2015-Yili türkiye uniwérsitétlirida Uyghur mesilisi köplep muhakime qilindi

2015-Yili türkiye uniwérsitétlirida Uyghurlar heqqide köplep muhakime yighini ötküzüldi. Ene shularning biri 26-dékabir küni türkiyening gherbiy shimaligha jaylashqan qoja'éli wilayitidiki diplomatiye mektipide bolup ötti.

Bu yighinda istanbuldiki “Sherqiy türkistan weqpi” ning sabiq bashliqi, “Uyghur xewer we tetqiqat merkizi”ning mes'uli hamut göktürk ependi “Sherqiy türkistan we sherqiy türkistandiki insan heqliri depsendichilikliri” témisida doklat bergen. 3 Sa'et dawamlashqan doklat bérish yighinigha 80 etrapida yash oqughuchi qatnashqan. Mezkur diplomatiye mektipide ötküzülgen bu doklat bérish yighini 2015-yili ichidiki Uyghurlargha a'it bir qatar ilmiy doklat yighinlirining axirqisi bolup hésablinidu.

Igilishimizche mezkur ilmiy doklat bérish yighinini qoja'éli sheherlik hökümet bilen merkizi istanbulda turushluq insaniy yardem weqpi qollighan bolup, qoja'élidiki mezkur xelq'araliq diplomatiye mektipide qerellik halda yighin uyushturulup, dunyaning herqaysi jaylirida insan heqliri depsendichilikige uchrawatqan milletler we mezkur milletler uchrawatqan insan hoquqi depsendichiliki ehwalliri tonushturulidiken. Bu qétim mexsus Uyghurlarning ehwali heqqide doklat bérish uyushturulghan.

Yighinda ilmiy doklat bergen “ Sherqiy türkistan wexpi”ning sabiq re'isi hamut göktürk ependi téléfon ziyaritimizni qobul qilip, yighin ehwali, özining aldi bilen Uyghur rayonining qisqiche tarixi, jughrapiyelik orni heqqide melumat bergendin kéyin xitay hökümitining Uyghurlargha qarita élip bériwatqan bésim siyasitini höjjetler bilen anglatqanliqini bayan qildi.

Melum bolushiche, yéqinqi bir qanche yildin buyan türkiyening her qaysi uniwérsitétlirida Uyghur mesilisi heqqide mexsus ilmiy doklat bérish pa'aliyetliri kücheygen. Igilishimizche, bolupmu, 2015-yili bir yil ichide türkiyening texminen 10 uniwérsitétida, texminen 15 qétim Uyghur weziyiti heqqide ilmiy doklat bérish yighini ötküzülgen. Bu pa'aliyetlerning köpinchisini oqughuchilar uyushmiliri teshkilligen iken.

Türkiye uniwérsitétliridiki oqughuchilarning Uyghurlar mesilisige diqqet qilish ehwali heqqide közitish élip barghan zhurnalist, azatjan bughra ziyaritimizni qobul qildi.

U, nöwette uniwérsitétlarda bu xil pa'aliyetlerning bu yilning aldinqi yérimigha qarighanda azlighan bolsimu, lékin yenila dawamlishiwatqanliqi, belki qoja'éli diplomatiye mektipidiki bu pa'aliyetning 2015-yilidiki eng axirqisi bolushi mumkinlikini körsetti.

Xoja'éli xelq'ara diplomatiye mektipide oqughuchilargha Uyghur mesilisidin doklat bergen hamut köktürk ependi uniwérsitétlarda mundaq ilmiy doklat bérish pa'aliyetlirini élip bérishing Uyghurlarni we Uyghurlarning duch kéliwatqan mesililirini türkiyediki yash ewladlargha, ziyaliylargha tonushturushta muhim ehmiyetke ige ikenliki, hetta türkiye hökümiti we xelq'ara jem'iyetke tonushturushtimu paydiliq ikenlikini, shunga mundaq pa'aliyetlerni köplep ötküzüsh kéreklikini otturigha qoydi.

Hamut göktürk ependi doklatining axirida Uyghur mesilisining xitayning ichki mesilisi bolushtin halqip xelq'araliq mesilisige aylan'ghanliqini, shunga türkiye dölitining bu mesilige alahide köngül bölüshi kéreklikini tekitligen.

Melum bolushiche, bu yil türkiye uniwérsitétliridin istanbul uniwérsitéti, ghazi uniwérsitéti, enqere uniwérsitéti we bashqilar mexsus Uyghur tetqiqat mesililiri boyichimu xelq'araliq ilmiy muhakime yighin ötküzgen bolup, 18-dékabir küni ghazi uniwérsitéti meshhur Uyghur sha'iri abduréhim ötkür wapatining 20 yilliqi, ataqliq Uyghur tilshunas mirsultan osmanofning tetqiqat hayati heqqide xelq'araliq muhakime yighini ötküzgen idi. Uning aldida bolsa, istanbulda 20-esirdiki meshhur tarixchi we siyasiyonlardin muhemmed imin bughra we eysa yüsüp aliptékin we ularning hayati hem dewri heqqide ilmiy muhakime yighini uyushturulghan idi.