Трампниң ташқий ишлар министири намзати марко рубийо, хитайниң америка үчүн “әң чоң тәһдит” икәнликини агаһландурди

Вашингтондин мухбиримиз әркин тәйярлиди
2025.01.17
marco-rubio-yer-shari-1920 Марко рубийо әпәнди кеңәш палатасиниң вәзипигә тәйинләш гуваһлиқ йиғинида, хитайниң 21-әсирдә давамлиқ американиң гүллинишидики “әң чоң тәһдит” болуп қалидиғанлиқини агаһландурди. 2025-Йили 15-январ, вашингтон.
Photo: RFA

Йеңи сайланған америка пирезиденти доналд трампниң ташқи ишлар министири намзати, кеңәш палата әзаси вә “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” ниң сунғучиси марко рубийо, 15-январ өткүзүлгән кеңәш палатасиниң вәзипигә тәйинләш гуваһлиқ йиғинида, хитайниң 21-әсирдә давамлиқ американиң гүллинишидики “әң чоң тәһдит” болуп қалидиғанлиқини агаһландурди. Хитайға қарита изчил қаттиқ позитсийәдә болуп кәлгән, болупму хитай һөкүмитиниң уйғурларға ирқий қирғинчилиқ қилишини җавабкарлиққа тартишта изчил чиң туруп кәлгән марко рубийо, йиғинда өзиниң намзатлиқи мақулланса, хитайниң америка ташқи сияситидики орни вә хитайға тутидиған сияситиниң йөнилиши қандақ болидиғанлиқиға даир күчлүк сигналларни бәрди.

Марко рубийо гуваһлиқ сөзидә, американиң хитай билән болған “тәңпуңсиз мунасивити” ниң америкаға елип кәлгән ақивәтлирини алаһидә шәрһләп, әгәр америка өзиниң тутқан йолини өзгәртмисә, күндилик һаятида муһим болған һәммә нәрсидә хитайға беқинип қалидиғанлиқини билдүрди.

Марко рубийо кеңәш палатаси ташқи ишлар комитетиниң әзалириға мундақ дәйду: “әгәр биз тутқан йолимизни өзгәртмисәк, бизниң бихәтәрликимиздин тартип, саламәтликимизгичә болған күндилик һаятимиздики нурғун муһим нәрсиләргә еришиш-еришәлмәсликимиз, хитайниң йол қоюш-қоймаслиқиға бағлиқ болуп қалидиған бир дуняда яшайдиған болимиз. Бу қобул қилғили болмайдиған бир ақивәт.” рубийониң тәкитлишичә, америка хитайниң дуня тәртипигә қатнишишини қарши алған, шуниңдәк хитай буниң немәтлиридин толуқ пайдиланған болсиму, һечқачан өзиниң мәҗбурийити вә мәсулийитини ада қилған әмәс.

Рубийо мундақ дәйду: “биз хитай компартийәсиниң дуня тәртипигә қатнишишини қарши алдуқ. Улар буниң барлиқ немәтлиридин бәһримән болған болсиму, бирақ барлиқ мәҗбурийәт вә мәсулийәтлирини ада қилмиди. Әксичә, улар дуняда дәриҗидин ташқири дөләтлик орниға еришиш йолида бастуруш елип бериш, ялғанчилиқ, алдамчилиқ, хаккерлиқ вә оғрилиқ қилиш қатарлиқ васитиләрни қолланди. Улар буни бизниң бәдилимиз вә өз дөлитидики хәлқниң бәдилигә елип барди”. Рубийо, хитайниң күчийип һазирқидәк “чоң тәһдит” кә айлинишини американиң нурғун җәһәтләрдә униңға йол қоюши кәлтүрүп чиқарғанлиқини, һәтта хитайниң уйғурларға қабаһәтлик җинайәтләрни ишлишигиму йол қоюлғанлиқини тәкитләйду.

Рубийо мундақ дәйду: “биз йиллардин бери униң тәрәққий қиливатқан дөләт қияпитигә киривелип, содида давамлиқ алдамчилиқ қилишиға, кеңәймичилик қилишиға йол қойдуқ. Улар җәнубий деңиздики тақим аралларни һәрбийләштүрүш вә нопус орунлаштурушта ялғанчилиқ қилди. Биз йиллардин бери буниңға җиддий муамилә қилип, кәскин тәдбирләрни алғичә, уйғур мусулманлириниң кишилик һоқуқини дәпсәндә қилишиға йол қоюшимиз, буниң бир мисали. (Уларға қарита) дунядики әң еғир қәбиһлик садир қилинған болсиму, әмма йиллардин бери һечким тилға алмиди. Кишилик һоқуқ мәсилисигила әмәс, һәтта қуллар әмгикини ишлитип, товар ишләпчиқиришиға йол қоюлди.” рубийониң тәкитлишичә, шуңа америка “һазир буниң чатиқи билән һәпишәшмәктә” икән.

Рубийониң гуваһлиқ йиғиниға қатнашқан “америка уйғур бирләшмиси” ниң рәиси әлфидар илтәбир ханим 16-январ зияритимизни қобул қилип, униң вәзипигә олтурса реал сиясәтниң еһтияҗлириға қарап һәрикәт қилған тәқдирдиму, хитайниң “әпти-бәширисини яхши билидиған бирси” болуш сүпити билән уни җавабкарлиққа тартишта чиң туридиғанлиқиға ишинидиғанлиқини билдүрди. Әлфидар илтәбирниң ейтишичә, у марко рубийони буниңдин кейинму “уйғур мәсилисигә давамлиқ көңүл бөлиду” дәп қарайдикән.

Марко рубийо, гуваһлиқ йиғинида өзиниң тайландта тутуп турулуватқан уйғур мусапирлар мәсилисигә көңүл бөлидиғанлиқини тәкитлигән. Рубийо, кеңәш палата әзаси җеф мерклейниң, нөвәттә тайландтики хитайға қайтурулуш хәвпидә туруватқан 48 нәпәр уйғурниң хитайға қайтурулса қорқунчлуқ тәқдиргә дучар болмаслиқи үчүн “тайландқа хизмәт ишләмсиз?” дегән соалиға җавабән, өзиниң “шундақ” қилидиғанлиқини ейтти. У мундақ деди: “шундақ, лекин яхши тәрипи тайланд американиң интайин күчлүк шерики, шундақла күчлүк тарихий иттипақдишидур. Шуңа, дипломатийә һәқиқий нәтиҗә беридиған саһә. Чүнки, бу мунасивәт шунчилик муһим.”

Рубийониң қәйт қилишичә, “әмәлийәттә бу уларниң дуняға немә тоғрилиқ сөзләватқанлиқини хатирилитишниң йәнә бир пурсити” икән. У, бу кишиләрниң бир хәлқ икәнлики, бу хәлқниң пәқәт миллити вә диний сәвәблик тутқун қилинип, лагерларға, йәни “қайта-тәрбийәләш мәркизи” дәп ат қоюлған орунларға қамалғанлиқини, уларниң кимликидин мәһрум қилинип, пәрзәнтлириниң исми өзгәртилгәнликини, һәммидин қәбиһ йери уларниң мәҗбурий әмгәккә тутулғанлиқини, әмәлийәттә буниң қуллуқ әмгики икәнликини билдүргән.

Марко рубийо бу сөзләрни өткән һәптә хәлқара таратқулар тайландтики уйғур мусапирлириниң хитайға қайтурулмақчи болуватқанлиқиға даир хәвәрләр тарқилип, муһаҗирәттики уйғур тәшкилатлирини қаттиқ әндишигә салған бир пәйттә тилға алғаниди. Тайландтики уйғур мусапирлириниң хитайға қайтурулмақчи болуватқанлиқиға даир хәвәр, бәзи дөләтләрдә уйғур тәшкилатлириниң шу дөләтләрдики тайланд әлчиханиси вә б д т мусапирлар ишханилириниң алдида намайиш қилиш, ахбарат елан қилиш вә әрз сунуш һәрикәтлирини елип беришиға сәвәб болғаниди.

Һалбуки, әлфидар илтәбирниң көрситишичә, марко рубийо рәсмий вәзипигә олтуруп, хитай билән елип барған дипломатик алақиләрдә, хитайниң лагер вә түрмилиридики уйғур зиялийлириниң қоюп берилишини алаһидә муһим орунға қоюши керәк икән. 53 яшлиқ марко рубийо, американиң флорида штатидики бир кубалиқ көчмән аилиниң пәрзәнти, шундақла төт балиниң дадиси болуп, 2011-йилдин бери җумһурийәтчи кеңәш палата әзаси болуп кәлгән. Бу җәрянда, у кеңәш палатаси истихбарат алаһидә комитетиниң рәиси, дөләт мәҗлиси хитай ишлири комитетиниң қош рәиси қатарлиқ вәзипиләрни өтәп, хитайни җавабкарлиққа тартиш, уйғурларниң кишилик һоқуқини қоғдаш ишлиридики кәскин мәвқәси билән тонулған сиясийонларниң биридур.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.