Amérika Uyghur mejburiy emgikige chétilghan 4 xitay shirkitini jazalidi

Amérika ana weten bixeterliki ministirliqining re'islikidiki “Mejburiy emgek siyasitini ijra qilish xizmet guruppisi” 1-awghust küni “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” (UFLPA) ni ijra qilishning yéngilan'ghan istratégiyesini élan qilish arqiliq, xitayda mejburiy emgek arqiliq qéziwélin'ghan, ishlepchiqirilghan yaki qurashturulghan mehsulatlarning amérikagha import qilinishini dawamliq chekleydighanliqini tekitlidi.

Amérika ana weten bixeterliki ministirliqi we amérika soda wekiller ishxanisi birlikte élan qilghan bu yéngilan'ghan istratégiye bilen birlikte yene, xitayning 4 chong shirkitining mehsulatliri mejburiy emgek qara tizimlikige élinip cheklen'gen. Bu shirketler shinjang jungtey (guruhi) cheklik mes'uliyet shirkiti, “Toqquz yultuz” shirketler guruhi we uning juxeydiki sekkiz tarmaq shirkiti, “Töge” guruhi cheklik shirkiti, “Chén'gu'ang” bi'o-téxnika guruhi cheklik shirkiti we uning bir tarmaq shirkiti qatarliqlarni öz ichige alidiken.

Soda wekili ishxanisining radiyomizgha ewetken bayanatida körsitilishiche, amérika hökümiti yuqiriqi bu orunlarni “Xitay hökümitining Uyghurlargha qaritiwatqan mejburiy emgek siyasitige yéqindin masliship, Uyghur emgek küchlirini yötkesh, qobul qilish, toshush we ishqa sélish bilen shughullan'ghanliqi üchün jazalighan” bolup, bu amérikaning Uyghur mejburiy emgiki bilen ishlepchiqirilghan mehsulatlarning amérika bazirigha kirishining aldini élish iradisini namayan qilip béridiken.

Mejburiy emgekke chétishliqi bolghan xitay shirketlirini dawamliq tartip chiqip jazalash, amérika hökümitining Uyghur rayonida dawamlishiwatqan irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlerni jawabkarliqqa tartishning bir qismi bolup, amérika baydén hökümitining yuqiriqi bu yéngi cheklimisi qarshi élishqa érishken. Uyghur kishilik hoquq qurulushining tashqi ishlargha mes'ul diréktori lu'isa giriw radiyomizgha qilghan sözide, qanunning toxtimay ijra qilinishini körgenliktin xursen bolghanliqini bayan qildi.

U mundaq dédi: “Yenimu köp xitay shirketlirining bu tizimlikke kirgenlikini körüsh nahayiti xursen qilarliq ehwal. Chünki u amérika hökümitining Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanunini emeliy ijra qiliwatqanliqini, ularning Uyghurlargha yürgüzülüwatqan irqiy qirghinchiliqtin payda élip, Uyghurlarning hayatini bir türme hayatigha aylandurghanlarni tépip chiqish üchün dawamliq tekshürüsh élip bériwatqanliqini jama'etke namayan qilip béridu.”

Matériyallardin melum bolushiche, amérikaning “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” boyiche jaza tizimlikige élin'ghan 4 shirketning biri bolghan shinjang jongtey ximiye cheklik shirkiti xitaydiki eng chong ximiyelik mehsulat ishlesh bazisi bolup, u xlor-ishqar, xam tuz, kaltsiy karbon qatarliq mehsulatlarni ishlepchiqiridiken. Xitayning “Xelq tori” we “Tengritagh tori” qatarliq hökümet torliri 2-awghust küni tarqatqan xewerliride shinjang jungtey (guruhi) cheklik mes'uliyet shirkitining “Dunyadiki 500 küchlük karxana” tizimlikidin orun alghanliqini jakarlap tentene qilghan idi.

Amérikaning jaza tedbiri élan qilin'ghandin kéyin, yeni 2-awghust küni xitay soda ministirliqi derhal bayanat bérip, amérikani eyibligen. Ular bayanatida amérikaning bu herikitining pakit asasi kemchillikini ilgiri sürüp, buni “Iqtisadiy tehdit” dep atighan. Xitay soda ministirliqi bayanatida yene “Shinjangda atalmish ‛mejburiy emgekke sélish‚ esla mewjut emes. Amérikaning yalghan-yawidaqlarni oydurup chiqirip köptürüshi, karxanilirimizni xalighanche jazalishi. . . Shinjangning tereqqiyati we muqimliqigha buzghunchiliq qilghanliqtur” dep yazghan.

En'giliyediki shiféld hallam uniwérsitéti héléna kénnédiy tetqiqat merkizining sabiq tetqiqatchisi, ilgiri bu merkezning Uyghur mejburiy emgikige da'ir doklatlirini teyyarlashqa qatnashqan tetqiqatchi nirola elima radiyomizgha qilghan sözide, amérikaning qara tizimlikige élin'ghan bu shirketlerning Uyghurlarning kishilik hoquqini éghir depsende qilish bilen shughullan'ghan shirketler ikenlikini bildürdi. U buning Uyghur mejburiy emgikidin payda éliwatqan herqandaq bir shirketke agahlandurush ségnali bolushi kéreklikini bildürüp, mundaq dédi:

“Uyghurlargha qaritilghan éghir kishilik hoquq depsendichiliki bilen tonulghan bu shirketlerge bérilgen jaza-oxshash uslubta tijaret qiliwatqan bashqa shirketlerge küchlük agahlandurush ségnali bolushi kérek. Bundaq shirketler özlirining qandaq aqiwetke qalidighanliqini körüshi kérek. Uyghurlarning mejburiy emgikige chétishliq shirketlerni meblegh sélish yaki qerz arqiliq qollash, peqet we peqet irqiy qirghinchiliqning dawamlishishigha yol achidu.”

Melum bolushiche, “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” resmiy yolgha qoyulghandin buyanqi bir yil ichide amérika tamozhna we chégra qoghdash idarisi (CBP) 4000 din artuq mehsulatni tekshürgen bolup, ularning omumiy qimmiti 1 milyard 300 milyon dollardin ashidiken. Hazirghiche bu “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” boyiche qara tizimlikke élin'ghan xitay shirketlirining sani 24 ke yetken.

Uyghur kishilik hoquq qurulushidiki lu'isa giriw xanim. Amérika ana weten bixeterliki ministirliqi we amérika soda wekiller ishxanisining “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ni ijra qilish istratégiyesini yéngilash arqiliq, peqet amérika bazirini mejburiy emgek mehsutliridin xaliy qilish bilen cheklenmeslikini, Uyghur mejburiy emgikini ishlitiwatqan xitay shirketlirining amérikagha kirgüzülmigen mallirini qayta ékisport qilip bashqa döletlerdimu sétip payda almasliqigha kapaletlik qilishi lazimliqini eskertti.

Biz soda wekiller ishxanisi bilen alaqe qilip yuqiriqi ehwalgha biwasite jawab alalmighan bolsaqmu, biraq ular bizge ewetken bayanatida “Amérikaning bu xizmet bilen munasiwetlik barliq tarmaqlar bilen yéqindin hemkarliship qanunni ijra qilidighanliqi we teminlesh zenjirliridin mejburiy emgekni yoqitidighanliqi” ni bildürgen.