2015-Йили түркийә университетлирида уйғур мәсилиси көпләп муһакимә қилинди

2015-Йили түркийә университетлирида уйғурлар һәққидә көпләп муһакимә йиғини өткүзүлди. Әнә шуларниң бири 26-декабир күни түркийәниң ғәрбий шималиға җайлашқан қоҗаели вилайитидики дипломатийә мәктипидә болуп өтти.

Бу йиғинда истанбулдики “шәрқий түркистан вәқпи” ниң сабиқ башлиқи, “уйғур хәвәр вә тәтқиқат мәркизи”ниң мәсули һамут гөктүрк әпәнди “шәрқий түркистан вә шәрқий түркистандики инсан һәқлири дәпсәндичиликлири” темисида доклат бәргән. 3 Саәт давамлашқан доклат бериш йиғиниға 80 әтрапида яш оқуғучи қатнашқан. Мәзкур дипломатийә мәктипидә өткүзүлгән бу доклат бериш йиғини 2015-йили ичидики уйғурларға аит бир қатар илмий доклат йиғинлириниң ахирқиси болуп һесаблиниду.

Игилишимизчә мәзкур илмий доклат бериш йиғинини қоҗаели шәһәрлик һөкүмәт билән мәркизи истанбулда турушлуқ инсаний ярдәм вәқпи қоллиған болуп, қоҗаелидики мәзкур хәлқаралиқ дипломатийә мәктипидә қәрәллик һалда йиғин уюштурулуп, дуняниң һәрқайси җайлирида инсан һәқлири дәпсәндичиликигә учраватқан милләтләр вә мәзкур милләтләр учраватқан инсан һоқуқи дәпсәндичилики әһваллири тонуштурулидикән. Бу қетим мәхсус уйғурларниң әһвали һәққидә доклат бериш уюштурулған.

Йиғинда илмий доклат бәргән “ шәрқий түркистан вәхпи”ниң сабиқ рәиси һамут гөктүрк әпәнди телефон зияритимизни қобул қилип, йиғин әһвали, өзиниң алди билән уйғур райониниң қисқичә тарихи, җуғрапийәлик орни һәққидә мәлумат бәргәндин кейин хитай һөкүмитиниң уйғурларға қарита елип бериватқан бесим сияситини һөҗҗәтләр билән аңлатқанлиқини баян қилди.

Мәлум болушичә, йеқинқи бир қанчә йилдин буян түркийәниң һәр қайси университетлирида уйғур мәсилиси һәққидә мәхсус илмий доклат бериш паалийәтлири күчәйгән. Игилишимизчә, болупму, 2015-йили бир йил ичидә түркийәниң тәхминән 10 университетида, тәхминән 15 қетим уйғур вәзийити һәққидә илмий доклат бериш йиғини өткүзүлгән. Бу паалийәтләрниң көпинчисини оқуғучилар уюшмилири тәшкиллигән икән.

Түркийә университетлиридики оқуғучиларниң уйғурлар мәсилисигә диққәт қилиш әһвали һәққидә көзитиш елип барған журналист, азатҗан буғра зияритимизни қобул қилди.

У, нөвәттә университетларда бу хил паалийәтләрниң бу йилниң алдинқи йеримиға қариғанда азлиған болсиму, лекин йәнила давамлишиватқанлиқи, бәлки қоҗаели дипломатийә мәктипидики бу паалийәтниң 2015-йилидики әң ахирқиси болуши мумкинликини көрсәтти.

Хоҗаели хәлқара дипломатийә мәктипидә оқуғучиларға уйғур мәсилисидин доклат бәргән һамут көктүрк әпәнди университетларда мундақ илмий доклат бериш паалийәтлирини елип беришиң уйғурларни вә уйғурларниң дуч келиватқан мәсилилирини түркийәдики яш әвладларға, зиялийларға тонуштурушта муһим әһмийәткә игә икәнлики, һәтта түркийә һөкүмити вә хәлқара җәмийәткә тонуштуруштиму пайдилиқ икәнликини, шуңа мундақ паалийәтләрни көпләп өткүзүш керәкликини оттуриға қойди.

Һамут гөктүрк әпәнди доклатиниң ахирида уйғур мәсилисиниң хитайниң ички мәсилиси болуштин һалқип хәлқаралиқ мәсилисигә айланғанлиқини, шуңа түркийә дөлитиниң бу мәсилигә алаһидә көңүл бөлүши керәкликини тәкитлигән.

Мәлум болушичә, бу йил түркийә университетлиридин истанбул университети, ғази университети, әнқәрә университети вә башқилар мәхсус уйғур тәтқиқат мәсилилири бойичиму хәлқаралиқ илмий муһакимә йиғин өткүзгән болуп, 18-декабир күни ғази университети мәшһур уйғур шаири абдуреһим өткүр вапатиниң 20 йиллиқи, атақлиқ уйғур тилшунас мирсултан османофниң тәтқиқат һаяти һәққидә хәлқаралиқ муһакимә йиғини өткүзгән иди. Униң алдида болса, истанбулда 20-әсирдики мәшһур тарихчи вә сиясийонлардин муһәммәд имин буғра вә әйса йүсүп алиптекин вә уларниң һаяти һәм дәври һәққидә илмий муһакимә йиғини уюштурулған иди.