Qazaqistanliq mutexessisler yer islahati mesilisige toxtaldi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2016.05.24
nazarbayef.jpg
Photo: RFA

Qazaqistanda bügünki künde jiddiy muhakime qiliniwatqan mesililerning biri yer islahati bolup, bu memliketning bir qatar sheherliride naraziliq heriketlirining kélip-chiqishigha seweb bolghan idi. Ammiwi axbarat wasitiliridin melum bolushiche, ularning qatnashquchiliri déhqanchiliq meqsitide paydilinilidighan yerlerni chet'elliklerge satmasliq hem ijarige bermeslikni telep qilghan. Shu munasiwet bilen “Qazaqistan yéngiliqliri axbarat agéntliqi” ning xewer qilishiche, memliket prézidénti nursultan nazarbayéf qazaqistan xelqi assambléyisining “Musteqilliq, razimenlik. Kélechekning bir pütün milliti” kün tertipi bilen ötken 24-mejliside “Axirqi waqitta goya kélechekte qazaqistan yerlirini chet'elliklerge sétish heqqide saxta axbaratlarning shiddetlik éytilishi sewebidin yer mesilisige bolghan diqqet kücheydi. Mushuning bilen bir nechche qétim, hetta méning aghzimdinmu buning heqiqetke mas kelmeydighanliqi heqqide chüshendürüldi. Méning yene bir qétim éytqum kélidu: yéza igiliki yerlirini chet'elliklerge sétish toghriliq mesile kün tertipide turmaywatidu hem muhakime qilinmaywatidu” dep, bu heqte yalghan axbarat taratquchilarning éniqlinip, jazalinishini buyrughan idi.

“Qazaxbarat” agéntliqining xewirige qarighanda, 14-mayda memliket rehbirining teshebbusi bilen qurulghan yer islahati boyiche komissiye birinchi mejlisini bashlidi. Uning terkibige qazaqistan parlaméntining her ikki palatasi ezaliri, hökümet ezaliri, dölet organliri, siyasiy partiyeler, agrar bölümi wekilliri, alimlar we xelq aktipliri kirgen bolup, komissiyeni hökümet rehbirining birinchi orunbasari baqitjan saghintayéf bashqurdi. Komissiye yer heqqide höjjetning qa'idilirini muhakime qilish we chüshendürüsh, tekliplerni teyyarlash, yerni qazaqistan puqralirigha sétish we ijarige bérish, yer qanunigha tüzitishler kirgüzüsh we bashqimu mesililer etrapida ish élip barmaqchi.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan tonulghan qazaqistanliq siyasetshunas rasul jumalining pikriche, buningghiche, yeni 2000-yillarghiche, qazaqistanda türlük jiddiy mesililer, mesilen, démokratiye, söz erkinliki we bashqilar heqqide mesililer peyda bolghanda, asasen saylam aldida bir nechche mushundaq puqraliq jem'iyet wekilliri, öktichi partiye wekilliri kirgen komissiyeler qurulghan idi. Ularmu mushundaq mesililerni hel qilimiz dégen bolup, ularning barliqining ishi éniq bir netijige élip kélelmigen.

U mundaq dédi: “Emdi bu yerde mesile ümidte emesmu. Amma öz béshimda uninggha ishench yoq, peqet mushundaq bolsa iken dégen ümid bar. Yeni bügün'giche bolghan komissiyelerning tejribisi köngülni qana'etlendürmeydu. Söz bilen éytqanda aldash. Xelq arisigha, öktichiler arisigha bölgünchilik sélish, shu arqiliq ularning oylirini chayqash, yeni da'im özlirining meqsetlirini emelge ashurush. Undaq bolmaydu dégen'ge kapalet yoq, biraq bu komissiyilerning ishigha qarshi bir heriketlerni, erzlerni qilmaymen, sewebi yoqtin bari yaxshi deydu. Az bolsimu ümid oti yenimu bar. Hökümet, hakimiyet terep özining xelqige qarshi turghandin köre, öz xelqining wekillirini tingshighini ewzeldur. Buninggha, yeni bu mesilining medeniyetlik türde, tinch yol bilen hel qilinishigha méning ishen'güm kélidu.”

R. Jumali mezkur komissiyening yene öz ishida xelqning menpe'etlirini hésabqa almaydighan bolsa, naraziliqlarning qayta orun élish mumkinlikini otturigha qoyup, yene mundaq dédi: “Xelqning köpchiliki kéyinki 20-25 yil dawamida köpligen bayliqliridin, néfitidinmu, gazidinmu, métallidinmu ayrildi. Barliqi chet'elliklerning qoligha ketti. Axirqi qalghan bayliqimiz yer. Yer islahati durus netije bermise yene ghulghula chiqidu. Mundaq bolghinini men memliketning bir puqrasi süpitide xalimaymen. Méningche, bashqimu millet wetenperwerliri buni xalimaydu. Bu yerde eng chong jawabkarliq hakimiyetning qolida. Yer mesilisi bolsun, insan hoquqliri, démokratiye, hakimiyetning almishishi bolsun, hel qilinmaydighan mesile yoq.”

Qazaqistan dunya iqtisadi we xelq'ara munasiwetler institutining mudiri, iqtisadshunas doktor hakimjan arupofning qarishiche, her kimge yer qanunining maddilirini chüshendürüsh üchün mezkur komissiyening uzun waqit mabeynide ishlishi lazim. U bu yerde chong bir mesilining yoqluqini bildürüp, mundaq dédi: “Bizde bazar iqtisadi bolghanliqtin zawut we fabrikilar sétiliwatidu. Buninggha héchkim qarshi chiqmaywatidu. Yermu xuddi shuninggha oxshash menbedur. Bir éytidighan nerse shuki, bizning qazaqistanliq puqralar üchün yerning sétilishi mumkin. Uningsizmu qanchilik yerler bosh yatidu we bikargha turidu. Emdi ijarige bérish mesilisige kélidighan bolsaq, chet'elliklerge ijarige bérish meniy qilinishi mumkin.”

H. Arupof shundaqla öz sözide qéliplashqan weziyettin chiqishning amallirining yoq emeslikini, mezkur komissiye yighinida, mesilen, yiraq memliketlerge ijarige bérishning mumkin bolup, emdi rusiye, xitay oxshash memliketler bilen bu mesilide pexes bolush kérekliki toghriliq tekliplerningmu bérilgenlikini, bu heqte yenimu her xil pikir we tekliplerning bolushi mumkinlikini, mezkur komissiyening bügünki künde qazaqistanda keskinleshken yer mesilisini xelqqe chüshendürüsh we weziyetni yénikleshtürüsh meqsitide qurulghanliqini ilgiri sürdi.

Yer islahati boyiche komissiye ezaliri, yuqirida éytilghandek, hökümet, siyasiy partiyeler wekilliri, ziyaliylar we bashqilar bolup, ularning terkibiy qismi bezi mutexessislerni endishige salmaqta. Shularning biri qazaqistan “Libérti” hoquq qoghdash teshkilatining mudiri ghalim agélé'u'ofning pikriche, komissiye ezaliri asasen yerlik meslihetler teripidin teklip qilin'ghan bolup, ularning texminen 75 pirsenti hakimiyet pikrini qollaydighanlardur. U yer islahatidin addiy xelqning qanchilik menpe'et köridighanliqigha toxtilip, mundaq dédi: “Xelq özgirishler we islahatlardin héch nerse almaydu. Peqet prézidént etrapida bolghanlar, yer igiliri, chong tijaretchi bolghanlar buningdin payda alidu, emma ular nahayiti az. Asasiy köpchilik tégish bolghan yerlirini alalmidi. Hazirqi yer komissiyesining wezipisi shuni tengleshtürüsh, yeni töwen haldiki déhqanlarni, yéri yoqlarni yer bilen teminleshla emes, buningdin tashqiri, ulargha yéza igilikini rawajlandurushi üchün töwen pirsen bilen nésige qerz bérishtur. Eger hakimiyet orunliri mundaq mumkinchilik bermise, ahale özinimu baqalmaydu, bir memliketning puqrasi bolushtinmu mehrum qilinidu.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.