Bu yil xitaydin miqyasidin 12 minggha yéqin oqutquchi Uyghur éli asasiy qatlamlirigha orunlashturulidu

Xitay xelq torining, bu yil Uyghur éli asasiy qatlamlirigha xitay miqyasidin 12 minggha yéqin oqutquchi orunlashturush toghrisidiki xewiri.

Uyghur éli ma'aripigha da'ir xewerlerdin melumki, xitay da'iriliri Uyghur élida qosh til ma'aripini kücheytish heqqide yenimu jiddiy tedbirlerni almaqta.

Xitay hökümet uchur wasitiliridin shinxu'a tori we xelq tori qatarliqlarning 20-may échilghan 2016-yili jem'iyettin ottura, bashlan'ghuch mektep (alahide ma'arip mektipini öz ichige alidu) we balilar baghchisi oqutquchilirini ashkara teklip qilish axbarat élan qilish yighinidin igilep xewer tarqitishiche, bu yil Uyghur aptonom rayoni 11 ming 853 oqutquchi teklip qilidighan bolup, imtihan'gha tizimlitish waqti 5-ayning 20-küni bashlan'ghan imtihan we tallash omumiy xizmetliri 8-ayning axirighiche asasiy jehettin axirlishidiken.

Bu yil teklip qilinidighan oqush yéshigha toshmighanlar qosh til alahide ish orni oqutquchiliri 3551, bashlan'ghuch mektep qosh til alahide ish orni oqutquchiliri 3647, toluqsiz ottura mektep qosh til alahide ish orni oqutquchiliri 942, adettiki toluq ottura mektep oqutquchiliri 3635, alahide ma'arip oqutquchiliri 78 iken.

Imtihan bergüchiler tizimlitish nizami, ish orni jedwili we imtihan izahati qatarliq munasiwetlik matériyallarni aptonom rayonluq ma'arip nazariti tori bilen aptonom rayonluq adem küchi bayliqi we ijtima'iy kapalet nazariti torlirida élan qilin'ghan bolup. “Ashkara bolush, adil bolush, riqabetlishish, elalirini tallash” prinsipida ching turidu dep eskertilgen.

Buning aldida aptonom rayonluq partkom, xelq hökümitining “Az sanliq millet oqush yéshigha toshmighanlar we ottura, bashlan'ghuch mektep qosh til oqutushi xizmitini yenimu kücheytish toghrisidiki pikir” “‛aptonom rayonning yéza qosh til yesli oqutquchilirini teklip qilip bashqurush charisi‚ni bésip tarqatqanliq toghrisidiki uqturush” (sh m k [2009] 51-nomurluq) tiki alaqidar belgilimilerge asasen, aptonom rayonluq ma'arip nazariti, aptonom rayonluq adem küchi bayliqi we ijtima'iy kapalet nazariti birlikte 2009-yili-1 ayda Uyghur aptonom rayonluq hökümet “Shinjangning qosh til oqutushigha oqutquchi toluqlash pilani” ni élan qilip 6 yil jeryanida Uyghur aptonom rayonining her qaysi nahiye, yéza we qishlaqlirida qosh til ma'aripini rawajlandurush üchün 16 ming oqutquchi toluqlaydighanliqini jakarlighan idi.

2013-Yilliq shinjang Uyghur aptonom rayonining yéza qosh til yesli oqutquchilirini jem'iyetke yüzlinip ashkara teklip qilish xizmitini teshkillep yolgha qoydi.

Igilishimizge qarighanda, ichkiri xitaydin yötkep kéliniwatqan qosh til oqutquchilirining köpiyishige egiship eslidiki tejribilik, qabiliyetlik Uyghur oqutquchilar xizmitidin ayriliwatqan bolup, yéqinda yene memliket boyiche Uyghur asasiy qatlam mekteplirige oqutquchi qobul qilidighanliq xewiri torlarda tarqalghandin kéyin Uyghur oqutquchiliri arisida“Qayta imtihan élip xitayche ders ötüsh höddisidin chiqalmaydighanlarni shallaydiken” dégendek endishe peyda bolghan. Bu heqte aqsudiki 52 yashliq bir yéza mektep oqutquchisi öziningmu endishe qiliwatqanliqini bildürdi.

Chünki, buning aldida ma'arip torida xitay hökümitining Uyghur aptonom rayonining qosh til ma'aripigha mes'ul qilip békitken kadiri erkin turaxunning “Bir qisim az sanliq millet oqutquchiliri yéshi chong, xenzu tili asasi töwen qatarliq sewebler tüpeyli qosh tilda oqutush xizmitining höddisidin chiqalmaywatidu. Yash we shexsiy sewebtin oqutush wezipisini üstige alalmaydighan az sanliq millet oqutquchiliri dawamliq türde mektepte qélip, özlirining iqtidari yétidighan oqutush we oqutush qoshumche xizmetliri bilen shughullansa bolidu” dégendek bayanliri bérilgen idi.

Inkaslardin melum bolushiche, hazirghiche qosh til oqutquchilirini toluqlash tedbirliri asasen dégüdek ichkiri ölkilerdin oqutquchilarni qobul qilip yötkesh usuli arqiliq emeliyleshtürülüwatqan bolup xotendiki melum bir bashlan'ghuch mektepning oqutquchisi, mektepler yéqinqi yillarda qosh til namida élip bériliwatqan ma'aripta emeliyette xitay tilida ders ötilidighan bir tilliq ma'arip omumlashqandin kéyin ma'arip süpitining zor derijide chékiniwatqanliqigha bolghan endishisini ipadiligen idi.

Xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan atalmish qosh til ma'aripini xelq'arada ölchemleshken qosh til ma'aripigha sélishturup tetqiq qiliwatqan Uyghur mutexessis we ziyaliylardin amérikidiki doktor erkin sidiq ependi we qazaqistandiki filologiye penliri doktori alimjan hemrayéflarning köz qarishiche, Uyghur rayonida yürgüzülüwatqan xitay tilini asas qilghan yekke tilliq ma'arip sheklini qosh tilliq ma'arip déyishke bolmaydu, assimilyatsiyeni meqset qilghan bu xil ma'arip siyasiti kéyinki ewladlarning normal ösüp yétilishi we Uyghur tili we medeniyitige mölcherligüsiz zor ziyan élip kélishi mumkin.

Xewerlerdin melum bolushiche,xitay hökümiti ichkiri ölkilerdin Uyghur éligha oqutquchi yötkeshni 2010-yilidiki “Shinjang söhbet yighini” din kéyin kéngeytip emeliyleshtürmekte.

Ilgiri xitayche sumurgh torining-2011 yili-23 féwral xewiridin, Uyghur aptonom rayonluq hökümetning 2006-yilidin bashlap, jem'iyettin qosh til oqutquchilirini qobul qilish chaqiriqining türtkiside, 2010-yiligha qeder Uyghur élining jenubidiki üch wilayet, bir oblasttiki mekteplerge besh yil jeryanida yötkelgen qosh til oqutquchilirining sani 22 ming 323 neperge yetkenliki ashkarilan'ghan idi. Bularning arisida xitay oqutquchilarning nisbiti éytilmighan idi.
Munasiwetlik xewerlerge qarighanda yene 2010-yilidin 2015-yilghiche, aptonom rayonida ottura-bashlan'ghuch mektep we balilar baghchisi oqutquchiliridin 72 ming 600i teklip qilin'ghan.