Американиң “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” рәсмий иҗра қилинишқа башлиди

Мухбиримиз әркин
2022.06.22
mejburiy-emgek-yalghan-chach-lager-1.jpg Уйғур районидики хитай лагер тутқунлириниң чачлири вә яки лагердикиләрни мәҗбурий әмгәккә селиш арқилиқ ишләп чиқирилған ялған чач. 2020-Йили 1-июл, ню-йорк.
AP

Америка президенти җов байденниң өткән йили 12-айда имза қоюши билән рәсмий қанунға айланған “Уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” 21-июндин етибарән рәсмий иҗра қилинишқа башлап, уйғур елидин кәлгән мәһсулатларниң америкаға кириши рәсмий чәклинишкә башлиди. Бу қанунға асасән уйғур елидә ишләпчиқирилип америкаға импорт қилинған мәһсулатларға қарита америка таможнисида қаттиқ тәкшүрүш йолға қоюлуп, импорт қилғучилардин бу мәһсулатларниң уйғур мәҗбурий әмгики билән четишлиқи йоқлиқни “қайил қиларлиқ дәлилләр” билән испатлиши тәләп қилиниду.

Мәлум болушичә, нөвәттә хитайниң уйғур елидә ишләпчиқарған пахта, пәмидур вә қуяш енергийә тахтисиниң асаслиқ материяли болған көк таш, йәни полисиликон мәһсулатлири америка таможна даирилириниң “нуқтилиқ тәқиб қилиш” нишанлириниң бири икән. Бу қетимқи қанун уйғур елидә мәҗбурий әмгәкниң четилиш көлиминиң интайин кәң болуши, уни тәкшүрүш вә пәрқләндүрүшниң мүшкүллүки, районда ишләпчиқирилған һәр қандақ материял яки мәһсулатниң мәҗбурий әмгәк билән булғиниш хәвпиниң мәвҗутлуқини чиқиши қилған. Шуңа, америка таможна даирилири ширкәтләрдин импорт мәһсулатлириниң келиш мәнбәсигә аит “ениқ вә қайил қиларлиқ дәлилләр” билән тәминлишини тәләп қилидикән.

Нөвәттики мәсилә қанун иҗра қилғучи орунларниң бу қанунни конкрет қандақ иҗра қилишида қалди. Кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилатиниң ейтишичә, улар бу қанунниң қаттиқ иҗра қилиниши, шундақла униң башқа дөләтләргиму үлгә болушини үмид қилидикән.

Хәлқара кәчүрүм тәшкилати хитай бөлүминиң директори, доктор софийә ричардсон 21-июн бу һәқтики зияритимизни қобул қилип мундақ деди: “әлвәттә, биз бу қанунниң қаттиқ иҗра қилинишини үмид қилимиз. Америкалиқлар вә дуня хитайниң зулумдин қандақ пул тепиватқанлиқини тонуп йетиши керәк. Бу хитайниң һазирқидәк қудрәтлик һалға келишигә ярдәм қилип, инсанийәткә қарши җинайәт садир қилди вә униңдин қутулуп кәтмәкчи болди. Бу қанун америка-хитай содисидики чоң кашила”.

Софийә ричардсонниң ейтишичә, дуняниң өткән 30 йил җәрянида хитай ширкәтлириниң һәрикитигә көз юмуши нәтиҗисидә әһвал һазирқидәк интайин ечинишлиқ дәриҗигә берип йәткән. Софийә ричардсон: “өткән 30 йил мабәйнидә хитайдики ширкәтләр билән дуняниң һәр қайси җайлиридики ширкәтләр арисида нурғун сода болди. ‛кишиләр бәлким мәсилә барду, лекин бу бәк мурәккәп, биз буни сүрүштүрүп, биарам қилмайли‚ дегәчкә, мәсилә һазирқидәк интайин ечинишлиқ һәм көрүнәрлик һалға кәлди. Мана һазир бу қанун бу ишни қиливатиду. Бурунла йолға қоюлушқа тегишлик болған бу қанун вә принсиплар һазир ширкәтләрдин мәҗбурий әмгәкниң парчиси әмәсликини испатлашни тәләп қилмақта”.

Америка таможна вә чегра қоғдаш идариси өткән һәптә “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” ни иҗра қилишниң конкрет қолланмисини елан қилип, ширкәтләрниң импорт мәһсулатлириниң мәҗбурий әмгәккә четилмиғанлиқини қандақ испатлашниң конкрет тәпсилатлирини чүшәндүргән. Қолланмида, пахта, пәмидур, шундақла қуяш енергийә тахтисиниң һалқилиқ материяли болған көкташ йәни полисиликон мәһсулатлирини өз ичигә алған үч хил котегорийәдики импорт мәһсулатлириға аит тәпсилатлар тәминләнгән. Лекин кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң әндишисини қозғаватқан мәсилә-ширкәтләрниң уйғур елидә ишләпчиқирилған мәһсулатларни 3-дөләттә пишшиқлап ишләп америкаға импорт қилиш, бу арқилиқ америка таможна органлириниң назаритидин атлап өтүш еһтималлиқидур.

Америкадики “бенямин л. Ингланд бирләшмиси” намлиқ қануни мәслиһәт ширкитиниң алий дәриҗилик адвокати җесика рифкинниң ейтишичә, бундақ бир еһтималлиқ мәвҗут болсиму, бирақ америка таможнисиниң буниңға тақабил туридиған механизми бар икән. Җесика рифкин 21-июн зияритимизни қобул қилғанда мундақ деди: “мәһсулатни башқа дөләткә йөткәш арқилиқ малниң келиш мәнбәсини башқа дөләт қилип көрситип, у йәрдин америкаға йоллаш арқилиқ мәһсулатниң келиш мәнбәсини йошуруш еһтималлиқи мәвҗут. Бирақ бу йәрдики йәнә бир еһтималлиқ америка таможнисиниң бу хил мәһсулатларни нишанлиқ ениқлайдиған механизмиму бар. Мениңчә, буму америка таможниси диққәт қиливатқан мәсилә.”

Униң ейтишичә, әгәр бу қанун толуқ иҗра қилинса, униң тәсири наһайити чоң болидикән. Җесика рифкин мундақ дәйду: “чүнки, ‛уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни‚ таможна вә чегра қоғдаш идарисиниң америкаға кәлгән мәҗбурий әмгәккә четишлиқ мәһсулатларни тутуп қелишини тәләп қилиду. Буниң тәминләш зәнҗиригә, мәһсулатларниң америкиға базириға киришигә кашилиси болсиму, бирақ бу қанчилик мәһсулатниң тутуп қелинишиға мунасивәтлик. Лекин бу қанун йезилғинидәк иҗра қилинса, буниң тәсири наһайити кәң болиду. Бу хитайдин башқа дөләтләрдин йолланған мәһсулатларни қаплайду”.

Лекин америка уйғур бирләшмисиниң қаришичә, америка таможна вә чегра қоғдаш идариси мәзкур қанунни иҗра қилишта мәҗбур әмгәк мәһсулатлирини тутуп қелиш билән чәклинип қалмаслиқи керәк икән. Мәзкур тәшкилатниң рәиси әлфидар елтәбир 21-июн зияритимизни қобул қилғанда, таможна даирилириниң бундақ ширкәтләрни җазалишини тәләп қилди. Униң ейтишичә, америка таможна вә чегра қоғдаш идариси йәнә иҗраатида очуқ-ашкара болуши, һәр айда доклат тәйярлап, қанчилик мал тәкшүрүлди, қайси ширкәтләрниң мели тохтитилди, дегәнләрни елан қилип туруши керәк икән.

Кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилатидики софийә ричардсонниң ейтишичә, “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” ни иҗра қилиш җәряни мәһсулатларни башқа дөләттә пишшиқлап ишләп америкиға елип кириштәк мурәккәп хирисларға дуч кәлсиму, бирақ ишларниң һаман ашкарлинидиғанлиқини билдүрди. Софийә ричартсон мундақ дәйду: “мениңчә буниңдики бәзи мурәккәп қийинчилиқлар бәлким ширкәтләрниң йерим пишшиқлап ишләнгән мәһсулатларни уйғур райониға әвәтип пишшиқлап ишләпчиқириши, андин башқа бир җайға әвәтип, у йәрдин америкаға йоллап, мәһсулатниң келиш мәнбәсини қаймуқтуруштур. Бу әһвални қийин болсиму, бирақ йәнила биливалғини болиду”.

Кишилик һоқуқ тәшкилатлиридики йәнә бир әндишә болса америка таможна вә чегра қоғдаш идарисиниң мәзкур қанунни мувапиқ иҗра қилишта йетәрлик адәм күчиниң бар-йоқлуқидур. Өткән айда америка авам палата әзаси җеймс мекговерн билән кеңәш палата әзаси җеф мерклей авам палатасиниң ана вәтән хәвпсизлик тәвә комитети билән кеңәш палатасиниң хам чот комитетиға хәт йезип, уларни таможна вә чегра қоғдаш идарисиниң мәзкур қанунни иҗра қилишиға 70 милйон доллар аҗритишини тәләп қилған. Мәлум болушичә, авам палатасиниң ана вәтән хәвпсизлик тәвә комитети буниңға һазирға қәдәр җаваб бәрмигән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.