Qazaqistan Uyghurliri xitayning Uyghur élidiki qirghinchiliq siyasitini eyiblidi

Dunya Uyghur qurultiyining 2014-yili xitayning dölet bayrimi bolghan 1-öktebir künini Uyghur xelqi üchün “Matem küni” dep élan qilghandin buyan dunyaning herqaysi memliketliride yashawatqan Uyghurlarning xitayning Uyghur élide yürgüzüwatqan qirghinchiliq siyasitige qarshi dawamliq naraziliq bildürüp kéliwatqanliqi melum. Bu küni amérika, yawropa, awstraliye, yaponiye, türkiye Uyghurliri bilen birlikte ottura asiyadiki, shu jümlidin qazaqistandiki Uyghurlarmu bu heriketke awaz qoshqan.

1-Öktebirde almuta shehirining qayrat mehellisidiki bir ashxanigha jem bolghan Uyghur jama'etchiliki azadliq we erkinlik üchün shéhit bolghanlargha atap qur'an tilawet qildi hemde xitayning Uyghur élide yürgüzüwatqan qirghinchiliq siyasitini eyiblidi. Dunya Uyghur qurultiyining qazaqistandiki wekilliri teripidin uyushturulghan bu murasimgha almuta shehiri we almuta wilayitining yiraq-yéqin sheher hem yéziliridin bolup 100ge yéqin adem qatnashti. Dunyagha tarighan korona wirusi sewebidin cheklimiler élan qilin'ghanliqtin köp adem yighmasliq we barliq bixeterlik charilirini körüsh qarar qilin'ghanidi.

Mezkur murasim béshida tarixchi we siyasetshunas qehriman ghojamberdi xelq'ara weziyet, xitayning Uyghur ilida élip bériwatqan basturush siyasiti, dunya Uyghur qurultiyining pa'aliyiti we uning kelgüsi pilanliri heqqide tepsiliy doklat qildi.

Murasimda sözge chiqqan dunya Uyghur qurultiyining qazaqistandiki wekilliri na'ilem hemrayéwa, zeynep islamowa, hüsenjan ibrahimof, jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi yénidiki yigitbashliri kéngishining re'isi yarmuhemmet kibirof we bashqilar Uyghurlarning bügünki paji'elik teqdiri heqqide öz qarashlirini bildürüp, kommunistik xitay hakimiyitining Uyghur élidiki qirghinchiliq siyasitini qattiq eyiblidi. Ular yene öz sözliride dunya Uyghur qurultiyining pa'aliyitini, yéqinda bolup ötken Uyghur sot kollégiyesining ikkinchi qétimliq ispat anglash yighinini qollaydighanliqini alahide tekitlidi we dolqun eysa bashliq dunya Uyghur qurultiyigha, shundaqla siyasetshunas we qazaqistan Uyghurlirining lidéri qehriman ghojamberdige minnetdarliqini izhar qildi. Murasimda qazaqistandiki Uyghurlarning öz kimlikini, bolupmu ana tilini, milliy ma'aripni saqlash mesilisi hem shu yönilishte élip bériliwatqan heriketler heqqidimu pikirler orun aldi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan almuta wilayitining Uyghur nahiyesidin kelgen wekillerdin dunya Uyghur qurultiyining qazaqistandiki ezasi seydalim amutof ependi mundaq dédi: “Bügün bizde matem. Chünki tarixiy wetinimizni xitay buningdin 72 yil muqeddem ishghal qilip, qol astigha éliwalghan kün. Bu kün biz üchün untulmas paji'e küni. Shundaq bir weziyette biz weten yolida shéhit bolghan erwahlirimizni eslep, nezir ötküzduq. Bu nezir teriqiside bolghan bilen bu yerde nahayiti chong mesililer qozghaldi”

Seydalim amutof bu yili chéxiyede ötidighan 7-nöwetlik dunya Uyghur qurultiyining Uyghurlar üchün chong tarixiy burulushta yüz bériwatqanliqini, hazir Uyghur mesilisining xelq'arada étirap qiliniwatqanliqini alahide tekitlidi.

Ziyaritimizni qobul qilghan dunya Uyghur qurultiyining yene bir qazaqistandiki wekili gülistan hemrayéwa mundaq dédi: “Bügünki pa'aliyet intayin mezmunluq ötti, dep oylaymen. Bu nezirge ademler köprek qatnishishi kérek idi. Emma köpchilikke yaxshi melum, hazir korona wirusi sewebidin ademlerni köp yighmanglar dédi. Shuning üchün biz almuta shehiri we panfilof, Uyghur, emgekchiqazaq, talghir we bashqa nahiyelerdin peqet wekillerni teklip qilduq. Bu pa'aliyette manga köprek tesir qilghini bu qehriman aka ghojamberdining doklati. Qehriman aka da'im mundaq yighinlargha, murasimlargha yaxshi teyyarliq bilen kélidu. Kelgenlermu uni chong qiziqish bilen tingshaydu. Yene bir muhim nerse, sözge chiqqanlarning köpchiliki birlik, ittipaqliq heqqide özlirining pikir-tekliplirini otturigha tashlidi. Yene bir muhim ish, nezirdin kéyin biz aldimizda bolidighan 7-nöwetlik dunya Uyghur qurultiyigha kétip barghan teyyarliqlar heqqide muzakirileshtuq. Bu yerde peyda boluwatqan bezi mesililerni qandaq hel qilish etrapida gep boldi”.

Gülistan hemrayéwaning éytishiche, Uyghurlarning bügünki ehwali toghriliq bolupmu ijtima'iy taratqularda her xil tillarda xewerlerni köprek tarqitish muhim ehmiyetke ige. Chünki, qazaqistan we ottura asiyadiki memliketlerde yashawatqan ahalining mutleq köp qismi buningdin tamamen bixewerken.