Xitayda musulman istémalchilarning hoquq menpe'etini qanun bilen qoghdash telipi kücheymekte

“Halal yémeklik” markisi chaplan'ghan choshqa konsérwasi.

Uyghur, tunggan, qazaq, qirghiz, özbék qatarliq 10 din artuq millet 20 nechche milyon musulman yashaydighan xitayda, hazirgha qeder mexsus halal yémeklikler we bashqa istémal buyumlirini tekshürüp bashqurushqa alaqidar qanun turghuzulmighanliqi seweblik musulman jama'etchiliki halal bolmighan yémek-ichmeklerning singip kirish xewpige duch kéliwatqanliqi melum. Nöwette türlük markilardiki, oxshimighan dölet we jaylarda ishlepchiqirilghan yémek ichmek we saghlamliq istémal buyumliri Uyghur éli bazirigha kirmekte. Emma Uyghurlarning inkasigha qarighanda kishiler yémek-ichmek tallighanda mehsulat süpiti,ozuqluq qimmitining yuqiriliqi heqqidiki élan-teshwiqatlarning qaymuqturushi netijiside nurghun shübhilik yémekliklerni “Musulmanche ”dégen belgisi bolsila, inchike nuqtilirigha diqqet qilmayla istémal qilmaqta bolup, buning bilen nöwette musulman istémalchilarning hoquq menpe'etini qoghdashta alaqidar qanun belgilimilerni kücheytish telipi barghanche kücheymekte iken. Bu heqte muxbirimiz gülchéhre melumat béridu.

“Ningshya géziti” ning 6-mart xewer qilishiche, béyjingda ikki chong yighin'gha qatnishiwatqan, ningshya siyasiy kéngesh ezasi döletning jiddiy halda “Musulmanche yémeklerni bashqurush nizami” ni qanun arqiliq pütün xitay da'iriside yémek-ichmek ishlepchiqirish we istémal bazirida yolgha qoyushni telep qilghan. U musulman istémalchilarning menpe'etini qanun arqiliq qoghdash pütün xitayda yashawatqan 23 milyondin artuq musulman ammisining milliy örp-adet, diniy étiqadi we qanuniy menpe'etini qoghdashqa munasiwetlik jiddiy mesile bolupla qalmay, yene döletning milliy siyasitini emeliyleshtürüsh, milletler ittipaqliqi, muqimliqni ishqa ashurushtiki zörüriyet dep otturigha qoyghan. U yene musulmanche telep boyiche ishlep chiqirishqa qoyulidighan ölchemlerni téximu inchike nuqtilirighiche qéliplashturush, yémek-ichmek we uni pishshiqlap ishlesh sana'itini tereqqiy qildurushqa, musulman istémalchilargha menpe'et élip kelgendin bashqa, pütkül jem'iyettiki ammining salametlikini yaxshilap, kishilerning turmush sewiyisini yuqiri kötürüshke biwasite tesir körsitipla qalmastin, “Qalaq bolghan yémek‏-ichmek aditini özgertip, déhqanchiliq, baghwenchilik, charwichiliq qatarliq kesiplerning omumyüzlük rawajlinishini ilgiri surup bazar igilikining tereqqiyatigha maslishish jehetlerde intayin muhim ehmiyetke ige” dep körsetken.

Xewerge qarighanda xitayda 2002 yili-4 aydin bashlap dölet ishlar kabinétining hawalisi bilen milliy ishlar komitéti mes'ul bolup “Musulmanche yémekliklerni bashqurush nizami” ni tüzüshke bashlighanliqi melum. We eyni chaghda bu toghrisida mexsus qanun belgilime turghuzush besh yilliq pilan'gha kirgüzülgen. Aridin 10 yildin artuq waqit ötken hazirgha qeder bir netije chiqmighan.

Melumki, yéqinqi yillardin buyan Uyghur karxanilarning tereqqiyati téz bolmaqta,shuninggha egiship Uyghurche markilarmu köplep meydan'gha kelmekte undaqta da'iriler yémek‏-ichmeklerning musulmanche we yaki halal mehsulat ikenlikini qandaq ölchem boyiche békitidu. Bu heqte melumat élish üchün biz ürümchi shehiridiki istémalchilar jem'iyitige téléfon qilduq.

Ziyaritimizni qobul qilghan bir xadim, aptonom rayondiki munasiwetlik da'irilerning Uyghur karxanilar bazargha salghan Uyghurche markidiki mehsulatlar, yémek-ichmek mehsulatlirining musulmanche dégen ijazetnamisi chiqirip bérelisimu “Halal” liq ijazitini chiqirip béreleydighanliqini, döletning munasiwetlik qanuni boyiche uni choqum ichkiri ölkilerdiki munasiwetlik tarmaqlargha iltimas qilishi kéreklikini we halalliq ijazetnamisi béjirish heqqining intayin yuqiri ikenlikini bayan qildi.

Bu xadimning bildürüshige qarighanda, nöwette dölet teripidin musulmanche süpet ölchimi we yémeklerni tekshürüp bashqurush sistémisida nurghun yochuqlar bolghanliqtin bazardiki musulmanlar istémal qiliwatqan xitay ichkiri ölkiliride ishlen'gen teyyar yémekliklerning bezilirining musulmanche dégen tamghisi bolghan teqdirdimu uning pishshiqlap ishlesh jeryanida qandaq xuruchlarni ishletkenlikini höküm qilishmu tes bolup, musulman ammisining menpe'etini qoghdash jehette bashqurush we jem'iyetning mes'uliyetchanliqini ashurush oxshashla muhim iken.

Bu xadimning bildürüshige qarighanda, Uyghurlarning bu heqtiki pikrimu küchiyiwatqan bolup bezi Uyghur yémeklik karxana mes'ullirimu wekil bolup da'irilerning yerlik karxanilarning süpiti ela, musulmanche yémek-ichmeklerni ishlepchiqirip, ichki bazarning kündin-kün'ge éship bériwatqan éhtiyajini qandurushtin sirt xelq'aradiki ilghar sewiyige yétish, téximu keng bazar tépishi, tereqqiy qilishi üchün téxnika bilen bashqurushni kücheytip, aptonom rayon ichidimu xelq'ara süpet bashqurush sistéma ijazetnamisi iltimas qilish, musulmanche yémeklik ijazetnamisi iltimas qilish, halal yémeklik ijazetnamisi iltimas qilish we siziqliq kod iltimas qilish qatarliqlarni bir gewde qilghan soda mulazimet sistémisi berpa qilishni telep qilmaqta iken.

Istémal bilimliridin meslihet bérish, teshwiq qilish,qatarliq ammiwi pa'aliyetlerge mes'ul bu xadim her millet musulman ammisining,istémalchilarning qandaq hoquqlirining barliqini biliwélish bilen birge barliq Uyghur istémalchilargha buningdin kiyin chet'el yaki musulman elliridin import qilin'ghan we yaki Uyghurche markidiki yémek-ichmek mehsulatliri bolushidin qet'iy nezer sétiwalghandimu oxshashla mehsulatni ishlepchiqirishta halal xam eshya ishletken ishletmigenlikigimu alahide diqqet qilishi kéreklikini eskertti.

Musulman Uyghur xelqi ezeldin yémek-ichmeklerni pishshiqlap ishleshke, pakizliqqa alahide ehmiyet béridu, qeshqerdin ziyaritimizni qobul qilghan bir Uyghurning bildurishiche, halbuki musulmanche yémekliklerge ishench bolmighanliqi üchün Uyghur musulmanlar istimalidiki nurghun yémekliklerning halal yaki halal emeslikige höküm qilip istémal qilishi shu shexsning özining shek keltürüsh yaki keltürmeslikige baghliq bolup qalmaqta.

Nopus we maddiy imkan jehette aldinqi orunda turidighan xitaydek bir döletning, yémek-ichmeklerning we kündilik istémal buyumlirining süpet mesilisi xitayda we xelq'arada diqqet qozghap kelgen bir mesile. Analizchilarning qaripshiche,bu mesilining bir qanche yillardin buyan siyasiy kéngesh we qurultay wekilliri teripidin qayta qayta otturigha qoyulghanliqidin,xitay hökümitining süpet ölchimi üstidiki nazaretni kücheytish we jümlidin halal yémekliklerni tekshürüp bashqurushni qanun arqiliq kücheytip, istémalchilarning hoquq menpe'etini qoghdash xizmiti üstidin nazaret qilish musulmanlarning we pütkül xitay jem'iyitining jiddiy teqezzasi ikenlikini körüwalghili bolidiken.