Xitay dersliklirige “Junggoluqlar alahide” terbiyesini kirgüzgen

Xitay ma'arip ministirliqi igilik hoquq terbiyisini kücheytish üchün, mejburi ma'arip derslikige xitay milletchilikini terghib qilidighan mezmunlarni ashkara kirgüzgen.

Gérmaniyede neshridin chiqidighan “Dunya” gézitining 10-séntebirdiki sanida élan qilin'ghan bir maqalida xitay metbu'atliridin neqiller élinip, xitay ma'arip ministirliqining toluqsiz otturidin ibaret mejburi ma'arip dersliklirige xitay milletchilikini, döletchilikini terghib qilidighan mezmunlarni kirgüzgenlikini ilgiri sürgen.

Gérmaniye dolqunliri radi'osining bu heqte hazirlighan “Sen junggoluq, sen dégen bek qaltis” namliq qisqa bayanida, xitayning toluqsiz ottura mektep derslikliridin exlaq we qanun -tüzüm, til- edebiyat we tarix dersliklirige xitay dölitining igilik hoquqini küchep terghib qilidighan mezmunlarni yéngidin qoshqanliqi eskertilidu.

Mezkur bayanda izahlinishiche, yéngidin tüzülgen toluqsiz ottura tarix derslikliride oqughuchilarning igilik hoquq we déngiz-okyan éngini yenimu kücheytish teshebbus qilinip, tibet, Uyghur diyari, teywen we sénkaku arili hemde jenubiy déngiz arallirining xitay tupriqining ayrilmas bir qismi ikenliki küchep tekitlen'gen.

Xitay ma'arip ministirliqi teripidin yéngidin tüzülgen dersliklerning muqawisigha “Men junggoluq” dégen xitayche besh herp alahide yoghan yézilghan. Bu söz xitay mekteplirige “Sen dégen junggoluq, sen bashqa xeqqe oxshimaysen, sen dégen bek qaltis yaki pewqul'adde adem” dégen menide tarqalghan.

Maqalida yézilishiche, mutleq köp qisim xitay yashliri hazir kompyutérning aldidin kételmeydighan, bolupmu gherbning filimlirini köp köridighan bolup ketken. Bu hal béyjing hökümitini “Bu yashlar gherbning qoynigha özini atidighan bolup qalarmu?” deydighan endishige salghan.

Buning üchün xitay da'iriliri burun aliy mektep we institutlarda bu xil éqimgha chek qoyghan'gha oxshash, emdi bashlan'ghuch we ottura mektep oqughuchilirinimu tizgini astigha élishning koyigha kirgen.

Maqalida mundaq déyilidu: “Yüksek hoquqqa ige xitay rehbiri shi jinping xitayni dunyadiki küchlük döletke aylandurushni oylimaqta. Xitayning yalghuz iqtisadiy sahedila emes, belki eskiriy sahede, siyasiy we medeniyet saheside aldinqi qatargha ötüshini arzu qilmaqta. Shi jinping xitayni amérika rehberlikidiki gherb dunyasining sherqtiki reqibige aylandurush üchün, xitay medeniyitini kéngeytishke intilmekte. Uningche, junggoluqlar amérika medeniyitini mensitmesliki, xitay medeniyitini oylishi kérek.”

Xitay ma'arip ministirliqining mejburi ma'aripni omumlashturush dersliklirige kirgüzgen bu xil ashkara milletchilik xahishidiki mezmunlar chet'eldiki bir qisim Uyghur we tibet ziyaliylirining inkasini qozghidi.

Enqere hajitepe uniwérsitétining oqutquchisi, istratégiyilik chüshenchiler institutining istratégiye mesililiri boyiche mutexessisi doktor erkin ekrem ependi, xitayning bu xil ma'arip terbiyisining arqa körünüshi heqqide toxtilip, buning xitayning jahan'gha xoja bolush üchün bésiwatqan qedemlirining bir basquchi ikenlikini otturigha qoydi.

Amérika Uyghur birleshmisi re'isi ilshat hesen ependi bolsa, xitay hökümitining ménge yuyush mezmunidiki bundaq teshwiqatlirining ma'arip we axbarat saheside yillardin buyan bazargha sélinip kelgenlikini tekitlidi.

Tibet parlamént ezasi atsoklukar jam ependi bu mesile heqqide qarashlirini bildürgende, xitayning Uyghur, tibet, jenubiy mongghuliye döletlirining öz zémini ikenlikini qanunlashturush üchün azkem 70 yildin buyan térishchanliq körsitipmu meqsitige yitelmigenlikini tilgha aldi.

U mundaq dédi: “Sherqiy türkistan dölitini eslige keltürüsh, jenubiy mongghuliye dölitini eslige keltürüsh we tibet dölitini eslige keltürüsh küreshliri hemde teywenning musteqilliqi mesililirini xitay hakimiyiti öz xelqige bildürmeslikke, yaman körsitishke urunuwatidu. Bu qétim ma'arip sahesige bu mezmunlarni ashkara kirgüzgenliki, kishilerni bala chaghliridin bashlapla eksiyetchi idiye bilen, xitay milletchiliki bilen terbiyileshni meqset qilghan, dep qaraymen. Biraq, ular 70 yil térishipmu bu meqsitige yitelmidi. Uyghur, tibet, jenubiy mongghuliye xelqlirining bésiwélin'ghan dölitining igilik hoquqini qayturuwélish küreshliri barghanséri küchiyiwatidu. Teywen hem xongkongmu jim yatmaywatidu. Buning netijisi haman bir küni xitay mustemlikisige xatime bérish bolidu, dep qaraymen.”

Doktor. Erkin ekrem ependi xitayning bu xil mejburi ma'arip dersliri arqiliq “Jungxu'a milliti” idé'ologiyisini küchlendürüshke urunuwatqanliqini, Uyghurlarni “Jungxu'a milliti” singdürmekchi boluwatqanliqini, buningsiz xitayning dölet birlikini kapaletke ige qilalmaydighanliqini eskertti.

Ilshat hesen ependi xitayda démokratiye, adalet dunyagha kelmigüche, xitayning ma'arip sahesidiki bu xildiki teshwiqatining netije qazinalmaydighanliqini tekitlidi.