Yekende 3 ming oqutquchi élish pilani pütünley xitaylar bilen tolduruldi

Yéqinda xitay da'iriliri, aldinqi besh yilda Uyghur élining jenubidiki 3 wilayet, bir oblasttiki yéza yeslilirige, ottura, bashlan'ghuch mekteplerge nuqtiliq yüzlinip, 61 ming 400 “Qosh til” oqutquchisini jem'iyettin qobul qilghanliqini élan qilghan idi. Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazaritining 2017-yilliq 10-nomurluq höjjiti namida élan qilin'ghan uqturushida éniq qilip, bu yéngi oqush mewsumidin bashlap barliq bashlan'ghuch we toluqsiz ottura mekteplerning birinchi yilliqidin bashlap, barliq derslerning xitay tilida ötülidighanliqi körsitildi. Xitay hökümitining bu yil mekteplerde Uyghur tilini resmiy türde cheklesh bilen bir waqitta, xitay ölkiliridin biwasite oqutquchi teklip qilishni yenimu kücheytilgenliki melum.

Bu yil 15-iyul küni yeken ma'arip tarmaqliri nahiyidiki mekteplerge jem'iy 3 ming neper oqutquchini jem'iyettin qobul qilish uqturushi tarqatqan. Éniqlashlirimizdin, nopusining 95% tin yuqirisini Uyghurlar igileydighan bu nahiyige 3 ming oqutquchi qobul qilish pilanining, pütünley xitay ölkiliridiki peqet xitaylarnila qobul qilish arqiliq tamamlan'ghanliqi ashkarilandi.

Bu nöwet 3 ming neper shtatliq oqutquchini jem'iyettin bir tutash ashkara qobul qilish uqturushini, yetken nahiyilik partkom, hökümet we ma'arip idarisi 2017-yili 15-iyul tarqatqan bolup, qobul qilish shertige alahide qilip “Turushluq orni, jinsi ayrimisi, millitige shert qoyulmaydu” dep eskertilgen. Emma siyasiy idiyiwi sherti 1-orun'gha qoyulghan bolup, 1-kompartiyini himaye qilidighan, partiyining lushyen, fangjén, siyasetlirini himaye qilidighan, wetenning birliki, milletler ittipaqliqi we ijtima'iy muqimliqni angliq qoghdaydighan, bayriqi roshen halda milliy bölgünchilik we qanunsiz diniy heriketlerge qarshi turidighan, din'gha étiqad qilmaydighan, diniy heriketlerge qatnashmaydighan, dinning mekteplerge singip kirishini angliq halda dadil tosidighan bolushi kérek iken.

Uqturushta buningdin bashqa, ixtisasliqlarning asasiy qatlamda yiltiz tartishigha ilham bérish, japaliq, chet-yaqa rayonlardiki ixtisasliqlarning yötkilip kétishini azaytish üchün oqush tarixi shertlirini muwapiq keng qoyup bérip, ularning oqutquchilarni ashkara teklip qilish arqiliq resmiy oqutquchilar shtatigha kirishige ilham bérishni asas qilidighanliqi körsitilgen bolup, shtatliq asasiy ma'ashi we dölet we yerliktin bérilidighan qoshumche étibar pullirini qoshqanda, omumiy ma'ashi töwini 7 ming, yuqirisi9 ming xelq puligha toghra kélidiken. Shundaqla qobul qilghan mektepler oqutquchilarni heqsiz yataq bilen teminleydighanliqi melum.

Bir ay ichide 3 ming xitay qobul qilin'ghan

Biz yeken nahiyisining tarqatqan bu uqturushigha asasen, nahiyidiki yesli we bashlan'ghuch, ottur mekteplerge oqutquchilarning teklip qilinish ehwallirini igilesh üchün, uqturushtiki oqutquchi qobul qilishqa mes'ul xadim yang bilen alaqileshtuq, kütülmigen yerdin u, adem sani toshup bolghanliqi üchün, bir ay awwal tarqitilghan bu uqturushning emeldin qalghanliqini bildürdi.

-Tordin körgen idim, yeken nahiyisige 3 ming oqutquchini jem'iyettin alidikensiler, shuni soray dégenidim.
-Emdi almaymiz, oqutquchi qobul qilish axirlashti.
-Nedin aldinglar, ichkiri ölkilerdinmu, shinjangdinmu?
-Hemmisini ichkiri ölkidin alduq.
-Yekende 90% tin artuq Uyghurlar tursa, néme üchün xitay oqutquchilar élindi?
-Qosh tilliq ma'aripni ilgiri sürüsh üchün bolmamdu?
-Hemmisi xitay tili dersi ötidighanlarmu?
-Shundaq. Xitayche ders béridu, gépingizni qiling néme démekchisiz?
-Men erkin asiya radi'osi muxbiri, sorimaqchi bolghinim, xitayche ders béridighan Uyghur qosh tilliq oqutquchilarmu köpqu, néme üchün pütünley xitay oqutquchilar qobul qilindi? bu xitay mu'ellimlermu qosh tilliqmu?
-Xitay mu'ellimler elwette ulargha qarighanda xitaychini yaxshi öteleydu‏-de. Men xitaydin oqutquchi élish xizmitige mes'ul, téxi yeken'ge qaytmidim, bashqini bilmeymen, hazir ishim bar, sözleshmeyli boldi.

Teklip qilish sani köp, qaplash da'irisi keng

Aptonom rayonning ottura, bashlan'ghuch mektep oqutquchilirini ashkara teklip qilishni bir tutash teshkilleshke munasiwetlik siyaset we arqa körünüshi heqqidiki matériyallargha qarighanda, xitay hökümiti-2006 yili, aliy mektepni kütküzgen oqughuchilarni asasiy qatlamda ishqa orunlishishqa yéteklesh üchün “Yéza mejburiyet ma'aripi basquchidiki mektep oqutquchilirining alahide ish orni pilani” ni yolgha qoyup, gherbiy rayondiki 13 ölke, aptonom rayon, sheherdiki yéza mektepliride oqutquchilar alahide ish orni tesis qilip, yéza oqutquchilar qoshunini toluqlashni bashlighan, 2010-yilidin bashlap, aptonom rayon hökümet bashqurushidiki barliq ottura, bashlan'ghuch mekteplirige yéngidin kiridighan oqutquchilarning hemmisini bir tutash bashqurush da'irisige kirgüzüp, bir tutash teshkillep jem'iyettin ashkara teklip qilghan.

Aptonom rayonluq ma'arip nazariti 2016-yili, élan qilghan melumatlirida “Nöwette, aptonom rayonimizning yézilirida 157 ming oqutquchi bar. Mölcherlinishiche, 2020-yiligha barghanda, aptonom rayonimizning yézilardiki oqutquchilar sani 220 minggha yetküzülidu” dep körsetken idi.

Merkezning shinjang xizmiti söhbet yighining rohini chongqur izchillashturush üchün, 2010-yili, xitay ma'arip ministirliqi, maliye ministirliqi Uyghur aptonom rayonining 2011-yildin 2015-yilighiche bolghan “Qosh til”alahide ish orni pilanini yolgha qoyush siyasitini békitken, “Qosh til” oqutquchiliri alahide ish orni pilani döletning aptonom rayondiki “Qosh til” oqutushini qollashtiki bir türlük alahide siyasiti bolup kelmekte. Xitayning shinxu'a agéntliqi xewiridin melum bolushiche, da'iriler ötken 5 yil ichide, “Yézilarda 9 yilliq mejburiy ma'aripni omumlashturush” namida, tengritaghning jenub-shimalidiki yézilardiki yesli, bashlan'ghuch we ottura mekteplerge 60 ming neper “Qosh tilliq oqutquchi” qobul qilghan.

Jem'iyettin qosh til oqutquchilirini qobul qilish chaqiriqining türtkiside, 2010-yiligha qeder Uyghur élining jenubidiki üch wilayet, bir oblasttiki mekteplerge besh yil jeryanida yötkelgen qosh til oqutquchilirining sani 22 ming 323 neperge yetken bolup, bularning arisida xitay oqutquchilarning nisbiti éytilmighan idi.

Munasiwetlik xewerlerge qarighanda yene, 2010-yilidin 2015-yilghiche, aptonom rayonida ottura-bashlan'ghuch mektep we balilar baghchisi oqutquchiliridin 72 ming 600 i teklip qilin'ghan.

Uyghur aptonom rayoni 7-ayda xitay ölkiliridin Uyghur rayonidiki hökümet organlirigha, j x sahesi we ma'arip tarmaqlirigha 30 ming xizmetchi qobul qilish élani chiqarghan. Xitayning “Shinjang tori” da élan qilin'ghan uchurda, oqutquchiliqqa qobul qilinidighanlardin héchqandaq imtihan élinmaydighanliqini, 10 ming som ayliq ma'ash we uy bilen teminleydighanliqini bildürgen.

Xewer we inkaslardin, buning üchün aptonom rayonla emes, wilayet we sheher, nahiyelerningmu ottura-bashlan'ghuch mektep we yesli oqutquchilirini bir tutash ashkara teklip qilish méxanizmini ornitip jiddiy emeliyleshtüruwatqanliqi melum.

Siyaset we pilanning arqisida

Yéqinda, özining 70 yildin artuq musapiside, 30 mingdin artuq oqutquchi-ustazlarni terbiyilep yétishtürüp, tengritaghning jenubida Uyghur milliy ma'arip asasining mustehkemlinishide öchmes töhpiler qoshqan yeken darilmu'ellimi (yeken pédagogika ottura téxnikomi), xitay da'iriliri teripidin bu yil pütünley taqiwétilgenliki delillen'gen idi. Bu meripet böshükining yoq qilinishi, xitayning atalmish “Qosh tilliq ma'arip” dewatqan xitaychilashturush siyasitining tesiride Uyghur milliy ma'aripining yoqitiliwatqanliqining simwoli bolup qalghan.

Xitay hökümitining Uyghur diyarida mejburiy yürgüzüwatqan “Qosh tilliq ma'arip” siyasiti, emeliyette bara-bara pütünley xitay tilidila élip bériliwatqan bolup, bu xil ma'aripni xitaychilashturush, Uyghur ewladlirini ana til we milliy medeniyettin yatlashturush, Uyghurlargha xitay medeniyitini mejburiy téngish bilen teng, Uyghur ziyaliyliri we oqutquchilarni zor zerbige uchratmaqta iken. Emma, xitayche ders ötüsh shertige toshmaydu dégen bahane bilen qanchilik sandiki milliy oqutquchilarning boshutulghanliqi heqqidiki sanliq melumatlar qet'iy mexpiy tutulmaqta.

Ilgiri Uyghur diyarining jenubida ma'arip sépide xizmet qilip, yéqinda chet'elge chiqqan bir oqutquchi özining bir qanche yil yekende xizmet qilish jeryanida, xitayning 2000-yili bashlighan “Qosh tilliq ma'arip” namidiki Uyghurlarni assimilyatsiye qilish meqsitide élip bériwatqan atalmish qosh tilliq ma'arip siyasitini, 2009-yildin kéyin her xil wasitilerni qollinip tézlikte kéngeytkenlikini, milliy mekteplerni xitay mekteplerge qoshuwétish, milliy oqutquchilarni “Xitay tili sewiye imtihanidin ötelmidi” dégendek bahanilerde qisqartish, yézilarda qosh tilliq heqsiz yesliler ni köpeytish yolliri arqiliq yeken diyarini ma'arip, medeniyet we nopus jehettinmu xitaylashturush pilanini ishqa ashuruwatqanliqigha shahit bolghanliqini bildürdi.