Balilarning kompyutér, intérnét we yanfon ishlishini nazaret qilish

Kompyutér bilen intérnétning turmushimizgha élip kelgen ongayliqlirini sanap tügetkili bolmaydu. Shundaqla kompyutér oyunliri balilarning zéhnini échish, herxil melumatqa ige qilish, izdinish rohini oyghitish jehetlerdin téxnikiliq bir möjize süpitide qobul qilin'ghan bolsimu, yene bir tereptin, balilarning kompyutér we intérnétqa heddidin artuq köp bérilip kétishi, uni ata-anining nazaritisiz qollinishi we kéreksiz ishlar üchünmu qollinishi netijiside, pisxikiy we ijtima'iy müshkülatlar otturigha chiqmaqta.

Bolupmu mektep yéshidiki balilarning exlaqqa uyghun kelmeydighan tor betlirige kirishi, qorqunchluq we urush filimlirini körüshi, kün boyi kompyutérning aldida olturuwélishi nurghunlighan bolumsizliqlargha yol achmaqta. Undaqta qandaq qilish kérek?

Yéqinda Uyghur tilida neshrdin chiqqan “Perzentlirimizni qandaq terbiyileymiz” dégen kitabning aptori balilarning kompyutér we intérnét ishlitish mesilisi toghriliq mundaq dep yazidu:“Balilarni kompyutér we intérnét ishlitishtin mutleq tosush bilen mesile hel bolmaydu, belki buningdin bashqa qiyinchiliqlar otturigha chiqidu. Shunga balilarni kompyutér we intérnét ishlitishtin mutleq tosmastin we kontrolsizmu qoyup bermestin, ularni nazaret qilish kérek. Bu mawzuda töwendikiler tewsiye qilinidu:

1. Aldi bilen balilargha kompyutér we intérnétning payda- ziyanliri toghriliq yéterlik melumatlarni bérish, bu ikkisini heddidin artuq köp ishlitishning xetiridin ularni agahlandurush, edep-exlaqqa uyghun kelmeydighan torlargha kirishning gunah ikenlikini chüshendürüp ularni qayil qilish, andin allah ta'alaning ularning barliq ashkara we yoshurun ishlirini körüp turidighanliqini bildürüp, ularda allah ta'aladin qorqush tuyghusini yétildürüsh lazim.

2. Balilarning kompyutér we intérnét ishlitishi üchün mexsus waqit belgilep, shu waqitning sirtida, ularning kompyutér we intérnét ishlitishini men'i qilish lazim.

3. Balilarning öginish qilish, kitab oqush, uxlash, kompyutér oynash we téléwizor körüsh qatarliq kündilik ish-pa'aliyetlirini retke sélish üchün balilar bilen birlikte mexsus bir jedwel tüzüsh lazim. Jedwelning tertipide balilargha kompyutér oynash we téléwizor körüsh üchün belgilen'gen waqit ularning öginish qilish waqtidin ilgiri bolushi yaxshi. Chünki, nawada ulargha “Awwal öginishingni qil, andin kompyutér oynashqa we téléwizor körüshke bolidu” déyilse, ular aldirap öginishni yérim-yarta qilip tügitidu.

4. Ata-ana balilarni kontrol qilish we ularning néme qiliwatqanliqini bilip, ularni közitip turush üchün özliri kompyutér we intérnét ishlitishni öginishi lazim. Chünki ata-ana buni bilmise balilarning ishlirini közitelmeydu, ularni kontrol qilalmaydu.

5.Kompyutérni balilarning yatiqigha élip kirishige ruxset qilmasliq we uni öydiki hemme adem ishliteleydighan bir yerge orunlashturush hemde kompyutérning ékranini hemmeylen köreleydighan shekilde ochuq terepke qaritip qoyush.

6. Ata-ana özliri kompyutér we intérnét ishlitishte balilirigha ülge bolushi lazim. Balilargha selbiy tesir béridighan shekilde qollanmasliqi lazim.”

Balilar qandaq yanfonlarni ishlitishi kérek?

Mezkur kitabta yene mundaq dep yézilghan:“Yanfon eslide xewerlishish apparati bolsimu, yashlar we ösmürlerde yanfon xewerlishishtin köprek bashqa meqsetler üchün ishlitilmekte. Balilar néme üchün yanfon ishlitishke qiziqidu? chünki yanfon'ghila emes, belki balilar herqandaq bir yéngiliqqa intilidu we qiziqidu. Undaqta bu mesilini qandaq hel qilish kérek?

Yanfon alaqilishish qorali bolup, uning turmushimizdiki paydilirini sanap bolghili bolmaydu. Balilar üchün bolsa yanfonning ijabiy tereplirimu bar, selbiy tereplirimu bar. Emma selbiy terepliri ijabiy terepliridin köprek bolmaqta. Shuning üchün eng yaxshi chare balilargha -eger éhtiyaj tughulsa- alaqilishishtin bashqisigha yarimaydighan addiy yanfon élip bérish we kimler bilen xewerlishidighanliqini bilip turush ümidi bilen pat-pat ularning yanfonini tekshürüp turush lazim.”