Qojatepe uniwérsitéti Uyghur til-edebiyati kespini püttürgen oqughuchilar diplom aldi

Türkiyening afyon wilayitidiki qojatepe uniwérsitétining hazirqi zaman türkiy tilliri we edebiyatliri fakultéti Uyghur til-edebiyati kespini püttürgen oqughuchilar murasim bilen diplomlirini aldi.

1991-Yili sabiq sowét ittipaqi parchilinip ottura asiyadiki türkiy tilliq jumhuriyetler musteqil bolghandin kéyin, ularning musteqilliqini birinchi bolup türkiye jumhuriyiti tonughan idi. Ottura asiya jumhuriyetliri bilen bolghan siyasiy, iqtisadi, medeniyet we ma'arip jehettiki munasiwetlerni tereqqiy qildurush shundaqla türkiy tillirini yaxshi bilidighan mutexessislerni terbiyelesh üchün 1992-yili tunji bolup enqere uniwérsitétining til we tarix-jughrapiye fakultétida hazirqi zaman türkiy tilliri we edebiyatliri kespi échilghan idi. Mezkur kesip échilghandin kéyin türkiyening herqaysi uniwérsitétlirida hazirqi zaman türkiy tilliri fakultétliri échilishqa bashlidi. Bulardin biri türkiyening afyon wilayitige jaylashqan qojatepe uniwérsitétidur. Mezkur uniwérsitétta bu kesip boyiche 4 kafédra tesis qilin'ghan bolup, bularning biri Uyghur-özbék tili kafidrasidur. 2006-Yilidin béri bu kafédragha her yili 25 etrapida oqughuchi qobul qilinmaqta. Bu oqughuchilar asasliqi Uyghur tili bilen özbék tilini ögen'gendin bashqa yene Uyghurlarning tarixi, tili, edebiyati, türkiye-xitay munasiwetliri, salar tili we sériq Uyghur tili qatarliq derslernimu oqumaqta.

Qojatepe uniwérsitéti Uyghur-özbek tili kafédrasining mudiri, doktor exmet qaraman ependi Uyghur we özbék tili kafédrasining qurulush meqsitini bayan qilip mundaq dédi: “Afyon wilayitidiki qojatepe uniwérsitétida hazirqi zaman türkiy tilliri we edebiyatliri fakultéti 2006-yili qurulghan bolup, tunji qétim 52 oqughuchi qobul qilin'ghan idi. Mezkur fakultétning hazir 700 etrapida oqughuchisi mewjut. Bügün pütün dunyada 28 etrapida türkiy tili ishlitilmekte.”

Doktor exmet qaraman ependi türkiy tillarning beziliri musteqil türkiy jumhuriyetliride ishlitiliwatqan bolsa, bezilirining musteqil bolalmighan aptonom rayonlarda ishlitiliwatqan tillar ikenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Türkiy tillarning beziliri dölet tili bolush süpiti bilen ezerbeyjan, türkmenistan, özbékistan, qazaqistan we qirghizistanda ishlitiliwatqan bolsa, yene beziliri rusiye fédératsiyesi ichidiki tataristan, bashqurdistan, chuwashistan, qaba-altay, balqar, we sibiriyediki türkiy jumhuriyetlerde ishlitilmekte.”

U Uyghur aptonom rayonida Uyghur tilining hélihem eng muhim yerlik til ikenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Xitay xelq jumhuriyitining sherqiy türkistan dégen yéride ishlitiliwatqan Uyghur tilighimu türkiye ilim ademliri alahide qiziqidu we türkiyening bu tilgha éhtiyaji bar. Bu sewebtin til saheside mutexessis yétishtürüsh, Uyghurlarning tili, edebiyati we medeniyitini ögitish, Uyghurlar bilen bolghan hemkarliqni kücheytish shundaqla bu sahada xizmet qilidighan mutexessisler qoshunini yétishtürüsh üchün biz kafédramizda yuqiriqi kesiplerni achtuq. Biz hazir Uyghur tili özbék tili kespiy boyiche magistirliq unwani üchün oquydighan oqughuchilarnimu qobul qiliwatimiz.”

Bu yil mezkur uniwérsitétta Uyghur tili kespini püttürgen we murasim bilen diplomini alghan oqughuchilardin esma méhriban topbash ziyaritimizni qobul qilip, Uyghur tili kespini tallashtiki sewebliri toghrisida mundaq dédi: “Néme üchün bu kesipni tallidingiz désingiz, birinchidin, oqutquchilirim tewsiye qildi. Ikkinchidin, özbék we Uyghur tili sahesi men eng qiziqidighan sahe idi. Uyghur tili dersimizge exmet qaraman mu'ellim kirdi. Özbékche dersimizge erxan solmaz mu'ellim kirdi. Bulardin Uyghur we özbékler toghrisida köp nersiler ögenduq.”

Esma méhriban topbash 4 yil jeryanida Uyghurlar toghrisida ögen'genliri toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Biz sherqiy türkistanning qedimdin bügün'giche bolghan tarixini, tilini we örp-adetlirini ögenduq. Biz eng köp tesirlen'gen nerse xitayning Uyghur qérindashlirimizgha élip bériwatqan bésim siyasiti boldi. Biz yene hazirqi zaman Uyghur shé'iriyiti we Uyghur hikayichiliqinimu ögenduq.”

U derslerde ögen'gen Uyghur sha'irlar we yazghuchilar heqqide toxtilip mundaq dédi: “Biz Uyghurlar üchün adalet we erkinlikni telep qilghan jenggiwar sha'irlardin abduxaliq Uyghur, lutpulla mutellip, abdurehim ötkür, qutluq shewqiy qatarliqlarning shé'irlirini, yazghuchilardin zunun qadiri qatarliqlarning hayati we eserlirini ögenduq. Uyghur sha'ir we yazghuchilarning bügün xitayning bésim siyasiti tüpeyli erkin eser yazalmighanliqini, eserlirining cheklen'genlikini, hetta türmilerge tashlan'ghanliqini ögenduq.”

Uyghur til-edebiyati kespini püttürgen esra ishiqmu Uyghurlargha qiziqqanliqi üchün bu kesipni tallighanliqini, 4 yil jeryanida köp bu sahede köp bilimlerni ögenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Uyghurlar toghrisida köp nersilerni ögenduq. Ularning tilini, edebiyatini, medeniyitini, örp adetlirini, Uyghur tili grammatikisini we Uyghurlarning tarixini ögenduq.”

Xitay Uyghur tilidiki ma'aripni emeldin qaldurghan bügünki künde türkiyediki uniwérsitétlarda Uyghur til-edebiyatining ögitilishining ehmiyiti zadi néme? türkiyening qehriman marashtiki sütchi imam uniwérsitétining oqutquchisi, doktor alimjan boghda ependi bu heqte pikir bayan qilip, hazirqi weziyette Uyghur tili we Uyghur milliy kimlikini qoghdap qélishta türkiye we bashqa ellerning uniwérsitétlirida Uyghur til-edebiyati kespining échilishi muhim ehmiyetke ige, dédi.

Bügün türkiyening enqere uniwérsitéti, istanbul uniwérsitéti, ghazi uniwérsitéti, mughla uniwérsitéti, nigde uniwérsitéti qatarliq 13 dek uniwérsitétta Uyghur tili oqutuluwatqandin sirt, bezi inistitutlarda Uyghur tili kespi boyiche magéstér we doktorluqta oquydighan oqughuchilar qobul qilinmaqta.