Мәхмут дәрайеф қазақистан уйғур тиятириниң күлкә чолпини

Ихтиярий мухбиримиз ойған
2023.05.08
mexmut-derayef-1.jpg Һәзил-күлкә жанириниң әң көзгә көрүнгән вәкиллириниң бири, қазақистанниң хизмәт көрсәткән әрбаби мәхмут дәрайеф(оңда) әпәнди сәһнидә.
RFA/Oyghan

Өткән әсирниң 30-йиллири сабиқ совет иттипақи тәркибидики оттура асияниң уйғурлар әң көп олтурақлашқан қазақистан җумһурийитидә уйғур миллий сәнити раваҗлинишқа башлиғаниди. Буниңға болупму 1934-йили уйғур тиятириниң қурулуши чоң сәвәб болди. Һазир у қуддус ғоҗамяроф намидики җумһурийәтлик дөләт академийәлик уйғур музикилиқ комедийә тиятири дәп атилиду. Шу вақиттин буян мәзкур тиятир көплигән талантлиқ артисларни тәрбийәләп чиқти. Һазир уларниң исми пәқәт қазақистанғила әмәс, бәлки оттура асия вә дуняғиму тонулди.

Шуларниң бири һәзил-күлкә жанириниң әң көзгә көрүнгән вәкиллириниң бири, қазақистанниң хизмәт көрсәткән әрбаби мәхмут дәрайеф 6-май күни 74 йешида аләмдин өтти.

Бу һәқтә мәлуматлар русийә вә қазақистанниң аммиви ахбарат васитилиридә, шуниңдәк көплигән иҗтимаий торлирида елан қилинди.

Мәхмут дәрайеф әйни вақитларда пүткүл совет иттипақиға мәшһур болған “яшлиқ” ансамбилиниң, шуниңдәк “тәбәссум” һәзил-күлкә программисиниң асасчилириниң бири болуп һесаблиниду. Униң исми пәқәт оттура асиядила әмәс, бәлки уйғурларниң тарихий земини-уйғур елидиму мәшһур болғаниди. 7-Майда алмута шәһиридә орунлашқан қуддус ғоҗамяроф намидики җумһурийәтлик дөләт академийәлик уйғур музикилиқ комедийә тиятирида мәхмут дәрайеф билән хошлишиш мурасими болуп өтти. Униңда сөзгә чиққан уйғур җәмийәтлик бирләшмиләр, тиятир вәкиллири, зиялийлар вә башқилар мәрһумниң уйғур миллий сәнитигә қошқан төһписини юқири баһалиди вә униң инсаний пәзиләтлирини алаһидә тәкитлиди.

Һәзил-күлкә жанириниң әң көзгә көрүнгән вәкиллириниң бири, қазақистанниң хизмәт көрсәткән әрбаби мәхмут дәрайеф әпәнди.

Мәхмут дәрайефниң көп йиллиқ сәпдиши, қазақистанниң хизмәт көрсәткән артиси рәйһангүл мәхпирова ханим 30 йил мабәйнидә һәзил-күлкә маһирлири мәхмут дәрайеф вә руқийәм саттарова билән “тәбәссум” һәзил-күлкә программисида биллә ишләп кәлгәнликини, бу программисиниң болупму оттура асия уйғурлири арисида даңқи чиққанлиқини тәкитләп, мундақ деди: “биз шәрқий түркистанға алтә-йәттә қетим бардуқ вә хәлқимизниң алқишлириға сазавәр болдуқ. Мәхмут билән сәһнә әсәрлиридиму көп ойнидуқ. У наһайити кәмтәр, меһрибан инсан иди. У өзиму итотларни язатти. Руқийәм иккимизниң миҗәзигә лайиқ образларни яритип берәтти. Мәхмутҗанниң йеқинда ‛әтивари йоқ пенсиянер‚ намлиқ әсири сәһнигә чиқти. Әпсус көрәлмиди, чүнки саламәтлики яр бәрмиди. Бир хушал болидиған йери у ‛қазақистанниң хизмәт көрсәткән сәнәт әрбаби‚ дегән атаққа игә болди. Биз униң билән көплигән итотларни билә ойнидуқ. Мәхмутҗанлар күндә туғуливәрмәйду, у бизниң мөҗизимиз”.

Рәйһангүл мәхпирова мәхмут дәрайефа охшаш яш талантларниңму өсүп келиватқанлиқини, башқиму яш сәнәткарларни тәрбийәләшниң бүгүнки күндә муһим мәсилиләрниң бири икәнликини оттуриға қойди.

Қуддус ғоҗамяроф намидики җумһурийәтлик дөләт академийәлик уйғур музикилиқ комедийә тиятириниң сабиқ режиссори ялқунҗан шәмийеф әпәнди мәхмут дәрайефниң вапатиниң пүткүл қазақистан уйғур миллий сәнити үчүн чоң йоқитиш болғанлиқини, униң сәһнә сәнитиниң бир қатар йеңилиқлирини яритишта чоң актиплиқ көрсәткәнликини тәкитлиди. У 1973-йили алмутада қурулған, миңлиған мухлисларниң мәғрурлинишиға айланған ‛яшлиқ‚ ансамбилида узун йиллар давамида биллә ишлигәнликини, мәрһумниң уйғурниң көплигән миллий чалғу әсваплирида ойнаш қабилийитигә игә болғанлиқини оттуриға қойди.

Һәзил-күлкә жанириниң әң көзгә көрүнгән вәкиллириниң бири, қазақистанниң хизмәт көрсәткән әрбаби мәхмут дәрайеф(солда) әпәнди сәһнидә.

У мундақ деди: “ундақ һүнәрни биз сәһнә әсәрлиридә көп пайдиландуқ. Һәммиси артис дегән һәр тәрәптин бай келиду, шуниң үчүн кийим-кечәклириму үстүн, чирайлиқ дәп ойлайду. Мән тиятирда мәхмут билән биллә ишлидим. У һаятида көп қийналди. Икки балиси билән иҗарә өйдә турди. Тиятир бәргән мааш йәтмәйду. Шундақтиму балилирини оқутти, көтүрди. Мәхмут дәрайеф бу һаяттин кәтти, бирақ у есимиздә қалиду”.

Ялқунҗан шәмийеф һазир йәрлик һөкүмәт дәриҗисидә мәрһумниң исмини туғулған юртидики кочиларниң биригә яки болмиса мәдәнийәт кулубиға қоюш мәсилисиниң муһакимә қилиниватқанлиқини билдүрди.

Сатирик язғучи вә журналист, қазақистан язғучилар иттипақиниң әзаси шавкәт нәзәроф әпәнди уйғур миллий тиятирида драма сәнитиниң хели тәрәққий әткәнликини, әмма омумән уйғур драматоргийә саһәси һәққидә сөз қилғанда униң көпчиликни ойландурушқа мәҗбур қилидиған мәсилә икәнликини билдүрди.

У қазақистандики уйғур миллий драматоргийәсини рәйһангүл мәхпирова, руқийәм саттарова вә мәхмут дәрайефқа охшаш қазақистанниң даңлиқ артислирисиз тәсәввур қилалмайдиғанлиқини билдүрди.

Шавкәт нәзәроф мундақ деди: “мәхмут ака пүткүл аңлиқ һаятини тиятир сәнитигә беғишлиған инсан иди. Биздә ‛бир сирлиқ, сәккиз қирлиқ‚ дегән гәп бар. Мениңчә, бу ибарә нәқ шу мәхмут акидәк инсанларға қарита ейтилған, дәп ойлаймән. У сәһнимиздә онлиған миллий қәһриманлиримизниң образлирини гәвдиләндүрди. Мәхмут ака трагедийәлик, комедийәлик ролларниму бабиға йәткүзүп ойнайдиған иқтидарға игә артис иди. Униң комедийә жанирида тутқан орни тамамән башқа дуня. Биздә кәң аммибаблиққа айланған ‛тәбәссум‚ һәзил-күлкә кечилики тамашибинларниң тәшналиқ билән күтидиған программисиға айлинишида мана шу үч хәлқ сөйгән артислиримизниң төһписи бибаһа”.

Игилишимизчә, мәхмут дәрайеф мәрүп оғли 1949-йили 1-майда һазирқи алмута вилайитиниң уйғур наһийәсигә қарашлиқ чоң ақсу йезисида дуняға кәлгән. Оттура мәктәпни, андин уйғур тиятиридики естрада, йәни заманиви нахша-музика мәркизидә билим алған. У 1971-йилдин тартип уйғур тиятирида ишлигән. Мәхмут дәрайеф 100 дин ошуқ итотларни йезип чиққан. Униң әсәрлири тамашибинлар арисида чоң инкас қозғиған. Һазир уйғур тиятирида даңлиқ сәнәткар, күлкә маһири мәхмут дәрайефниң изини бесип келиватқан муһидин варисоф, саһибәм норузова, үмид қасимоф қатарлиқ талантлиқ яш артислар йетилип чиқмақта.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.