күчәп азайтиш, "қош тил" оқутушини үнүмлүк илгири сүрүшкә капаләтлик қилидикән.
хитай даирилириниң уйғур ели маарипиға қаратқан бу йиллиқ нишаниға қарита инкас қайтурған дуня уйғур қурултийи баянатчиси дилшат ришит, хитай һөкүмитиниң уйғурларға елип бериватқан маарип сияситини "очуқ -ашкара ассимилятсийә қилиш сиясити" дәп әйиблигәндин башқа, болупму уйғур елиниң җәнубидики уйғурларға хитайлаштурушни күчәйтиш муқимлиқ әмәс, бәлки техиму муқимсизлиқ елип келиду. хитай һөкүмитиниң уйғур әвладлирини хитайлаштуруш сиясити мушу түрдә мәҗбурий давам қилса, уйғурларниң өз әвладлирини милләт сүпитидә сақлап қелиш, мәдәнийитини қутқузуш йолидики күрәшлириниму күчәйтиду, хитай һөкүмити қош тил маарипиниң муқимлиқ елип келәлмәйдиғанлиқини тохтавсиз йүз бериватқан қаршилиқ һәрикәтлиридин көрүп йетиши вә савақ елиши керәк, өзиниң уйғурларға қаратқан бу йолсиз сияситиниң мәғлубийитини қобул қилиши керәк" дәп билдүрди.
һалбуки уйғур зиялийлири, хитайниң он нәччә йилдин буянқи қош тил маарип намида елип бериватқан хитайлаштуруш сияситиниң елип келиватқан сәлбий нәтиҗилиридин әндишә қиливатқан болуп, бу һәқтә пикир баян қилған америкидики уйғур зиялийлардин қәдимий тил пәнлири доктори қаһар барат әпәнди сөзини "биз балилиримизни хитай тили өгәнмисун демәймиз, -дәп башлиди вә арқидин мундақ тәкитлиди, -бир тилни артуқ билиш әлвәттә яхши, әмма һазирқи нәтиҗидин қариғанда ‹қош тил› маарипида тәрбийиләнгән уйғур әвладлири өз ана тилини билмәйла қалмай, өз тарихи, дин вә мәдәнийәт, өрп-адәтлиридинму ядлаштурулмақта. бу маарип әмәс. бу, уйғур маарипиға, әвладлириға мәсулийәтсизләрчә елип берилған бузғунчилиқтин башқа нәрсә әмәс. уйғурларниң милләт сүпитидә мәвҗут болуп турушиниң асаси тил, уйғур тилиниң тил сүпитидә сақлинишида болса маарип һалқилиқ рол ойнайду. уйғур маарипиниң өз тили бойичә әмәс, хитай тилида елип берилиши хитайдин бурун мукәммәллишип болған уйғур миллий маарипиғила әмәс, бәлки пүтүн уйғур миллитиниң мәвҗутлуқиға мөлчәрлигүсиз зиянларни елип келиду."