Muhit mutexessisi stanli topsning teklimakan muhiti heqqidiki teklipliri

“Teklimakan yighlimisun” témiliridiki chaqiriqqa qoyulghan teklimakan qumluqidin kesip ötidighan tashyol etrapining döwe döwe exletler bilen tolghanliqigha da'ir süretler.

Uyghurlar yashash ishlepchiqirish jeryanida ékologiyilik muhitni asrashqa alahide ehmiyet bérip, tebi'etning qanunlirigha ri'aye qilghan asasta uningdin paydilan'ghan we bu xil yashash qanuniyitini ewladmu-ewlad saqlap kelgen. Epsus bügünki kün'ge kelgende bu diyarning échinishliq muhit mesilisi hetta chet'el muhit mutexessislirinimu muhit mesilisi toghrisida etrapliq oylinishqa ündeydu. Emeliyette xitay bir dölet bolush süpiti bilen iqtisad we téxnika jehette muhit asrashqa paydiliq siyaset we tedbir qollinip, Uyghur élidiki iqtisadiy qurulush we ijtima'iy tereqqiyatni muhit asrash xizmitini bilen maslashturushi kérek idi. Muhit mutexessisliri xitayda muhitqa nisbeten passip pozitsiye tutuluwatqanliqini izchil tenqidlep kelmekte. Bu heqte amérikidiki mi'ami uniwérsitétining jughrapiye penliri proféssori stanli tops xitay da'irilirige Uyghur élining uchrawatqan muhit mesililirini ilmiy tedbirler arqiliq tüzesh heqqide teklipler berdi.

So'al: asiya kindiki tori xewirige qarighanda mekit nahiyiside qumluq bayliqi ewzelliki, medeniyet ewzelliki, marka ewzelliki bolup, shinjanggha yardem bérish we qeshqer rayonida “Xelq'araliq sayahet nuqtisi” qurush pursitini ching tutup, 350 milyon yüen meblegh sélip, ékskursiye, dem élish, sayahet bir gewde qilin'ghan qumluq sayahet nuqtisi qurushni pilanlighan. Xitay da'iriliri bu yil 7-yanwar, Uyghur aptonom rayonida nahiye derijilik qurumqash shehirini qurush qararini qobul qildi we shinjang ishlepchiqirish qurulush armiyisining 14-déwiziyisini nahiye derijilik qurumqash shehiri qilip qurup chiqish maqullandi.

Hazir 14-déwiziye qarmiqining omumiy nopusi 47 ming 500 adem, qurumqash shehirining merkiziy sheher rayoni 14-déwiziyening 224-pollikigha jaylashqan bolup, bu sheher xoten wilayitidiki ikkinchi chong merkiziy sheher bolush süpiti bilen, 2030-yilighiche nopus sanini 170-200 minggha yetküzüshni pilanlighan.

Teklimakanning fonkitsiyisi qurumqash shehiridek we chong tiptiki sayahet merkizi berpa qilishtek uniwérsal tereqqiyat endizisige chüshemdu? muwapiq kélemdu sizningche?

Jawab: bu tolimu qorqunchluq hadise, tebi'iy sheher köz aldimizgha kelgende nopus ularning yashash, ish orni, mektep we qatnash, meshghulatigha munasiwetlik nurghun éhtiyajini qandurush lazim, bu qurulushlargha shara'itni teklimakan tebi'iy muhiti hazirlimighan. Hemme bilidu, u jayda eng nuqtiliq cheklime bolghan su kemchildur. Bu qurulushlargha kéreklik su menbesi yoq, bu qurghaq rayondiki su menbesi eslidiki nopusqa aranla yétiwatqan bir shara'itta, yene yüz minglap, milyonlap nopusni yötkesh tolimu qaramliq we xeterlik.

So'al: xitay hökümiti yene qaraqash, lop, qurumqash sheher-baziri bilen birlikte iqtisad, medeniyet, tereqqiyat merkizi shundaqla jenubiy shinjang rayoni chégra muqimliqini qoghdashtiki istratégiyilik tayanch baza qurushni, qurumqash shehirini chégra muqimliqidiki qorghan we boz yer échish bazisi, yipek yolidiki güllen'gen, medeniyet birleshken merwayit sheher qilip qurup chiqishni pilanlighan, bu ré'alliqqa aylan'ghanda Uyghur éligha yene qaysi jehetlerdin tehdit élip kélishi mumkin?

Jawab: xitay hökümiti bu heqtiki xewerliride bu jenubiy shinjang rayonlirining iqtisad tengpungsizliq halitini yaxshilash, nopus nisbiti turaqsizliqini tengshesh, bingtu'enning shu yerning nopus bayliqini elalashturush rolini ünümlük jari qildurushqa paydiliq bolupla qalmay, milletler ittipaqliqini ilgiri sürüp, inaq jem'iyet berpa qilip, shinjangning ebediy eminlikini ishqa ashurushta muhim rol oynaydu dep körsetti, yeni buning ékologiye bilen héch qandaq alaqisi yoq, peqet siyasiy pilanliqi ashkara tilgha éliniwatidu. Bu qurulushlarni élip bérish meqsiti héch bolmighanda tebi'et qanuniyitige xilap bolmasliqi shert. Del eksiche, layihisiz, ré'alliqqa zit ilmiy bolmighan ishlepchiqirishning tereqqiyati, pen- téxnikining ilgirilishi, su kemchil yérim bostanliq rayonlardiki nopus zichliqining shiddet bilen éshishi, derijidin tashqiri tézlishishi, atmosféra, su, tupraqtiki apet xaraktérlik bulghanmilarning köp xillishishi qoshulup, ximiyiwi zeherlik maddilarning qoyup bérilishi, pilastik bulghanmilarning bir terep qilish sistémisining shekillenmigenliki qatarliq, türlük amillar seweblik, tatliq su menbesining kémiyishi, yer asti su ornining töwenlishi, qumluqni tutup turghan tebi'iy ormanlarning chékinishi, janliqlarning aziyishi, qatarliq zenjirsiman éko muhit apetlirige aylinip kétidu. Méningche bu yerning tereqqiyatidin bekrek muhit qurulush tereqqiyatigha meblegh we küch toplishi zörür. Teklimakan chöllükidiki insan we cheklik janliqlarning eng normal yashishidiki eslidiki tengpung muhitni saqlashqa heriket qilish texirsiz bir mesile.

So'al: bu nuqtidin insaniyetning ékologiyilik muhit mesilisidek dunyawi mesililirige qarita dunyawi hemkarliqlar kücheymekte, herqaysi dölet, rayonlarning mexsus ékologiye muhit kespige munasiwetlik pen- tetqiqat xadimliri bu mesilide xitay da'irilirige muhit mesililerde éniq we jiddiy agahlandurup bermemdu?

Jawab: bundaq teklipler bériliwatidu, tetqiqatlarmu élip bériliwatidu. Xitayning munasiwetlik orunlirighimu bu heqtiki tetqiqat doklatliri ewetilidu, tégishlik meslihet pikirler bérilidu, jümlidin özimizmu bu ishlarni qilip kelduq, emma xitay hökümiti buni étibargha alamdu yoq, bu yene bir mesile.

Buningdiki asasliq seweb, hazirghiche xitay ékologiyilik muhitni eslige keltürüshni yüzeki bilishi we emili tedbir qolliniwatqinigha téxi nechche yilla bolghachqa,téxnika küchi, maliye küchi, maddiy küchler kemchil bolushimu mumkin.Yoqitish xaraktérlik apetler dewrige kirgen mesililer éghir. Yéqin kelgüside xitayda téz sür'ette kétiwatqan muhit krizisini tizginleshke ülgürmeslikidinmu endishiliniwatimiz. Bu yer shari xaraktérlik mesilige ayliniwatidu.

So'al: siz éytqandek teklimakanda ékologiyilik muhitni eslige keltürüsh qandaq shara'itta wujudqa kélidu? qandaq tertipler asasida emelge ashidu?
Jawab:muhit bilen sijil tereqqiyatning munasiwiti bir- birige chemberchas baghlan'ghan, ikkisi oxshashla muhim halbuki yekke haldiki tereqqiyat bir qisim meblegh salghuchilarning pul tépiwélishi yene kélip qisqa muddetlik pul tépishi üchünla bolsa bu zor mes'uliyetsizlik tebi'etke hayatliqqa qilin'ghan mes'uliyetsizlik. Bu, bolupmu teklimakan etrapidiki ékologiyilik muhiti ajiz, bulghinishi éghir, orman bilen qaplinish nisbiti töwen, qurghaq rayonlar muhitida yashawatqan barliq insanlarning hayatigha biwasite tehdit yaritidu. Xitayning jümlidin aptonom rayon da'irilirining ékologiyilik muhit chüshenchisini belgilik sewiyige kötürüshi, uni barliq siyasetlerning aldin oylinidighan asasigha aylandurulushi shert, Uyghur aptonom rayonining teklimakan chölide dunyagha dangliq sayahet merkizi emes ékologiyilik muhit uniwérsal tetqiqat merkizi qurushqa éhtiyaji bar ikenlikini hazirqi ékologiyilik muhiti ré'alliqi körsitip berdi, ré'alliqlarni közde tutqanda xitay da'irilirining Uyghur diyarining shundaqla pütün xitayning ékologiyilik muhit qurulush tereqqiyatigha sel qarimasliqini, qet'iy bixestelik qilmasliqini, shekilwazliqning aldi élishini tewsiye qilimen.