Ili derya wadisi éghir kelkün apitige uchridi

Uyghur élidin tarqalghan uchurlargha qarighanda, 26-iyundin bashlap uda ikki kün ili wilayitining ili deryasi wadisidiki besh nahiyide qara yamghur yéghip, kelkün apiti yüz bergen, lay késeklik bezi öyler örülüp chüshken. Déhqan, charwichilarning zor miqdarda charwa mal we zira'etliri éghir weyran bolghan, emma hazirgha qeder ölüm-yétim ehwali toghrisida xewer yoq. Mölcherlinishiche, bu qétimliq kelkün apitide ghulja shehiri, mongghulküre, toqquztara, jélilyüzi, tékes, qorghas, nilqa qatarliq nahiyelerdin 100 ming etrapida kishi apetke uchrighan. Kelkün apiti heqqidiki eng yéngi uchurlarda körsitilishiche, biwasite iqtisadiy chiqim 300 milyon somdin ashqan.

Uyghur tor betliride tarqitilghan xewerlerge qarighanda, ottura asiya illiq nem hawa éqimi bilen shimalning soghuq hawasining tesiride tengritagh tizmilirining gherbidiki ili derya wadisida 26-iyundin bashlap 28-iyun kechkiche ikki kün uda qara yamghur, bezi jaylarda möldür yéghip, ilining bir qisim nahiye, sheher, taghliq rayon we yéza, kentliride kelkün we lay-latqa tagh sérilish qatarliq éghir apetlerni keltürüp chiqarghan.

Buning ichide toqquztara nahiyiside 24 sa'et ichide yaghqan yamghur miqdari 94.8 Millilitirgha yétip yamghur miqdari shu jaydiki tarixiy rékortni buzup tashlighan. Toqquztara nahiyisining köpligen yéza, bazarlirida kelkün we latqa-shéghilliq éqin yüz bérip, yollar tosulup qalghan. Tékes nahiyisining köktérek yézisi köktérek kentide kelkün latqa we shéghillarni éqitqan halda kent baziri we ahaliler rayonigha bösüp kirgen, yerlik amma xeterlik rayondin chékindürülgen. Ili deryasining wadisidiki köp qisim yéza, bazarlirigha qiyan kélip, bir qisim su insha'ati esliheliri buzghunchiliqqa uchrighan. Nöwette kelkün rayonida jiddiy qutquzush élip bérilmaqta iken.

Kelkün apiti heqqidiki ili oblastining tarqatqan eng yéngi uchurlirida körsitishiche, bu qétimliq kelkün apiti ghulja shehiri, mongghulküre, toqquztara, jélilyüzi, tékes, qorghas, nilqa qatarliq nahiyelerdin yüz mingdin artuq kishining apetke uchrishini keltürüp chiqarghan.

Apetke uchrighan déhqanchiliq zira'etliri kölimi 250 ming mogha yéqin, apetke uchrighan yaylaq kölimi 49.5 Mo, buzghunchiliqqa uchrighan térilghu yer 600 mo bolghan. Apet sewebidin ölgen mal-charwa 513 tuyaq؛ 607 neper nopusning 1561 éghiz öyi örülgen, 1503 nopusning 3521 éghiz öyi éghir buzghunchiliqqa uchrighan, 7512 nopusning 21355 éghiz öy yénik buzghunchiliqqa uchrighan, biwasite iqtisadiy chiqim 301 milyon somdin ashqan.

Bu qétimliq qara yamghur apitide jélilyüzi (ghulja nahiyisi)ning 12 yéza, baziri oxshimighan derijide kelkün apitining tesirige uchrighan. Deslepki statistikigha asaslan'ghanda, nöwette apetke uchrighan térilghu yer kölimi 100000 mo, nopus 10 minggha yéqin bolup, biwasite iqtisadiy ziyan 50 milyon som bolghan.

Biz apet éghir bolghan ghulja nahiyisining partkom ishxanisigha téléfon qilduq, nöwetchilikte turuwatqan xadim, apet ehwali heqqide éniq melumat bérelmeydighanliqini bildürüp “Peqet tagh étikidiki bezi jaylarda apet boldi, lékin hazir partiye, hökümettin kélip hemmini yaxshi orunlashturuwatidu” dégendin bashqa jawab bermidi.

Biz yene bu nahiyidiki awral téghi étikidiki qiyanning éghir ziyinigha uchrighan samu yüzi yézisidiki ammigha téléfon qilduq, bir Uyghur qiz yézining apet ehwalidin melumat berdi.

Uning tonushturushiche, samu yézidiki 8 kentning ichide, bulaq, eshrep, we yéngi awat kentliride apet alahide éghir bolghan bolup, qara yamghur kelkün bolup shekillinip, östeng mudapi'e qirlirini bösüp ötüp, étizliqlargha, qoru-öylergiche éqip kirgen. Qoru tamliri örülüp, bezi lay öyler, qotanlar gümürülüp chüshken. Köp sanda mal-waranlar tunjuqup ölgen, emma adem ölgen yaki yarilan'ghan ehwallar téxi melum bolmighan, öyliri örülgen déhqan, charwichilar, yéngi'awattiki bashlan'ghuch mektepke waqitliq köchürülgen.

Jélilyüzi (ghulja nahiyisi)-tengritéghining gherbiy qismidiki ili deryasi wadisining ottura qismigha jaylashqan. Sherqi nilqa nahiyisi bilen tutishidu. Jenubi chapchal nahiyisi, toqquztara nahiyisi bilen derya arqiliq qariship turidu. Gherbi ghulja shehiri, qorghas nahiyisi bilen tutishidu. Pütün nahiyining yer meydani 4585 kwadrat kilométir, omumi nopusi 400 ming.

Biz yene, künes nahiyisining apet ehwalidin melumat élish üchün apettin qutquzush ishxanisigha téléfon qilduq, ikki kündin buyan apettin qutquzushqa qatnashqan bir qazaq yigit ziyaritimizni qobul qilip apetning tizginlen'genlikini, apettin qutquzushqa qatnashqan kadirlarning bügünmu dawamliq nöwetchilikte turghach, bir az naxsha éytiship, köngül échiship harduq chiqiriwatqanliqini bildürdi.

Bularning keypiyatigha qarighanda, rayonda bu qétimliq keng da'irilik qara yamghur keltürüp chiqarghan kelkün apiti gerche éghir bolghan bolsimu, xetiri bir qeder tizginlen'gen bolsa kérek. Ularning bu éghir apettin unche jiddiyliship ketmeslikidin rayonda bu xil apetlerning dawamliq yüz bérip turidighanliqinimu körüwélish tes emes.

Ghulja shehirining hökümet torida bérilgen xewerge qarighanda, bu qétimqi qara yamghur ghulja sheher rayonidiki höl-yéghin miqdarini 24.8 Millilitirgha yetküzgen. Su chiqirish turubiliri konirap kétishi seweblik, ghulja shehirining köp qisim yol bölekliride su yighilish ehwali éghir bolghan we bu ammining normal turmushigha chong tesir körsetken..