“Moda sen'et” zhurnilining noyabir we dékabir ayliq alahide sani Uyghur edebiyatigha béghishlandi
2021.12.27
Türkiyede neshirdin chiqidighan “Moda sen'et” zhurnili noyabir we dékabir ayliq alahide sanini Uyghur edebiyatigha béghishlighan bolup, mezkur alahide sanda xitay hökümitining ziyankeshlikige uchrighan Uyghur ediblirining eserliridin bashqa, muhajirettiki Uyghur sha'irliriningmu eserlirigimu alahide orun bérilgen.
Türkiyening alanya shehiride neshirdin chiqidighan “Moda sen'et” zhurnili uzun yillardin buyan türk dunyasigha munasiwetlik edebiy xizmetlerni qélip kéliwatqan bolup, Uyghur edebiyatini türkiyege tonushturush we Uyghurche eserlerni türkchige terjime qilishta yéqinqi yillardin buyan zor küch chiqirip kelmekte.
Bu san zhurnalgha perhat tursun, chimen'gül awut, erkin tuniyaz, abdusalam shahip nurbeg qatarliq tutqundiki Uyghur sha'irlirining shé'irliridin bashqa, serwi, merdan ehet'eli, eziz eysa elkün qatarliq muhajirettiki Uyghur sha'irlirining shé'irlirimu kirgüzülgen.
“Moda sen'et” zhornilirining bashliqi arslan bayir ependim ziyaritimizni qubul qilip mundaq dédi:
“Biz 75-sanimizni Uyghur edebiyatigha bighishliduq. Uyghur edebiyati türkiye üchün intayin muhim. Türk dunyasi üchün Uyghur qirghinchiliqini anglitish we Uyghur edebiyatini dunyagha tonutush muhim ehmiyetke ige. Chünki mewjut irqiy qirghinchiliqni pütün dunyagha anglitishimiz kérek. Biz türk edebiyat-sen'etchilirining Uyghur mesiliside aktip rol oynishi kéreklikige ishinimiz. Biraq bu jehettiki xizmetlerni yéterlik dep qarimaymiz. Bundin kéyin bashqa edebiyat-sen'et zhurnallirimu bu xil alahide sanlarni chiqarsa dep ümid qilimiz.”
“Moda sen'et” zhurnilirining Uyghur edebiyatigha béghishlan'ghan bu alahide sanining muqawasigha xitay hökümitining ziyankeshlikige uchrighan Uyghur tetqiqatchi méhr'ay erkinning resimi qoyulghan. Méhr'ay erkin yaponiyediki nara pen-téxnika institutining tetqiqatchisi bolup, u 2019-yili qeshqer da'irilirining uning ata-anisigha bésim ishlitishi arqisida yurtigha qaytip barghanda qolgha élinip türmide hayatidin ayrilghan idi. Mezkur sanning chiqishigha alahide küch chiqarghan dunya Uyghur qurultiyi ichki ishlar bölümidin zhurnalist we obzorchi hebibulla izchi ependim ziyaritimizni qubul qilip mundaq dédi:
“Hazirqidek sherqiy türkistanda özimizning ana tilimiz chekliniwatqan we Uyghur yéziqimizdiki nadir eserlirimiz yoq qiliniwatqan, millitimiz pütünley qirghinchiliqqa uchrawatqan, irqiy qirghinchiliq yuqiri pellige chiqqan bir waqitta, milliy en'ene we milliy mediyitimizni qoghdash, saqlap qélish, tereqqiy qildurush, dunya jama'etchilikige tonutush xelqimizning bash tartip bolmaydighan burchidur.”
U yene mundaq dédi: “Biz muhajirettiki Uyghur sha'irlarning shé'irlirini türk dunyasigha tonutush, Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqni türk dunyasigha shé'iri tillar bilen shé'iriyet we edebiyatqa qiziqidighan insanlargha tonutushni meqset qilduq. Bu qétim ‛moda sen'et‚ zhurnili bilen hemkarliship, bu sanni royapqa chiqarduq.”
Ilim sahesidiki ziyaliylar Uyghur edebiyati we Uyghur medeniyitini tonushturushning Uyghurlarning nöwettiki siyasiy weziyitini tonushturushta muhim ehmiyetke ige ikenlikini tekitlimekte. Türkiye ege uniwérsitétining proféssori doktor alimjan inayet ependi ziyaritimizni qubul qilip, Uyghur edebiyatidiki eng muhim témining milliy roh we ümidwarliq ikenlikini we Uyghur edebiy eserlirining chet el tillirigha terjime qilinishining Uyghurlarning nöwettiki ijtima'iy we siyasiy ehwalini anglitishta muhim ehmiyetke ige ikenlikini éytti.
Közetküchilerning qarishiche, xitay hökümitining Uyghur diyaridiki medeniyet qirghinchiliqi we Uyghur serxillirini tutqun qilish herikiti weten ichidiki Uyghur edebiyatining rawajlinishigha éghir zerbe bolghan bolup, Uyghur diyari bilen alaqisi üzülgen muhajirettiki Uyghurlarning edebiyat we medeniyet pa'aliyetlirimu éghir tosalghugha uchrimaqta iken.