Майкил валт билән сөһбәт: “шәрқий түркистан әмәлийәттә хитай хәлқ җумһурийитиниң бир мустәмликиси”

Йиллардин буян һәр саһә мутәхәссислири “хитайниң әң чоң өлкиси”, “хитайниң әң чоң енергийә амбири” дегәндәк намларда атап келиватқан уйғур дияриниң хитай сиртида бирдәк “шәрқий түркистан” дегән нам билән тонулуп кәлгәнлики мәлум. Хитай һөкүмити 1949-йили бу районни қорал күчи билән ишғал қилғандин буян “шинҗаң қәдимдин тартип хитайниң айрилмас бир қисми” дегән нәзәрийәни охшимиған шәкилләрдә зор күч билән базарға селип кәлмәктә. Һалбуки, дуня уйғур қурултийи (д у қ) дуняға кәлгәнликиниң 20 йиллиқ хатириси мунасивити билән 2024-йили 3-майда чақирилған үч күнлүк паалийәтниң муһакимә басқучида хәлқара адвокат майкил ван валт (Michael van Walt) “өткән 70 йилда бу район асасий җәһәттин хитайниң мустәмликиси болуп кәлди. Униң нерисидики икки миң йил мабәйнидә бу җайда һечқачан хитайниң изчил һөкүмранлиқи болуп бақмиған” дәп көрсәтти. 15 Йилдин буян ички асия вә шәрқий асия райони оттурисидики мунасивәтләр тарихини тәтқиқ қилип келиватқан майкил валтниң бу хуласиси мәзмун җәһәттә дуня етирап қилған бүйүк шәрқшунас виладимир бартолд (V. V. Barthold) Буниңдин бир әсирчә илгири оттуриға қойған “751-йили әрәб империйәси билән таң империйәси оттурисида йүз бәргән ‛талас уруши‚ оттура асия районидин хитай тәсириниң аз дегәндиму миң йиллиқ мусапигә сиқип чиқирилиши һәмдә бу районда ислам мәдәнийитиниң йетәкчи мәдәнийәт болушиға асас салди” дегән баянлирини әслитиду.