“Yaxshi saqchi we eski saqchi” taktikisi: xitayning muhajirettiki Uyghurlarni kontrol qilish hiylisi

Radiyomizgha kelgen uchurlargha asaslan'ghanda, xitay da'iriliri lagérlargha we yaki türmilerge qamalghan uruq-tughqanlirining ehwalini axbarat wastilirigha ashkarilighan muhajirettiki Uyghurlargha her xil usulda tehdit salmaqtiken. Ularning éytishiche, xitay istixbarat xadimliri ularning bezilirige xitay hökümiti bilen hemkarlishish toghriliq ündidar arqiliq biwasite téléfon qilidiken yaki xitayche uchur yollaydiken. Yene bezilirige ata-aniliri we uruq-tughqanlirini téléfon qildurup, ularning éghizi arqiliq bésim qilidiken.

Amérikada turushluq qelbinur ghéni xanimning radiyomizgha bildürüshiche, achisi renagül ghéni “Qur'an kerim” ni saqlighanliqi üchün 10 yil, atisining ölümide namaz oqughanliqi üchün 7 yil bolup, jem'iy 17 yil késiwétilgen. Uning éytishiche, u achisining héchqandaq bir qanun-nizamgha chüshmeydighan quruq bahaniler bilen türmige solan'ghanliqini axbarat wastilirida élan qilghan. Achisini qutuldurushqa yardem qilishni telep qilip, siyasiyonlar bilen körüshken. Uning ijtima'iy taratqular we axbarat wasitiliridiki pa'aliyetliri köpeygenséri, Uyghur rayonidiki yerlik da'irilerdin uninggha kélidighan téléfonning qétim sanimu ashqan.

Özini bayin'gholin oblastliq tashqiy ishlar idarisidin dep tonushturghan eli isimlik kishi bu yil 1-aydin bashlap, yeni qelbinur xanimning amérikaning sabiq tashqiy ishlar ministiri mayk pompéyo ependi bilen körüshkenliki heqqidiki xewer tarqalghandin kéyin, qelbinur xanim bilen alaqilishishiqa bashlighan.

Ular bezide biwasite téléfon qilsa, bezide awazliq uchur arqiliq, bezide yumshaq bezide qattiq pozitsiye bilen qelbinur xanimni ijtima'iy taratqulardiki we bashqa yerlerdiki pa'aliyetlirini toxtitishqa urun'ghan.

Xarward qanun inistitutining “Söhbetlishish taktikiliri” pirogrammisida, suzan brodt we marla tuchiniski yazghan “Qarshi terepte turup bille ishlesh: ‛yaxshi saqchi/eski saqchi‚ söhbetlishish taktikisi” namliq maqalidiki mezmunlar köp ishlitilidiken. Bu maqalide ‛yaxshi saqchi/eski saqchi‚ taktikisi heqqide mundaq dep yézilghan: “‛yaxshi saqchi/eski saqchi‚ taktikisi söhbetlishish we soraq qilishta qollinilidighan pisxikiliq taktika bolup, ikki so'al sorighuchidin teshkillen'gen guruppa qarimaqqa otturigha qoyulghan témigha qarimu-qarshi usullarni qollinidiken. Ulardin bir so'al sorighuchi eyiblesh yaki jaza tehditi sélish taktikisini qollansa, yene biri hésdashliq qilidighan yaki mukapatni tekitleydighan taktika qollinidiken. Yeni mushu usul arqiliq nishan'gha élin'ghuchini otturigha qoyulghan témida hemkarlishishqa qayil qilidiken.”

Qelbinur xanim radiyomizning ziyaritini qobul qilip mundaq dédi: “Ular achamning ‛jinayetchi‚ ikenlikini qobul qilishimni telep qiliwatidu. Lékin acham gunahsiz. Ular herxil usullar bilen méni kontrol qilishqa, jimiqturushqa urunuwatidu.”

Közetküchiler xitay hökümitining Uyghur rayonida Uyghurlarni mukemmel kontrolluqqa alghandin kéyin, muhajirettiki Uyghurlarni öz yurtida qalghan ata-ana, uruq-tughqanliri arqiliq kontrol qilishqa urununiwatqanliqini tekitleshken. Axbarat xadimliri we yazghuchilar ijtima'iy taratqularda xitay hakimiyiti Uyghur rayonidiki Uyghurlarni lagér we türmilerge solash arqiliq, u yerdiki Uyghurlarni hem jismaniy hem rohiy jehettin weyran qilidighanliqini körsetken. Ular yene muhajirettiki Uyghurlarning yuqirida tilgha élin'ghan her xil usullardiki tehditler we shundaqla a'ile ezalirining bixeterliki endishisi tüpeylidin ighir pisxikiliq bésimgha uchraydighanliqini eskertishken.

Qelbinur xanim duch kelginidek, xitay da'irilirining bir tereptin “Yaxshi saqchi” bolup dostane körünse, yene bir tereptin “Eski saqchi” bolup tehdit salidighan ehwallarning muhajirettiki Uyghurlar arisida xili köp iken. Shiwétsiyede turushluq nirola elima xanimning éytishiche, umu xitay da'irilirining “Yaxshi saqchi” oyunigha aldan'ghan iken.

Uning newre achisi mahire yaqup 2013-yili awstraliyediki ata-anisining öy sétiwélish ishlirigha yardemlishish üchün ulargha xitaydin pul sélip bergen. 2019-Yili mayda xitay hökümiti uni “Térrorluq herikitige maliye jehettin yardemleshken” dégen bahane bilen qolgha alghan. Xitay da'iriliri yéqinda nirola elima xanimning apisi arqiliq newre achisi mahire yaqupning alte yérim yilliq qamaqqa höküm qilin'ghanliqni uqturghan.

Nirola elima xanim newre achisi mahire yaqup tutulup ketkendin kéyin, ijtima'iy taratqular we axbarat wastilirida newre achisini qutuldurush üchün aktip heriket qilip kelgen idi. Uning éytishiche, xitay da'iriliri uning ürümchidiki apisi arqiliq uninggha “Eger u newre achisi heqqidiki pa'aliyetlirini toxtatsa, newre achisining pat arida qoyup bérilidighanliqi” ni uqturghan. Apisining yalwurup turup éytqan sözliri aldida nirola xanim süküt qilip, newre achisining öyge qaytip kélishni saqlighan. Lékin yéqinda newre achisining alte yérim yilliq késilgenlik xewirini tapshurup alghan.

U bu heqte radiyomizning ziyaritini qobul qilip mundaq dédi: “Ular apamni bek qorqutiwétiptu, apam manga ‛bizni yashighili qoyung‚ dep yighlap ketti. Men ularning gépige ‛maqul‚ dep jim turghan idim, achamni alte yérim yilliq késiptu. Jim turghanning paydisi yoqken.”

U axirida xitay hakimiyitige mundaq xitab qildi: “Xitay hökümitining xelq'aradiki yüzini biz chüshürmeywatimiz, yalghanchiliqinglar arqiliq özünglarning yüzige özünglar qara sürkewatisiler. Acham gunahsiz, uni qoyuwétinglar!”