Yéshil tinchliq teshkilati: qeshqer xitayda hawasi eng bulghan'ghan 3 sheherning biri

Künséri aziyip qurushqa bashlighan we éghir derijide bulghan'ghan tümen deryasining qeshqer shehiridin ötken böliki.

Merkizi béyjingdiki sherqiy asiya yéshil tinchliq teshkilatining doklatida körsitishiche, xitaydiki 367 sheher ichide hawasi eng bulghan'ghan aldinqi 3 sheher xébéydiki polat tömür sana'et merkizi bawding shehri, yipek yolidiki qedimiy sheher qeshqer we xébéydiki yene bir sana'et merkizi shingtey sheherliriken.

Mezkur doklat xitay döletlik muhit qoghdash idarisi teminligen 2015-yilning deslepki charikidiki her qaysi sheherlerning hawa ehwaligha da'ir sanliq melumatini asas qilip teyyarlan'ghan. Doklatta körsitishiche, yuqiri sheherlerning 90% ning hawasi xitayning memliketlik normal hawa ölchimige toshmaydu.

Xitay hökümitining memliketlik normal hawa ölchimide, sheherlerning her kub métir hawa terkibidiki mp2.5 Namliq zeherlik chang-tozan miqdari 34 mikrogramdin éship ketmesliki kérek. Lékin xelq'ara ölchem téximu qattiq bolup, 24 sa'et ichidiki mp2.5 Ning her kub métir hawadiki miqdari 25 mikrogram bilen cheklinidu. Lékin yéshil tinchliq teshkilatining doklatida körsitishiche, xitaydiki 360 sheherning hawasidiki zeherlik chang-tozan 66 mikrogramgha yetken.

Qeshqer shehri chong sana'et merkizi emes. Qandaq amil sana'et merkezlirige yiraq bu bayawandiki bu sheherning hawasini xitaydiki eng bulghan'ghan 3 sheherning birige aylandurup qoydi? bezi analizchilarning qarishiche, qeshqerni échish kölimi uning tebi'iy kötürüsh iqtidarini halqip ketken.

Buningda yéngi sana'et rayonlirining qurulushi, nopusning artishi, namuwapiq sheherlishish, suning qisliqi, tupraqning xorishi, chöllishish qatarliq amillar rol oynighan.

Yerlik hökümet da'irilirining qeshqerning hawasini yaxshilashqa da'ir qandaq pilani barliqi melum emes. Lékin amérikida turushluq iqtisadshunas xé chinglyen xanim, junggo hökümitining qeshqerde tereqqiyat bilen muhitning munasiwitini muwapiq bir terep qilishi kéreklikini bildürdi. Uning körsitishiche, eng muwapiq yol az sanliq milletlerning özige xas tereqqiyat yolida méngishigha yol qoyushtur.

Xé chinglyen mundaq dédi: az sanliq milletler rayonlirining iqtisadi tereqqiyat mesiliside méning qarishim mundaq, az sanliq millet rayonlirining özige muwapiq tereqqiyat usulida méngishigha yol qoyush. Éhtimal buningda toqunushlar aziyidu. Ékologiyilik muhit yaxshilinidu. Shinjangda nopusning olturaqlishishi nahayiti keng tarqalghan. U junggogha oxshash sana'et ishlepchiqirishigha muwapiq kelmeydu. Eger siz melum orunda sheher qursingiz nechche yüz chaqirimghiche adem yoq.

Shunga, shinjangdiki her millet xelqining turmushi usuli özining muhit-ékologiye, tebi'iy shert-shara'itigha qarap nechche yil yilda shekillen'gen. Eger junggoning ichki rayonlirining tereqqiyat sheklini bu rayon'gha köchürüp kelse, toqunushni zoraytipla qalmaydu. Belkim yene, hazirqigha oxshash muhitni bulghaydu. Shunga, shinjangda yenila yerlik az sanliq xelqning örp-aditi, tarixiy en'enisige hörmet qilip, ularning tarixiy alahidilikige qarap tereqqiy qilishigha yol qoyush eng aqil chare.

Lékin xé chinglyenning körsitishiche, xitayning bu rayon'gha köplep meblegh sélishi pütünley iqtisadi amilni közde tutqan emes. U, biraq xitayning bu xil meblegh sélish keltürüp chiqiridighan bashqa aqiwetlerni oylashmighanliqini bildürdi.

Xé chinglyen, “Junggo köplep meblegh sélishta u pütünley iqtisadi amilni közde tutmighan. U belkim, siyasiy amillarni oylashqan bolushi mumkin. Men bayam éytqandek u silerning shinjangda paxta toqumichiliq bazilirini qurushta siyasiy amillarni oylashqan bolushi éhtimal. Uning meqsiti belkim Uyghur-xenzu otturisidiki ziddiyetni peseytip, Uyghurlardiki ishsizliqi mesilisige yardem qilish bolushi mumkin. Lékin u jughrapiyilik shara'it we bashqa ijtima'iy qiyinchiliqlarni oylashmighan. Shunga, bu pilan u oylighandek bolmaywatidu” dep körsetti.

Yéshil tinchliq teshkilati bu yil 2‏-ayda élan qilghan bashqa bir doklatida xitay da'irilirini agahlandurup, xitaydiki 31 ölke, aptonom rayonning merkizi shehri we ölke derijilik sheherlerde hawadiki bulghinish seweblik100 ming ademning 90 nepiri ejelsiz ölidighanliqini bildürgen. Hawa bulghinishi éghir bezi sheherlerde bolsa ölüsh nisbiti 137 ge yétip baridighanliqini körsetken idi.

Xé chinglyen xanim, xitaydiki bu xil éghir hawa bulghinishini uning tereqqiyat shekli keltürüp chiqarghanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: junggo muhit we emgek küchlirining heqqini qurban qilishtek bir xil tereqqiyat yolida mangdi. Burun aldin tereqqiy qilish, kéyin tüzesh, deydighan bir sho'ar bar idi. Bu dégen iqtisadni tereqqiy qildurghanda muhit weyranchiliqigha aldirap ketmeslik, dégenlik, kéyinrek tüzüwalsaq bolidu, dégenlik idi. Muhit mesilisi 1990-yillarning otturilirigha kelgende intayin éghir mesilige aylandi. Shuning bilen muhitni qoghdash sho'ari otturigha qoyulushqa bashlidi. Iqtisadni tereqqiy qaldurghanda muhitqa diqqet qilish, dégen. Biraq bu héchqachan ijra qilinmidi.

Sherqiy asiya yéshil tinchliq teshkilati bu qétim yene, xitayda hawasi eng pakiz sheherlerning tizimlikini turghuzup chiqqan. Lékin diqqet qilarliq teripi shuki, xitaydiki hawasi eng pakiz 3 sheherning biri oxshashla Uyghur aptonom rayoniken.

Yéshil tinchliq teshkilati, tibetning linji shehri, yünnenning li jyang we Uyghur ilining altay shehirini hawasi eng pakiz aldinqi 3 sheher, dep békitken.

Xelq'ara yéshil tinchliq teshkilati ilgiri xitayning ghulja, sherqiy jungghar, qumul qatarliq jaylarda qurushni pilanlighan kömürni gazgha aylandurup, ichkiridiki ölkilerni teminlesh qurulushini tenqid qilghan. Mezkur qurulush, Uyghur ilining nazuk tebi'iy shara'iti we hawasini bulghapla qalmaydighanliqi, uning yene, künséri issip kétiwatqan yer shari hawa kilimatigha tesir körsitidighanliqini tekitligen idi.