Istanbulda “Xitay kompartiyesining 100 yilliqi we yéngi dunya tertipi” namliq muhakime yighin ötküzüldi

10-Iyul shenbe küni Uyghur akadémiyisi wexpining uyushturushi bilen istanbulda “Xitay kompartiyesining 100 yilliqi we yéngi dunya tertipi” dégen témida muhakime yighin échildi. Bu yighin'gha “Yer sharilishish, iqtisad, kishilik hoquq we sherqiy türkistanning kelgüsi” dep qoshumche nam qoyulghan bolup, yighin'gha Uyghur akadémiyesi wexpining idare hey'et ezaliri, türkiyediki bir qsim ilmiy tetqiqatchilar we muxbirlar qatnashti.

Yighinda Uyghur akadémiyisi wexpining mes'ulliridin proféssur alimjan inayet “Xitayning milletler siyasiti we sherqiy türksitan” dégen témida, doktur perhat qurban tengritaghli “Jahan'girlikke qarshi inqilabtin tughulghan jahan'gir küch-xitay kompartiysi we insaniyetni kütiwatqan xitay tehtidi” dégen témida, Uyghur akadémiyisi wexipining mu'awin re'isi doktur meghpiret kamal xanim “Xitay kompartiyisi we sosyalizimning heqiqiti” dégen témida, gazi'antip uniwéristétining proféssuri habip türker “Xitay kompartiyesi idé'ologiyisining özgirishchanliqi” dégen témida, istanbul yiltiz téxnik uniwérstétining oqutquchisi doktur ali chaksu “Xitay kommunist partiyisi we islam düshmenliki” dégen témida söz qildi.

Yighinda yene manisa jalalbayir uniwéristétining tetqiqatchisi xalok doghan ependi “Qulluq, mejburiy emgek we assimiliyatsiye qilishning wasitisi-jaza lagérliri” dégen témida, tetqiqatchi oghuz kachmaz ependi “Néme üchün kommunist xitaydin uzaq turush kérek?” dégen témida söz qildi.

Habib türker ependi bügünki künde nami “Xitay kommunist partiyesi” dep atalghan bu partiyening emeliyette özgirishchan bir idé'ologiyige ige guruh ikenlikini, uning xitay xelqi üchünla emes, belki pütkül insaniyetning erkinlik qimmet qarashliri üchünmu jiddiy bir tehdit ikenlikini bildürdi.

U yene xitay kommunist partiyesi toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Siz dunyawiy kaptalizimni tenqid qilalaysiz, biraq xitayda eng addiy we eqelliy kishilik erkinlikni terghip qilghili bolmaydu. Ipade erkinliki téximu yoq. Xitay xelqi öz wetinide kishilik heq-hoquqtin éghiz achalmaydu hem kompartiyeni tenqid qilalmaydu. Mushuninggha oxshash ehwal yalghuz xitaydila emes, hazir bizning dölitimizde we bashqa köpligen döletlerde hem yüz bériwatidu. Biz xitayni körmeymiz, emma xitayning tesiri xuddi korona wirusigha oxshash héch qandaq alamet körsetmestin etrapimizgha tarqilip bizni yuqumlandurmaqta. Shunglashqa insaniyet bu palayi apetke qarshi ortaq qarshiliq körsitishi kérek. Héch bolmighanda, bügünki künde eng jiddiy mesile bolghan Uyghurlar üstidin yürgüzüliwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitish kérek. Chünki Uyghurlardin ibaret bir xelq dunyaning köz aldida yoq bolup kétish xewpige uchrawatidu. Biz bu sahede hem ilmiy tetqiqat élip bérishimiz hem bu tetqiqatlarni insanlarning pikir-chüshenchilirige singdürüshimiz kérek.”

Yighinda söz qilghan doktur ali chaksu ependi xitayning hergizmu dunyawiy küch bolalmaydighanliqini ipadilep mundaq dédi: “Milyonlighan insanni jaza lagérlirigha qamighan, peqet Uyghurlar emes, hetta öz xelqigimu zorawanliq qiliwatqan, xitay sirtidiki puqralirighimu aramchiliq bermeywatqan bir dölet dunyagha hergizmu xojidar bolalmaydu. Téximu toghrisi, selibiy obrazi bolghan, yaman ataq bilen tonulghan xitaydek bir dölet dunyagha hergizmu xujidar bolalmaydu. Xitayni amérika bilen sélishturghili bolmaydu, amérika erkinlikni shu'ar qilip, erkinlik qimmet qarashliri bilen dunyawiy küch bolalidi. Shuning üchün dunyada ‛amérika chüshi‚ dégen bir arzu kishilerni jelp qilghan. Biraq xitayda erkinlik deydighan bir uqum yoq, atalmish ‛xitay chüshi‚ xitayning mustebitlikke tolghan we dunyagha hökümran bolushni chüsheydighan qabahetlik chüshidur, xalas.”

Doktur ali chaksu ependi yene türkiyening xitay bilen bolghan iqtisadiy alaqiliri we korona wirusigha oxshash bezi sewebler tüpeyli xitaygha qarshi uchuq-ashkara bir nerse diyelmeywatqanliqini tekitlep ötti. U eger amérika bésim qilsa, xitaydiki weziyetning del eksige özgirishi mumkinlikini sürdi.

Yighinda söz qilghan doktur meghpiret kamal xanim mundaq dédi: “Xitay dunyagha hakim bolalamdu yaki amérikagha oxshash bir dunyawiy küchke aylinip otturigha chiqalamdu? méningche, buning éhtimalliqi ityayin yiraq. Chünki dunyawiy küch bolush üchün iqtisadi küch bolushning özila yéterlik emes. Buning üchün dunyaning siyasiy sehniside bashlamchi bolushi we ilghar medeniyet asasiy bolushi kérek, emma xitayda bu ikkisining héch qaysisi yoqtur.”

Ziyaritimizni qobul qilghan Uyghur akadémyisi wexpining re'isi doktur perhat qurban tengritaghlimu xitay kompartiyesining insaniyet üchün bir tehdit ikenlikini körsitip ötti.