Оқурмәнләр “мән калман” намлиқ китаб һәққидә немиләрни дәйду?

Мухбиримиз гүлчеһрә
2018.01.10
men-kalman-abduraxman-ozturk.jpg Режиссор абдурахман өзтүркниң “мән калман” намлиқ китабиниң муқависи.
Abduraxman Öztürk teminligen

“мән калман” намлиқ бу китаб, абдурахман уйғур өзтүрк әпәндиниң тунҗи китаби болупла қалмастин, түркийәдә калман синдроми бимариниң һаяти тәсвирләнгән тунҗи китаб санилиду. Китабта “калман синдроми” дәп атилидиған аз учрайдиған кесәллик сәвәблик абдурахман уйғур өзтүркниң аҗайип трагедийәләр билән толған пәвқуладдә һаят кәчмишлири, муһәббәт-нәприти чинлиқ билән әкс әттүрүлгән икән. “мән калман” һәққидә хәвәрләр бериливатқан түрк мәтбуатлиридики йеңи учурларға қариғанда, китаб базарға селиниш билән оқурмәнләрниң алқишиға еришкән вә җәмийәттә интайин иҗабий тәсирләр қозғаватқан болуп, китаб сәвәблик түркийәдә калман синдроми бимарлириға ярдәм фонди вә җәмийәтлири қуруш һәққидә пикир-тәклипләрму оттуриға қоюлмақта икән.

Биз түркчә йезилған бу китабниң утуқлири һәққидә алди билән түрк оқурмәнләрдин озан акинчи әпәнди билән пикирләштуқ. Озан әпәнди түркийәдә қисимлиқ телевизийә тиятирлирида рол елип, көзгә көрүнүватқан актийорлардин бири болуп, у өзиниң “мән калман” намлиқ китабтин тәсирләнгән бир оқурмән болупла қалмай, өз нөвитидә йәнә режиссорлуқ кәспи билән шуғуллиниватқан абдурахман әпәнди билән, бир саһәдики пикирдаш, сәмимий достлар санилидиғанлиқини тонуштуруп өтти. 

Озан әпәнди “мән калман” намлиқ китабтин, өзиниң әркәк болуш сүпити билән алған әң чоңқур тәсиратини баян қилип: “мән бу китаб арқилиқ җәсур бир киши билән тонуштум, йәни аптор абдурахман уйғур өз түрүк гириптар болған калман синдроми кесәлликини, һәр қандақ бир әр кишиниң вуҗудила әмәс роһиниң қобул қилмиқи аҗайип мүшкүл бир иш. Апторниң бу кесәлни етирап қилиши вә һәтта өзиниң шу хил кесәллик билән өткән һаятини китаб қилип йезип чиқиши болса аҗайип қәйсәрлик тәләп қилиду. Мән буниңдин бәк тәсирләндим” дәйду.

Мәзкур китабниң, уйғур язғучи тәрипидин йезилған шундақла уйғурлар һәққидики оқуған, тунҗи китаби икәнликини алаһидә тәкитлигән озан әпәндиниң билдүрүшичә, апторниң уйғурлар һаяти вә шәрқий түркистан вәзийитини оқурмәнләрниң көз алдиға җанлиқ гәвдиләндүрүп берәләйдиған тәсвирлириниң китабниң әң әһмийәтлик йәнә бир тәрипи дәп қарайдиғанлиқини оттуриға қойди. 

У бу һәқтә аптор туғулуп өскән, яшиған ақсу, кәлпин, үрүмчи дегән җайларниң тәсвирлиридин, уйғур йеза һаятиниң қандақ болидиғанлиқини көз алдиға елип кәлгәнликини, апторниң башланғуч мәктәп оқуғучиси вақтидики кәчмишлиридин, хитай һөкүмитиниң уйғур балилирини кичикидинла ассимилятсийә қилиш ғәризидә икәнликидәк уйғур миллити йүзлиниватқан вәзийәт һәққидә илгири билмигән билимләргә игә болғанлиқини сөзләп өтти. Униң һес қилишичә, абдурахманниң әрәбистанға берип һәҗ қилиш үчүн шәрқий түркистандин қечип афғанистан, пакистан қатарлиқ охшимиған юртларни кезиштәк хәтәрлик вә җапалиқ сәпәр кәчүрмишлири, уйғурларниң һәтта һәҗ қилишниңму, интайин мүшкүл икәнликидәк реаллиқни йорутуп бәргән. 

Бу арида у йәнә өзиниңму әзәлдин, “түркләрниң ата юрти һесабланған шәрқий түркистанда хитай һөкүмитиниң елип бериватқан сиясәтлиригә қарши икәнликини” му ипадиләп өтти. У йәнә: “китабта, абдурахманниң юртидин айрилип, голландийә, түркийәләрдә уйғурлар билән учришиш, яшаш, әркин әлләрдики кишиләрниң қандақ яшайдиғанлиқини көрүп, селиштуруш давамида, әсли өзи һес қилип йетәлмигән, адәттикидәк қобул қиливалған хитай һөкүмитиниң, җәмийәтниң өзидә қалдурған искәнҗилирини, хорлуқларни, адаләтсизликләрни һәқиқий һес қилиши вә әркинлик истикиниң ойғинишниң җәрянлири мени толиму чоңқур тәсирләндүрди” дәйду.

Озан әпәнди йәнә китабниң йезилиш услуби һәққидә тохталғанда, апторниң чин һекайилирини әң тәбиий шәкилдә баян қилғанлиқидин бәкму сөйүнгәнликини, һәр қандақ оқурмәндә китабни оқуған һаман абдурахман билән сөһбәтлишиватқандәк туйғу пәйда қилалайдиғанлиқини әскәртип, һәр қандақ бир киши бу китабни оқуп көрүши керәк дәп тәвсийә қилди.

Абдурахман өз түрк әпәндиниң ейтишичә, у китабини гәрчә түркчә язған болсиму, уни нәшр қилдуруш алдида түрк вә уйғур язғучиларниң шундақла өзи муһим билгән бәзи кишиләрниң пикрини алған. Шу қатарда канададин сөһбитимизгә қатнашқан шаир туйғунҗан абдувәли, абдурахман уйғур өзтүркниң “мән калман” намлиқ китабини нәшр қилиништин бурунла оқуп, өзиниңму тегишлик пикир қатқанлиқини, шундақла апторниң һекайилиридин өзиниң интайин чоңқур тәсирләнгәнликини ейтти.

Туйғунҗан әпәндим китабниң иҗтимаий үнүминиң зор вә әһмийәтлик болидиғанлиқиға ишинидиғанлиқини билдүрди вә калман синдроми кесәллики һәққидә йезилған түркийәдә тунҗи китаб, уйғурлар үчүнму тунҗи китаб санилидиған бу китабта, “аптор абдурахман өзтүркниң өзи шундақла өзигә охшаш һәр түрлүк кесәлләрниң азабиға учриғучиларниң ички дунясини ечип берипла қалмастин, йәнә уйғур җәмийитиниң қараңғу тәрәплирини, җәмийәт әхлақидики йошурун кесәлликләрни һәтта һиҗрәттики уйғур тәшкилатлирида мәвҗут болуп туруватқан мәсилиләрни дадиллиқ билән ечип көрситишкә җүрәт қилғанлиқиниң өзи зор тәрбийиви әһмийәткә игә” дәп баһа бәрди. Туйғунҗан абдувәли әпәнди йәнә апторниң кәчмишлири кишиләргә роһий вә психика җәһәтләрдинму еғир бесимларни елип келиватқан калман синдроми кесәлликини йеңишиға илһам бәргәндин башқа бу кесәлликни давалаш җәһәттә мәзкур китабниң кәлгүсидә медитсина тәтқиқати үчүнму пайдилиниш қиммитигә игә бөлиши мумкин дегән қарашлирини оттуриға қойди. 

Шаир туйғунҗан йәнә китабниң бәдиий утуқлириға баһа беришкә тоғра кәлгәндә, “бу китабни, романни баһалиғандәк баһалаш мувапиқ болмайду”, дәп қарайдиғанлиқини билдүрүп, абдурахманниң “гәрчә кәспий язғучи болмисиму, әмма униң өзиниң бешидин кәчүргән һаят һекайилирини артуқчә ясалмилиқтин хали һалда, тәбиий баян қилғанлиқиниң өзи, дәл китабниң өзгичә қизиқтуруш күчини ашуридиған утуқлуқ тәрипи” дәп оттуриға қойди. У ахирида йәнә, бу китабниң нәшрдин чиқиши техиму көплигән кишиләрниң уйғур җәмийити, уйғурларниң бешидин кәчүрүватқан реаллиқлири билән тонушушидиму бәлгилик учурлар билән тәминләйдиғанлиқи һәмдә уйғурларниң өз һекайилирини йезишиға, қолиға қәләм елишиғиму илһам болушини үмид қилидиғанлиқини билдүрди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.