Yéngi oqush mewsumida mekteplerdiki Uyghur oqughuchilar aziyip ketken

Özining Uyghur diyaridiki ma'arip sistémisidin chet'elge chiqqan biri ikenlikini bildürgen bir anglighuchimizning radiyomizgha ewetken uchurigha qarighanda, yéqinqi künlerde Uyghur aptonom rayonluq ma'arip tarmaqliri oqutquchi we kadirlarni jenubtiki yéza-kentlerge mexsus mejburiyet ma'aripning oqutush xizmitini rawajlandurushqa ewetken iken. Buninggha yéngi oqush mewsumi bashlan'ghili heptidin ashqan bolsimu, lékin Uyghur élining jenubidiki Uyghur oqughuchilarni asas qilghan nurghun bashlan'ghuch we ottura mekteplerde Uyghur oqughuchilarning kemlep kétishi hemde mektep yéshidiki balilarning toluq tizimlanmasliqi asasliq seweb bolghan iken.

Mezkur uchur bergüchi da'irilerning mektepke tizimlashta yéngidin chiqarghan tizimlash jedwilining süretlik kopiyesinimu teminligen bolup, yéngi tizimlash jedwilige ata-anisidin bashqa hamiysi we ularning siyasiy salahiyiti, hazir nediliki qatarliq uchurlarni toldurush telep qilin'ghan iken.

“Xitay ma'arip géziti” torining 12-séntebirdiki xewiride Uyghur élidiki xitay da'irilirining yéqinqi künlerde yene 10 ming kadirni Uyghur élining jenubigha ma'arip xizmitige yardem bérishke jiddiy ewetilgenliki körsitilgen. Xewerde déyilishiche, bu yilning özidila Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazariti yene 15 oqutquchini aqsu wilayitining kucha nahiyesige yardemge ewetken. “Qosh til ma'aripi” ning yürüshüshi üchün da'iriler bingtu'endin on ming ademni jenubtiki wilayet we bir oblastqa ewetken. Shuning bilen bir waqitta yene yeslilerdin tartip toluq ottur mekteplergiche bolghan mejburiyet ma'aripidiki mekteplerge 1300 mektep mudirlirini asasiy qatlamdiki mekteplerge yardem bérish xizmitige chüshürgen. Emma ma'arip sistémisida yéngi oqush mewsumi bashlinishi bilen élip bériliwatqan bu jiddiy we keng kölemlik kadirlarni asasiy qatlamdiki mekteplerge seplesh xizmitining sewebi éniq körsitilmigen.

Biz bu uchurni delillesh we yéngi oqush mewsumida mektepke tizimlatqan oqughuchilar sanining tuyuqsiz azlap kétishining sewebi heqqide tepsiliy melumat élip üchün Uyghur élidiki bashlan'ghuch we ottura mektepler bilen alaqilishishke tirishtuq. Kuchadiki melum mektepning közetchisi gerche yoqap ketken yaki hazir bar bolghan oqughuchilarning sanini éniq bilmisimu, ilgiriki oqush mewsumida bu mektepte oquwatqan oqughuchilarning nurghunlirining bu yéngi oqush mewsumida qaytip kelmigenlikini, oqughuchilarning sani az bolghanliqtin bezi oqutquchilar bilen öziningmu oqughuchi yighish üchün mehelle komitét xadimliri bilen birlikte öymu-öy kirip oqughuchilarni tizimlawatqanliqini bildürdi.

Aqsu sheher ichidiki bir “Qosh tilliq” bashlan'ghuch mektepte nöwetchiliki qiliwatqan bir Uyghur ayal Uyghur balilar azlap bu mektepte sapla xitay oqutquchilarning qalghanliqini bildürdi.

Bu oqutquchining ilgiri sürüshiche, yéngi oqush mewsumida mektepke qaytip kélip oqushini dawamlashturalmighan oqughuchilarning nege ketkenliki éniq emes iken. Mektepke yéngidin kiridighan oqughuchilar sanining toshmasliqigha asasliqi balilarning ata-anilirining lagérgha élip kétilgenliki yaki bu balilargha mes'ul bolidighan ademning bolmasliqidin bolghan iken. Shunga nöwette oqutquchilar öz sinipidiki qaytip kelmigen oqughuchilarni mehelle komitétlirigha we saqchixanilargha melum qilmaqta iken.

Uyghurlarning köplep lagérlargha élip kétilishidin kélip chiqqan a'ililerning parchilinishi we balilarning qaranchuqsiz qélishi mezkur mesilining eng paji'elik we Uyghurlarni endishige séliwatqan teripidur. Bu heqte köz qarashlirini bayan qilghan shinjang uniwérsitéti Uyghur til-edebiyati fakultétining sabiq léktori, hazir amérikida yashawatqan qutluq almas ependi mekteplerde balilarning azlap kétishining özila rayondiki Uyghurlarning éghir weziyitini körsitip béridighan janliq bir misal ikenlikini tekitlidi.

Xitay hökümiti Uyghur élida lagérlarni qurup, Uyghurlarni nuqtiliq “Qayta terbiyelesh merkizi” dep atalghan bu orunlargha qamashni tézletken yéqinqi bir yildin buyan, ata-aniliri, hetta halidin xewer alghudek kishilerning bolmasliqi seweblik ige-chaqisiz qalghan balilarning sani barghanche köpeygen. Gerche mekteplerde Uyghur oqughuchilarning azlap ketkenliki inkas qiliniwatqan bolsimu, emma bu heqte éniq sanliq melumatlar yoq. Shundaq halettimu xitay da'iriliri Uyghur élining “Qosh til ma'aripi” gha jem'iyettin oqutquchi qobul qilish bahaniside xitaylarni köplep seplimekte iken.

Uyghur élidin tarqitilidighan “Imtihan uchur merkizi” ning torida 2018-yilining özidila kucha nahiyesining yüz oqutquchini qobul qilish élani chiqirilghan bolup, asasen dégüdek gensu, xénen, sichüen, xéylongjang qatarliq xitay ölke we sheherliridin qobul qilishni nishan qilidighanliqi eskertilgen.

Qutluq almas ependi mundaq dédi: “Uyghurlarning shundaqla Uyghur élining xeterlik we paji'elik bir weziyette ikenlikini balilarning ige-chaqisiz qélishi we yoqap kétishidin éniq körüwalghili bolidu. Dunyagha xitay hökümitining Uyghurlarni qandaq yosunda yoqitiwatqanliqini bildürüshte buningdin bashqa yene qandaq pakit bolushi kérek?!”

U axirida xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan basturushi dawamida ma'arip sahesining we ziyaliylarning eng éghir talapetke uchrawatqanliqini, xitayning eng serxil Uyghur oqutquchilarni lagérlargha qamash bilen teng Uyghur élining ma'arip sahesidiki bu boshluqni xitaylarni yötkep kélish arqiliq tolduruwatqanliqini ilgiri sürdi.