D u q hey'iti malaysiyada Uyghurlarni qollashni qolgha keltürüshke tirishti

Dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining re'isi, Uyghur kishilik hoquq qurulushi diréktori ömer qanat ependi bashchiliqidiki 4 kishidin terkib tapqan ömekning malaysiyagha élip barghan bir heptilik ziyaret pa'aliyetliri 25-aprélda bashlan'ghanidi. Ömer qanat ependining bildürüshiche bu qétimqi ziyaret jeryanida, ular malaysiya hökümitining bezi xadimliri, malaysiyadiki eng chong ammiwi teshkilatlarning rehberliri bilen uchriship ularning Uyghurlarni qollishini qolgha keltürüshke tirishqan.

Mezkur ömek, malaysiyadiki musteqil adwokatlar birliki re'isi jamaleddin ependi mafim, 80 din köp ammiwi teshkilattin terkib tapqan islamiy teshkilatlar birliki re'isi azmi we “Uyghurlarni qollaydighan malaysiyaliqlar” teshkilatining re'isi zuhri yuhyi ependi qatarliqlar bilen muhim uchrishishlarni élip barghan. Bu uchrishishlarda d u q bilen burun tüzgen bezi kélishimler, ish pilanliri we bezi shérikliklerning emeliylishish ehwali toghrisida muzakire élip bérilghan.

RFA/Erkin Tarim

29-Aprél küni malaysiyaning ku'alalumpur shehiride turup ziyaritimizni qobul qilghan ömer qanat ependi bu yil 4-ayning 25-künidin 5-ayning 1-künigiche malaysiyadiki ammiwi teshkilatlar bilen 2022-yili üzgen kélishimlerning emeliylishish ehwali toghrisida muzakire élip bérish, bu kélishimlerning rohigha asasen hemkarliqni kücheytish üchün bu ziyaretni élip bériwatqanliqini otturigha qoydi. Lékin özlirining xitayning zor tosqunluqigha uchrawatqan bolsimu, xitayning muweppeqiyet qazinalmighanliqini ilgiri sürdi. U, mundaq dédi: “Xitay hökümiti bu yerde bu qétimqi sepirimizni tosush, ziyaritimizge buzghunchiliq qilish üchün nurghun heriketlerni qiliwatidu. Mesilen bizning malaysiyagha kélishimizdin bir qanche kün burunla ‛malaysiya pochtisi‚ gézitide ‛dunya Uyghur qurultiyi‚ isra'iliyeperes ularni qarshi almaymiz‛dégen témida maqale élan qildurup, malaysiya xelqining dunya Uyghur qurultiyigha bolghan köz qarishini özgertishke tirishti, lékin bu maqalining chiqishighimu qarimay bu yerdiki islamiy teshkilatlar bizni nahayiti yaxshi qarshi aldi.”

Ömer qanat ependi, uchrishishlarda otturigha qoyulghan teleplerge ularning ijabiy jawab bergenlikini bildürdi. U, mundaq dédi: “Bu yerde biz hökümet xadimliri bilenmu körüshimiz. Tünügün bir hökümet xadimi bilen körüshtuq. Ulargha özimizning meydanini we malaysiya hökümitige bolghan teleplirimizni otturigha qoyduq. Bu teleplirimizge ijabiy jawab qayturdi. Teleplirimizde ular qilalaydighan ishlarni dégen iduq. Bu yerde bularni ashkariliyalmaymen.”

RFA/Erkin Tarim

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi, qurultay ayallar komitétining mudiri we qurultay xelq'ara alaqe bölümining diréktori zumret'ay erkin malaysiyagha élip bériwatqan ziyaretning ehmiyitining zor ikenlikini ilgiri sürdi. U, mundaq dédi: “Bu qétimliq malaysiyagha élip bériwatqan ziyaritimizning ehmiyiti nahayiti zor. Chünki bu, 2024-yili kirgendin kéyin dunya Uyghur qurultiyi bilen Uyghur kishilik hoquq qurulushining malaysiyagha élip bériwatqan tunji qétimliq ziyaritidur. Malaysiya dölitining xitay bilen bolghan munasiwiti intayin yéqin iken. Hem xitay bilen bolghan ariliqimu yéqin. Malaysiyada xitay döliti we xitaylarning tesiri nahayiti küchlük. Mushundaq xitayning qoli uzun bir dölette sherqiy türkistan dewasini anglitalishimiz ehmiyetlik bir ish dep oylaymen.”

Melum bolghinidek amérika hökümiti, kanada, gollandiye, en'gliye qatarliq 10 döletning parlaménti “Uyghur qirghinchiliqi” ni étirap qilghan bolsimu, lékin birmu islam döliti buni téxiche qobul qilmighan. Eksiche ular xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan siyasitini qollaydighanliqini ipadileshkenidi. Zumret'ay erkin xelq'ara sorunlarda malaysiyaning Uyghurlarni qollishini qolgha keltürüsh üchün bu ziyaret jeryanida nuqtiliq halda buni tekitlewatqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Bu qétimqi ziyaritimizde köp sanda hökümet xadimliri, parlamént ezaliri, kishilik hoquq teshkilatliri mes'ulliri we muhim tesiri bar kishiler bilen körüshüwatimiz. Biz barliq körüshüshlirimizde Uyghurlar bilen dindash bolghan malaysiyaning Uyghurlar üchün malaysiyada we xelq'ara sorunlarda néme qilip béreleydu? dégen so'alni sorawatimiz. Shundaqla bezi teleplerni otturigha qoyduq. Bularning ichide birinchisi malaysiya birleshken döletler teshkilatida Uyghurlarni qandaq qolliyalaydu? 2022-yili 10-ayning 6-küni birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishi yighinida awazgha qoyulghan Uyghurlar toghrisidiki qarar layihesige malaysiya qol qoymay biterep turuwalghanidi. Bumu eslide biz üchün bir ilgirilesh idi. Chünki buningda hindonéziye xitayni qollighanidi. Shunga biz bu qétimqi ziyaritimizde nuqtiliq halda malaysiya hökümitining xelq'arada bizni qollishini telep qiliwatimiz.”

D u q xitay ishliri komitéti mudiri adil abdukérim ependi bu qétimqi ziyaret jeryanida malaysiyaning eng chong axbarat wasitisining ziyaritini qobul qilghanliqini, ikki sa'et dawamlashqan ziyarette Uyghurlarning hazirqi éghir weziyiti toghrisida tepsiliy melumat bergenlikini bildürdi.

Uyghur kishilik hoquq qurulushi mudiri ömer qanat ependi, Uyghur kishilik hoquq qurulushi mutexessisi luyisa gréwen (Louisa Greve) xanim, dunya Uyghur qurultiyi xadimliridin zumret'ay erkin xanim we adil abdukérimdin ependilerdin terkib tapqan hey'etning malayshiyagha élip bériwatqan ziyariti 5-ayning 1-küni axirlishidiken. Dunya Uyghur qurultiyi hey'iti burunmu, 2019-yilidin bashlap köp qétim malaysiya bilen hindonéziyeni ziyaret qilip, bir qatar pa'aliyet we uchrishishlarni élip barghanidi. Ularning mezkur musulman ellirini ziyaret qilishi bu döletlerde Uyghurlarni qollashni qolgha keltürüshni meqset qilghaniken.