Lagérdin tirik qalghan yérim janlar (1)

Xitayning lagér we türmiliridiki türlük qiynashlargha shahit bolghan méhrigül tursun(solda) amérika dölet mejlisi qarmiqidiki xitay ishliri ijra'iye komitétida ötküzülgen “Kommunistik partiye xitayda diniy étiqadni qattiq basturdi” namliq guwahliq bérish yighinida guwahliq bermekte. 2018-Yili 28-noyabir, washin'gton.

Özlirining xitay hökümiti qurghan lagérlarda béshidin ötküzgen qorqunchluq kechmishlirini anglitish arqiliq, amérika hökümitini jümlidin birleshken döletler teshkilatini öz ichige alghan kishilik hoquq organliri hemde xelq'araliq metbu'atlarni, xitayning insaniyetke qarshi jinayetliri heqqide birinchi qol delil ispatlar bilen teminligen lagér shahitliri gerche erkin ellerde yashawatqan bolsimu, lékin ularning ilgiri lagérda béshidin ötküzgen rehimsiz qiyin-qistaq, namelum dora we okullarni ishlitish shundaqla mejburiy tughmas qilish tedbirlirining yaman tesirliri hemde éghir aqiwetlirining azablirini hazirmu chékiwatqanliqi melum.

Gerche amérikigha kelginige 3 yil bolay dégen bolsimu, barghanche oxshimighan késellik alametliri peyda boluwatqan, jismaniy we rohiy jehettiki éghir bedeller tölewatqan lagér shahitlirining biri, 2018-yili séntebirde, amérika hökümitining yardimide qosh kézek perzentliri bilen washin'gton'gha kélip yerleshken méhrigül tursundur.

Méhrigül 2018-yili noyabirda amérika dölet mejliside lagér heqqide guwahliq bérip, bigunah ayallarning lagérlargha qamilip, baliliri bilen ayrip tashliniwatqanliqi, lagérda éghir qiyin qistaqlarning dawam qiliwatqanliqi, Uyghur ayallirining namelum dora-okul seweblik héyzining toxtighanliqi qatarliq ehwallarni bayan qilghanidi. U yene özining émitiwatqan 3 kéziki ichidiki bir bowiqining xitay da'irilirining qolida ölgenliki, bir balisining lagérdiki ikki ayda 9 ölümge shahit bolghanliqidek, özining 3 qétimliq lagérgha solinish jeryanliri heqqide guwahliq bérip, amérika hökümiti we xelq'ara jem'iyette zor inkas qozghighanidi.

Yéqinqi ehwalliri heqqide ziyaritimizni qobul qilghan méhrigül tursun gerche özi we 6 yashliq ikki perzentining amérika da'irilirining yardimide dawalinish imkaniyetlirige érishiwatqan bolsimu, yéqinda özini dawalawatqan doxturning uninggha 95% qayta perzent körelmeslik éhtimalliqi barliqini bildürgende qattiq azablan'ghanliqini éytti:

Méhrigül tursunning radiyomizgha teminligen doxtur di'agnozi arxipliri uning bir qanche xil qanliq yiringliq ishshiq we yaxshi xaraktérlik ösmiler seweblik ayallar doxturi teripidin opératsiye qilin'ghanliqi, ong quliqining anglash iqtidaridin qalghanliqi, uning üstige, lagérdiki qiyin-qistaqlar qaldurghan rohiydiki yarilarni dawalash üchün köp xil psixologiye dorilirini uzun mezgil ichishke mejbur boluwatqanliqini delleydu. Emma hazirmu xitayning her türlük wasitilik tehdit we hujumlirigha uchrap kéliwatqan méhrigülning shexsiy uchur bixeterlikini qoghdash yüzisidin uni ashkarilimasliqni toghra taptuq.

Emma méhrigülning dawalinishi jeryanida, terjimanliq qilghan pida'iy, ismini ashkarilimasliq sherti bilen ziyaritimizni qobul qilip feyirfakis inowa doxturxanisi ayallar bölümi we jiddiy qutquzush bölümide méhrigülni opératsiye qilish we dawalashqa terjimanliq qilish jeryanida, méhrigülning azablirigha hetta doxturlarningmu échinip yighlap ketkenlikini bayan qildi:

Ikki ayghimu toshmighan bowaqliri bilen misirdin Uyghur diyarigha kelgen méhrigül eyni chaghda 3 kézek émiwatqan baliliridin ayrilip lagérgha qamalghan, uning eyni chaghda süttin ayrilghan baliliri aghrip balnistqa élin'ghan. Ularning biri doxturxanida qaza qilghan. Méhrigül ilgiri 3 qétim qayta-qayta lagérgha solinish jeryanida, ikki balisi 2 yildin artuq uningdin ayriwétilgen. Méhrigül ilgiri balilirining köp qétim doxturgha élip bérilghanliqi we özining ruxsitisiz, gélidin ozuqluq yetküzidighan ishlanka tiqishqa oxshash opératsiyelerge uchrap, qalduq we egeshme késel alametliri qalghanliqini anglatqanidi.

Baliliri misir pasportida bolush seweblik lagérdin qutulup ikki balisi bilen awwal misirgha kelgen méhrigül özining we balilirining nöwette amérikida erkin yashawatqan bolsimu, özi we balilirining xitayning ziyankeshlikliri qaldurghan éghir jismaniy we rohiy azablardin qutulup kételmigenliki, hetta ikki balisi bilen teng méyiplik kinishkisigha iltimas qilishqa mejbur bolghanliqini bayan qilip: “Toghra, biz xitaydin qutulup hayat qalduq, emma nimjan bolduq” deydu.

Emdila 31 yashqa kirgen méhrigülning qaytidin perzentlik bolush chüshi köpükke aylan'ghan bolushi mumkin. U yenila mislisiz jismaniy we rohiy bésim hem azablirini yéngip, balilirini dadisiz yalghuz chong qilishqa, Uyghurlar uchrawatqan qirghinchiliqni yenimu keng anglitishqa tirishmaqta. U azablirini yéngishige némining küch boluwatqanliqigha jawaben: “Chünki xitayning üstide yalghuz méningla emes, milyonlighan Uyghurlarning qan qerzi bar, men buni anglitishim kérek” deydu.

Shahit méhrigül tursundiki qiyin-qistaqning izliri we namelum dorilarning tesirliri üstidin, amérika mutexessislerning élip barghan tekshürüshliridin xewerdar bolghan, Uyghur kishilik hoquq qurulushining tashqi ishlargha mes'ul xadimi lu'isa giriw. Mundaq dédi: “Men bularning ichidiki birsining amérika mutexessisliri teripidin élip bérilghan yuqiri téxnikiliq tekshürüsh jeryanigha shahit boldum. Epsuski her qandaq dorining tesiri insan bedinide bir qanche ayda tamamen tarqap bolidighan bolghachqa, netijide lagérda ishlitilgen dorilarning ularning bedinide, qénida yaki köpiyish sistémisida peyda qilghan menggülük tesir yaki késelliklerni tekshürüp tapmaq riqabetlik bir mesile iken. Lékin men bu xil namelum dorilarning éghir aqiwetlerge seweb ikenlikige ishinimen. Shunga mutexessislerni, xitayning lagérdikilerge mejburiy qolliniwatqan namelum dora-ukulliri üstidin mexsus tekshürüsh élip bérishni chaqiriq qilip kéliwatimen. Chünki xitay hökümitining milyonlighan insanlargha bu dorilarni yetküzüshige munasiwetlik ispat we pakitlarning izi qalidu. Kim bu dorilarni yasawatidu? u qandaq dora, qandaq orunlar teminlewatidu? bular doklatlashturilishi shert. Bularni tekshürüsh tégishlik tedbirler arqiliq jazalash lazim, mes'uliyitini sürüshtürüsh lazim.

Lu'isa xanim yene özige ayan bolghan melumatlarning, amérikidiki ayal lagér shahitlarning salametlik ehwallirigha nisbeten endishe peyda qiliwatqanliqini bildürüp mundaq dédi: “Biz insan heqliri teshkilati bolup süpitimiz bilen bu lagér shahitlirining salametlikidin qayghurimiz. Ularning lagérda bashtin kechürgen qiyin-qistaq, qorqunchluq depsendichilikliri ularni jismaniy psixologiye jehettin azablargha muptila qilip we turmushigha zor selbiy tesirlerni élip kéliwatqanliqidin endishiliniwatimiz”.

Yéqindin buyan xitay hökümitining Uyghurlar diyaridiki mejburiy yolgha qoyuwatqan tedbirliridin qiz-chokanlarni mejburiy tughmas qiliwétishi xelq'aragha köplep melum bolushqa egiship, bu qilmishni “Qirghinchiliq” dep atash heqqidiki chuqanlar tushmutushtin otturigha chiqishqa bashlidi. Buning bilen amérika hökümiti xitay hökümitining bu qilmishigha qarita, biwasite yardemliship, qiz-chokanlarni tughmas qiliwétishke ishtirak qilghan xitay emeldarlirigha we xitay sehiye teshkilatlirigha “Yer shari magéntiski qanuni” boyiche jaza qollinish jiddiy muzakire basquchigha kirgenliki melum.

Emma, xitay hökümiti tetqiqatchi adriyan zénzning xitay hökümiti élan qilghan doklatlargha asasen Uyghur élidiki nopus köpiyishining 2017-yildin kéyin 65 pirsent azayghanliqi heqqidiki doklatni adriyan zénzning shexsiyitige hujum qélish arqiliq ret qilghan bolsa, méhrigül qatarliq lagér shahitlirining guwahliqirinimu ularning shexsiyitige hujum qilish we yalghan késellik arxiplirini yasap chiqip, ularning tughmas qilin'ghanliqi hetta lagérgha kirgenlikinimu yalghan'gha chiqirishqa urunup kelmekte.

(Bu yürüshlük melumatning dawamini kéyinki programmilirimizdin anglighaysiler.)