“уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қанун лайиһәси” рәсмий қанунға айлинишниң әң ахириқи басқучиға киргән

Игилишимизчә, 16-декабир күни “‍уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қанун лайиһәси” америка кеңәш палатасида толуқ аваз билән мақуллуқтин өткән.

Уйғур елида ишләпчиқирилған һәрқандақ мәһсулатниң америка базириға киришини чәкләйдиған мәзкур қанун лайиһәсиниң бирликкә кәлгән ахириқи нусхаси 14-декабир сәйшәнбә күни кәчтә толуқ аваз билән мақуллуқтин өткән иди. Нөвәттики қәдәмдә кеңәш палатаси билән авам палатаси тәрипидин бирдәк мақулланған бу қанун лайиһәси президент байденниң имза қоюши ‍үчүн ақсарайға йоллинилидикән.

Ақсарай баянатчиси җин саки бу һәптиниң бешида елан қилған язма баянатида: әгәр “‍уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қанун лайиһәси” кеңәш палатасида мақулланса, президент байдинниң бу қанун лайиһисигә имза қойидиғанлиқини җәзмләштүргән иди.

Мәзкур қанун лайиһәсиниң кеңәш палата әзаси марко рубийо тәрипидин оттуриға қоюлған нусхаси бу йил 7-айда кеңәш палатасидин толуқ аваз билән өткән иди. Авам палата әзаси җим макговерн тәрипидин тонуштурулған авам палата нусхаси алдинқи һәптә авам палатада 1 гә қарши 428 аваз билән мақулланған иди. 14-Декабир сәйшәнбә күни мәзкур қанун лайиһәсиниң марко рубийо вә җим макговерн мурәссәлишип бирликкә кәлгән ортақ нусхасиму толуқ аваз билән мақуллуқтин өткән иди.

Мәзкур қанун лайиһәсини дәсләптә кеңәш палатасиға сунған кеңәш палатаси әзаси марко рубийо әпәнди өзиниң твиттер суписида бу хошхәвәрни қисқа бир син көрүнүши арқилиқ дуняға җакарлиған. У син көрүнүшидә мундақ дегән: “бүгүн мән наһайити муһим бир қанун лайиһәсини мақуллуқтин өткүздүм. Наһайити әһмийәтлик бир иш. Хитай қуллуқ әмгикини ишлитиватиду. Улар уйғур мусулманларни заватларда мәҗбури әмгәккә селиватиду. Америкадики бәзи чоң ширкәтләр буниңдин мәнпәәт еливатиду. Биз истемалчи болуш сүпитимиз билән сетивалған нәрсилиримизниң хитайдики уйғур мусулманлириниң мәҗбурий әмгикигә четишлиқ икәнликини биләлмәймиз. Хитайниң һәқсиз әмгәкни ишлитип, сода риқабитигә кериши адаләтсизлик. Улар бу содидин наһайити көп пайдиға еришиватиду. Һәммидин муһим болғини, хитай ирқий қирғинчлиқ йүргүзүватиду. Гәпниң қисқиси, биз ‛‍уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қанун лайиһәси‚ ни өткүздуқ. Бу бизниң нурғун мувәппиқийәтлиримизниң бирси, лекин бу наһайити шәрәплик, муһим вә әһмийәтлик бир ғәлбә болди. Бу хитайға әҗәллик зәрбә болиду, шундақла әхлақий җәһәттин тоғра бир қәдәм.”

“‍уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қанун лайиһәси” америка кеңәш палатасида толуқ аваз билән мақуллуқтин өтүп, иҗра қилиниш үчүн ахириқи басқучқа қәдәм қәдәм қойғанлиқи, муһаҗирәттики уйғурларни һаяҗанға чөмдүрди.

Дуня уйғур қурултийи, уйғур кишилик һоқуқ қурулуши, уйғур һәрикити тәшкилати вә америка уйғур бирләшмиси қатарлиқ уйғурларниң муһаҗирәттики тәшкилатлири бу мунасивәт билән арқа-арқидин баянат елан қилип, мәзкур қанун лайиһәсиниң рәсмий қанунға айлиниш йолидики ахириқи басқучқа киргәникини тәбрикләшкән. Улар йәнә бу қанун лайиһәсини тонуштурған кеңәш палата әзаси марко рубийо билән авам палата әзаси җим макговерн вә мәзкур қанун лайиһәсиниң мақуллинишға күч чиқарған башқа мәҗлис әзалириға миннәтдарлиқини билдүрүшкән.

Дуня уйғур қурултийиниң рәиси долқун әйса әпәнди радийомизниң зияритини қобул қилип, мәзкур қанун лайиһәсиниң тарихий әһмийәткә игә икәнликини тәкитлиди. У мундақ деди: “президент җов байденниң бу қанун лайиһәсигә тизрақ қол қоюп қанунға айландурушини вә бу қануннниң әң қисқа муддәттә рәсмий иҗра қилишқа башлинишини үмид қилимиз.”

Уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң иҗраийә директори өмәр қанат әпәнди уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң бу һәқтики баянатида мундақ дегән: “бу қанун бурунқи вақитлардики ‛сода дегән сода‚ дәйдиған қаидәниң ахирлашқанлиқиниң ипадисидур.”

Америка хәлқара диний әркинлик комитетиниң муавин рәиси нури түркәл әпәнди бу һәқтә зияритимизни қобул қилип, мәзкур қанун лайиһәсиниң рәсмий қанунға айлиниши үчүн һазирғичә бесилған йолларни вә буниңдин кейинки президент җов байденниң имза қоюши ‍үчүн ақсарайға йоллинилидиған ахириқи басқучини чүшәндүрүп өтти. У йәнә мәзкур қанун лайиһәсиниң қанунға айланғандин кейинки иҗра қилиниш әһвали һәққидә тохтилип өтти. У бу қанун лайиһәсиниң рәсмий қанунға айлиниши, американиң ичкий һәм ташқий сияситидики муһим истиратигийә икәнликини тәкитлиди.

Мәлум болушичә, бу қанун лайиһәси президент байденниң имза қоюши ‍үчүн дәрһал ақсарайға йоллинидкән. Қанун бойичә, президент униңға 10 күн ичидә имза қоюши керәк икән. Қаидә бойичә һәрқандақ бир қанун лайиһәси әгәр кеңәш палатасида үчтин икки қисим яки униңдин көп аваз билән мақулланған тәқдирдә, президент униңға имза қоюшни рәт қилған әһвалдиму 10 күн ичидә аптоматик һалда қанунға айлинидикән. Нөвәттә мәзкур қанун лайиһәсиниң қанунға айлинишида президент имза қоюштин ибарәт әң ахириқи символлуқ басқучи қалған икән.

Көзәткүчиләрниң қаришичә, бу қанун лайиһәсиниң дөләт мәҗлиси милад байримилиқ дәм елишқа чиқиштин бурун рәсмий қанунға айлинишиниң еһтималлиқи юқири икән.