Türkiye puqrasi abdulétip kuchaning ayali prézidént erdoghan bilen sözleshkenliki üchün 20 yilliq késiwétilgen

Türkiye prézidénti erdoghan 2012-yili 4-ayda türkiye bash ministiri süpitide Uyghur diyarida tarixiy xaraktérlik ziyarette bolup, Uyghurlarning qizghin qarshi élishigha érishken. Erdoghanning bash ministir süpitide 27 yildin kéyin tunji qétim xitayda élip baridighan ziyaritining ‍ürümchidin bashlishi xelq'araning diqqitini qozghapla qalmay, Uyghurlarnimu qattiq hayajan'gha salghan. Eyni chaghda erdoghan ‍ürümchi döng köwrüktiki chong bazarni ziyaret qilghanda, bazardiki nurghun Uyghurlar uni oriwélip, hörmitini ipadiligen hem uning bilen qizghin söhbette bolghan.

Meryem emet xanim eyni chaghda prézidnét erdoghan bilen söhbette bolghan ene shu Uyghurlarning biri idi. Biraq yoldishi türkiye puqrasi bolghan, özi ürümchining yen'en yolida olturushluq ikki perzentning anisi meryem emet, xitayning 2017-yili bashlan'ghan chong tutqunida qolgha élinip, kuchadiki bir lagérgha qamalghan. U qolgha élinishning aldida uning türkiye puqrasi bolghan yoldishi chégradin heydep chiqirilghan. U qolgha élinip bir yildin kéyin, ‍uning 3 yashliq we 5 yashliq ikki perzenti xitayning ürümdiki ayrim-ayrim ikki yitimlar mektipige élip kétilgen.

Gerche xitay hökümiti türkiyening arilishishi bilen meryem emetning yoldishi abdulétéf kuchaning 2019-yili 12-ayda ‍ürümchige bérip, yitimlar mektipidiki perzentlirini türkiyege élip kétishige yol qoyghan bolsimu, biraq xitay puqrasi bolghan meryem emetni qoyup bermigen. Bu weqe bu yil 2-ayda chong xelq'ara taratqularda keng xewer qilinip, b d t kishilik hoquq organliri, xelqara kishilik hoquq teshkilatlirining diqqitini qoghighan idi.

A'ilidiki bu tragédiye bilen teng éghir rak késilige griptar bolup doxturxanida dawaliniwatqan abdulétif kucha, salametlikining nachar bolushigha qarimay 16-mart yenila radiyomizning bir qanche minutliq ziyaritini qobul qildi. U, balilarning hazirqi ehwalining yaxshi ikenliki, ularni dawalitish, mektepke apirish arqiliq yaxshilan'ghanliqi, u eyni chaghda balilirini alghili barghanda ularda “Uyghurluq, musulmandarchiliq” dégen uqumlardin héchnerse qalmighanliqini bildürdi.

‍Abdulétif kucha mundaq dédi: “Balilarning apisini 20 yil soliwetken, hazir türmide. Nechche ewlat ‍ürümchide tughulup chong bolghanlar bolsimu, uni kuchagha chaqirip apirip soliwalghan, bahanisi köpqu, ularning. Her xil seweblerni körsitip, héchqandaq ishi yoq ademlermu kirip kétip baridu. Tégi-tekti, ata bowiliri kuchadin idi. Méningmu tégi-tektim kuchadin, kuchada tughulghanmen. Ata-anisi yalghuz idi, apisi éghir késel, baqidighan adem yoq, apirip qoyghan idim. Apirim qoyup birer aydin kéyin, apisi tügep ketti. Tügep kétip uzun ötmey pasoportini tartiwélip, ikki yildek xaniweyranchiliqqa séliwetti, bular.”

Abdulétif kuchaning éytishiche, ayalining türkchisi yaxshi bolup, prézidént erdoghan chong bazarni ziyaret qilghanda, uning bilen ayrim sözleshken. Shuningdin kéyin u xitay amanliq organlirining izchil parakendichilikige uchrap kelgen iken.

Abdulétif kucha mundaq dédi: “Ürümchige barghan waqtida erdoghan bilen körüshken. Chong bazarda körüshkendin béri aram bermey bek xapa sélip kelgen, tola élip chiqip kétip, tola gep sorap, néme déyishting, dep. Ayalim türkchini yaxshi bilgechke, erdoghan bilen yérim sa'et sözliship, andin ayali we qizi bilen ehwallashqan. ‛xosh keldingiz! ‚ dégendin kéyin, ‛way, bu yerge kel, sen türkchini nedin bilisen?‚ dep, ayalimni ayrim bir xanigha ekirip ayali we qizi parangliship olturuptiken, sözlishiptiken, birer sa'ettek. Andin nur bekriler kirip ‛chiqip kétinglar‚ dise, nur bekrige ‛sen arlashma, bu bizning kélinimiz‚ dep, ayalimgha ghemxorliq qilip qoyghan yéri bar iken.”

Abdulétip kucha a'ilisidikilerning bildürüshiche, abdulétip kucha 2019-yili 12-ayda ürümchige bérip perzentlirini yitimlar mektipidin alghandin kéyin, xitay da'irilirining ruxsiti bilen kuchadiki türmide yétiwatqan ayalini yoqlashqa barghan. Uning a'ilisidikiler, abdulétip we balilarning meryem emet bilen kuchadiki bir doxturxanida körüshkenliki, meryem emetning perzentliri bilen körüshmiginige ikki yildek bolghan bolsimu, biraq uning “Heykeldek” héchqandaq inkasta bolmighanliqi, abdulétépning diqqitini qozghighanliqini bildürdi.

Abdulétip kucha a'ilisidikilerning éytishiche, xitay hökümiti meryem emetni chet elikke toy qilghan, erdoghan bilen körüshken, dégen sewebler bilen késiwetken. Türkiyediki weqedin xewerdar pa'aliyetchilerning éytishiche, türkiye hökümiti bilen bolghan munasiwitini közde tutup, Uyghurlargha chétishliq bundaq weqelerni bek dawrang qilishni xalimisimu, biraq abdulétipning perzentlirini élip kélishi, a'ile ezalirini ekilelmeywatqan bashqa Uyghur türk puqraliri üchün bir örnek iken.

Türkiyediki “Uyghur xewer we tetqiqat merkizi” ning qurghuchisi, sherqiy türkistan wexpisining sabiq bash katipi hamidxan köktürk ependi 16-mart bu heqtiki ziyaritimizni qobul qildi. Uning éytishiche, xitay-türkiye munasiwetliri qandaq bolsa bolsun, türkiyening öz puqralirigha ige bolush, ularni türkiyege qayturup kélish mes'uliyiti bar iken. U buning “Xelq'araliq bir heq” ikenlikini bildürdi.

Prézidént erdoghan 2012-yili 4-ayda ürümchini eyni chaghdiki sabiq tashqi ishlar ministiri, hazirqi “Kélechek” partiyesining re'isi dawud'oghluning hemraliqida ziyaret qilip, ürümchining tengritagh rayonidiki noghay meschitide Uyghur jame'iti bilen teng jüme namizi oqughan. Uning bu herkiti xitay da'irilirini qattiq bi'aram qilish bilen bir waqitta, Uyghurlarni qattiq hayajan'gha salghan idi.

Türkiyediki nupuzliq taratqular eyni chaghda erdoghanning xitay ziyaritining “Uyghur élidin bashlinishining alahide muhim” ikenliki, erdoghanning “Türkiyelik meblegh salghuchilarni Uyghur éligha jelp qilishni, soda munasiwitini janlandurushni… Uyghur xelqining iqtisadiy tereqqiyatini qollashni özining asasliq siyaset nishanining biri qilghanliqi” ni bildürgen idi.

Buni bésish arqiliq, pikringizni yézing

• Print
• Hembehr
• Ewetish

Barliq pikir - bayanlarni körüsh.

• Bügünki anglitish
• Ilgiriki anglitishlar