Kemsitilgen kesip we “Ulugh” béqindiliq (1)
2017.02.21

Pat-pat ghayilik, tirishchan, istiqballiq ini-singillarning xetlirini tapshuruwalimen. Ular köpinche nede oqush we néme oqush heqqide meslihet soraydu. Ulargha yarighudek meslihet bérelisem utuq qazan'ghandek hés qilip hayajanlinimen.
Tünügün türkiyediki bir inimiz yardem sorap ewetken uchurida: “Hazir torlarda, xutbilerde we söhbetlerde biz duch kéliwatqan musibetler heqqide hemishe bir birini eyibleshler, sho'arlar, bahaniler köp, lékin qutulush yolliri heqqide birer tirishchanliq, heriket yaki emeliy pilan yoq. Men aldinqi septimu, xeterlik seperdimu bolup baqtim. Emma eqidige layiq bir emelge, netijilik élin'ghan bir qedemge shahit bolalmidim. Muhajirlirimiz étiqadliq bolghan bilen bilimsiz, iqtidarsiz bolghach iqtisadta xeqning qoligha qarashliqken. Ular beriketsiz istanbulda pulsiz, ach-toq yürüwatidu. Hazir men qandaq qilip ümmetni qutquzarmen, qandaq qilip allaning rizaliqini alarmen, dep kallam qatti, birer pilan tüzüp bérersizmu?”, deptu.
Se'udi erebistanda oquwatqan bir singlimizmu “Ögen'gen ilmige emel qilip, bashqilarni yéteklepla qalmay, bashqilarning qoligha qaraydighan ‛tamaxor molla‚ bolmasliq” üchün némilerni bilish we öginish kérekliki heqqide mendin meslihet soraptu.
Meslihet bérishtin burun türkiyediki inimizning yéshini, hünirini, tejribisini soridim. Ya kespi, ya hüniri yoq, birer orunda ishligen tejribisimu téximu yoq iken. Uninggha yashliqning bayliq, ewzellik, purset ikenlikini dep ümidlendürdüm. Pilani ereb tili öginish iken. Sewebi oqushning heqsiz bolghanliqi boptu. Emeliyette musulman ellerde dinda oqush heqsiz. Mesilen, meslihet sorap manga xet yazghan erebistandiki singlimizning oqushi heqsiz. Misirdiki oqushqimu heq telep qilinmaydu. Anglishimche misirda din we erebche ögense heq élinmay, bashqa kesip ögense heq élinidiken. Qahirede bu heqte bir inimiz “Aka, biz erebche we din ögetsek heq almaymiz, némishqa in'glizche, kompyutér ögetken'ge heq alidu?” dep sorighan idi. Uning semimiy közlirige qarap qoyup süküt qilghan idim. Néme deymen? “Sen ögetken erebche din üchün kérek, din roh üchün yölek. Emma yashashqa pul kétidu uka, étiqadtin bölek. Pul tapqili bolmaydighan ilimni xeq pul bérip ögenmeydu!” deymenmu?
Türkiyediki inimizni dinda oqush bilen bir kesipnimu qoshup oqushqa qayil qilalmay, “-Sizning zakat yeydighan musulman bolghungiz barmu yaki zakat béridighanmu?” - dep soridim. Elwette, zakat béridighan musulman bolghusi bar iken. Shuning bilen uninggha bir mezgil etigen axshamliri nede bolmisun ishlep pul tépip birer kespiy mektepte oqushni tewsiye qildim. Erebchini bolsa awwal tokchiliq, turubichiliq, suchiliq, sirchiliq, rémontchiliq dégendek hünerdin birni öginip, ishning péshini tutuwélip, turmushni xatirjem qilip bolghandin kéyin andin öginish teklipini berdim.
Elwette, qahirede ilahiyette oquwatqan bir inimizge, ürümchide shé'iriyetni tetqiq qiliwatqan bir singlimizgha meniwi bilimdin sirt bir emeliy hüner öginish mesliheti taza yéqimliq anglanmaydu. Mektepte oquwatqan, medrisilerde ilim tehsil qiliwatqan, ustazlardin telim éliwatqan peyttiki tuyghu bilen ter töküp, maygha bulghinip, hüner ögen'gendiki héssiyat oxshimaydu. Xalisa olturup, xalisa qingghiyip kitab oquwatqan, sawaq yadilawatqandiki keypiyat bilen ustamning teletige qarap, ishni buzup qoyushtin ensirep meshghulat qiliwatqan chaghdiki rohiy halet asman zémin perqlinidu.
Bu tuyghular oquwatqan bala, oqutuwatqan ata, oqutushqa mes'ul ustaz üchünmu ortaq. Emma bu tuyghularni sélishturghinimizda soghuqqanliq bilen yürekni tingshap, özimizni dengsep béqishimiz, qoghlishiwatqinimizning emeliy netijimu yaki xiyaliy tuyghumu buni aydinglashturushimiz kérek.
Eger birer kesip öginishni töwen körüp birer munberge chiqishni chong biliwatqan bolsaq qoghlishiwatqinimizning emeliy netije emes, xiyali tuyghu we inawet ikenliki sir emes. Eger biz ömürlük pa'aliyet bolghan ilim öginishni kündilik turmush éhtiyaji bolghan kesip igileshtin üstün qoyuwalghan, yaki ikkisini zitleshtürüwalghan bolsaq xatalishiwatqan bolimiz. Chünki bundaq pikirge tesir qiliwatqan amil bizning ilim we kesipke bolghan namuwapiq pozitsiyemizdur.
Arimizdiki kesip we ilimning munasiwitige bolghan bundaq namuwapiq tonush we pozitsiyeni biz chet'ellerde tejribe qilip baqmighan, kitabtin öginiwalmighan yaki ejdadimizdin qobul qilmighan, bu bizge yashighan jem'iyettin, shu jem'iyetni kontrol qilip turghan tüzümdin yuqqan. Ré'alliqqa kadirni eziz, déhqanni xar qilghan, ishchini töwen, bashliqni üstün körüwatqan, kasipni yoqsul, memurni bay qilip tutup turuwatqan tüzüm bizni shu tonushqa keltürgen. Netijide bizni ilim igileshni kesip igileshtin, ölimaliqni kesipliqtin üstün köridighan yaki bir birige zit dep chüshinidighan qilip qoyghan.
(Dawami bar)