Sughurtigha kirgüzülgen Uyghur tébabet dorilirini emeliyette xitay shirketliri yasimaqta

Uyghur tébabitide dora qilip ishlinidighan qurutulghan tebi'iy ösümlükler yeni 80 xalta.

Ötken hepte, Uyghur aptonom rayonluq adem küchi bayliqi we ijtima'iy kapalet nazariti “Shinjang Uyghur aptonom rayonining asasiy dawalash, ish üstide yarilinish we tughut sughurtisi doriliri tizimliki” ge 17 xil uyfur tébabet dorisi qoshulghanliqini élan qildi. Sughurtigha qatnashqanlar bu dorilarni ishletkende, dora pulining melum qismini öz yénidin chiqarghandin kéyin, qalghinini dawalash sughurtisi boyiche atchot qildursa bolidiken. Da'iriler munasiwetlik xewerlerde bu 17 xil uyfur tébabet dorisining dawalinish sughurtisi tizimlikige kirgüzülüshi asasliqi “Shinjangning jungyi we uyfur tébabet doriliri kespining tereqqiyatini qollash üchün” dep körsetken.

Bu xewerdin, emdi Uyghur tébabet dorilirimu bazar tapidighan boldi dégen oygha kélishingiz mumkin, emma uyfur tébabet doxturxanisining xadimliri we dorigerler, xitay da'iriliri teripidin tentene qiliniwatqan bu “Uyghur tébabet doriliri” ning eqli mülük, yasash, ishlepchiqirish hoquqlirining pütünley xitay shirketlirining qoligha ötüp bolghanliqini ashkarilidi.

Matériyallarda körsitilishiche, Uyghur tébabet dorigerliki 2500 yildin artuq tarixqa ige en'eniwi tébabet xezinisidiki intayin qimmetlik miras. Uyghur tébabet dora matériyallirining menbesi nahayiti mol bolup, uning türi 1000 xildin, adette da'im ishlitilidighini 450 xildin ashidiken. Mana mushundaq dora matériyalliridin yasalghan Uyghur tébabet doriliri esirler boyi Uyghurlar we rayon ichi, sirtidiki bimarlarning ténige shipa, jismigha quwwet bolup kelgen bügünki künde, Uyghur tébabet doriliri asta-asta zaman'gha layiqliship, belgilik kölemde ishlepchiqirilip, xitay ichi we xelq'aradiki milliy tébabet doriliri bazirida barghanséri inawet tapmaqta. Hazir Uyghur tébabet doriliri ichidiki döletning testiqidin ötken doridin 56 si bar. Uyghur tébabet dorilirining sirliq perdisi échilip emdila öz “Selteniti” ni namayan qilishqa bashlighanda bolsa, xitay hökümiti we shirketlerning talan-tarajigha uchrawatqanliqi melum.

Tengritagh torining 29-awghusttiki xewiride körsitishiche, “Shinjang Uyghur aptonom rayonining asasiy dawalash, ish üstide yarilinish we tughut sughurtisi doriliri tizimliki” ge 17 xil uyfur tébabet dorisi qoshulghan. Yéngidin qoshulghan uyfur tébabet doriliri rewghini buya, anar qan toluqlash shirnisi, mejüni lobupi seghri, qursi zeheb, qursi mes'ha, ghariqun ichimliki, siyadan chach méyi, siyadan chach östürüsh suyuqluqi, qursi sölep, zukam kapsuli, zimati kalizire, melhimi beres, qursi imsak, hebbi lobupi kebir, hebbi qeship, zeper ichimliki, qursi babuchidin ibaret iken. Xewerlerde yene körsitishiche, uyfur tébabet doriliri aptonom rayonning asasiy dorilar tizimlikige kirgüzülgendin buyan, puqralar ishik aldidiki asasiy qatlam dawalash apparatliridin zawut bahasida chiqirilghan, dawalash ünümi yaxshi bolghan Uyghur tébabet dorilirini sétiwalalaydighan bolghan. Mehsulat yétishmeslik ehwali yérim yil dawamliship, Uyghur tébabet dorilirining nöwettiki ishlepchiqirilish ehwali bazar éhtiyajini qanduralmaydighan bolup qalghan. Éhtiyajni qanduralmasliqtek weziyetni peseytish üchün nöwette, serp qilghan meblighi 120 milyon som bolghan shinjang Uyghur tébabet sana'iti qurulushining 2-qétimliq xizmetliri jiddiy élip bérilmaqta iken.

Shinjang Uyghur tébabet doriliri sana'et türi qurulushi ishlepchiqirishqa kirishtürülgendin kéyin, mölcherlinishiche, yilliq sétish miqdari 2011-yildiki 100 milyon somdin 800 milyon somgha yétidiken.

Bu geptin Uyghur tébabet doriliri taza bazar tépip, Uyghur tébabet doxturxaniliri zor kirim qilip, Uyghur tébabiti tereqqiy qiliwétiptu dégen oygha kélishimiz mumkin. Halbuki, uyfur tébabet doxturxanisidin ismini ashkarilashni xalimighan bir doriger qizdin buning tam eksiche jawablargha érishtuq:

17 Xil uyfur tébabet doriliri sughurtigha kiriptu xewiringiz barmu, buning ichide silerning doxturxanida ishlen'gen dorilar barmu?

-Buningdin xewirim bar. Mushu sughurtigha kirgüzimiz dégen dorilarning hemmisi xitay shirketlirige ötüp bolghan dorilar. Bizge sétish hoquqi bérilgen we satqandin kéyin paydisini bérish arqiliq kontrol qiliwatidu. Bizning ishligen dorilirimiz xam dorilar. Bizning dorilirimiz sughurtigha kirgüzülmidi. Xitay shirketliri pishshiqlap ishligen dorilarni sughurtigha kirgüzüsh arqiliq téximu jiq dorilarni ötküzüwalmaqchi. Dorilargha sétilidighan orun shinjang milliy tébabet doxturxanisi dep yézilghan, emma mes'ul shirket “Shinjang Uyghur tébabet dorigerlik mes'uliyet cheklik shirkiti” dep yézilghan. Bu shirket hazir xitaylarning. Emeliyette bularning hemmisi bizning uyfur tébabetke mensup, mesilen, zukam jewhiri intayin bazar tapti, ünümi köründi, kéyin bolar öginip téxnikini igilep ishlepchiqirishni qolgha élip boldi

-Hazir mushu uyfur shipaxanida dawalashta ishlitiliwatqan dorilarning türliri qanche?

-Yüz xilgha yetmeydu, sughurtigha kirgini 17 xil, bular xitay zawutlirida ishlinidu. Dora qépigha shinjang milliy tébabet doxturxanisi dep yézip qoyghan, diqqet qilip qarisingiz, isimlar oxshimaydu. Zawutlar her xil, yégendin kéyin bezilirining ünümi bolmaydu. Hetta bezilirining eks tesir qiliwatqanliqimu inkas qiliniwatidu. Buning ishlepchiqirish, yasash, bazargha sélish hoquqi bizge mensup emes, chünki doxturxanimizning bashliqi Uyghur bolsimu, eng chong bashliqi jang jungling yeni eng hoqoqluq shujiliri mushular, bular hoquqidin paydilinip shirketler bilen alaqilishish, hemkarlishish ishining hemmisini mushula qilidu. Mushula satidu. Bu heqiqiy bar ehwal.
-Uyghur téwip, dorigerler néme üchün uyfur dora rétsiplirini özliri ishlepchiqiralmaydu?

-Eng muhim amil meblegh yoq, téxnika öginish pursiti az, hoquq yoq. Tereqqiy qildurimiz deydu, emma barghanche bu xitayning qoligha ötüp bolidighan oxshaydu. Qoghdash éngi yoq, ötüp kétiwatidu, özimiz warisliq qilghan bolsaq qoghdilatti we Uyghur tibabitige mensup bir néme bolatti....

Biz yene Uyghur élidiki en'eniwi dawalashta eng nopuzluq shipaxana bolghan xoten wilayetlik uyfur tibabet doxturxanisining bir téwipi bilen alaqe baghliduq, ismini ashkarilimasliq sherti bilen ziyaritimizni qobul qilghan bu téwipning bildürüshiche: “Hazir xoten wilayetlik milliy tibabet doxturxanisida dawalashta ishlitiliwatqan Uyghur tébabet doriliri ichide döletning we aptonom rayonning ishlepchiqirish testiqidin ötken dorilar eslidila az. Bundaq bolushida her bir dorining testiqini élish üchün bir milyon som serp qilishqa toghra kélidu. Milliy shipaxanilarning bundaq zor meblegh sélishqa qurbi yetmigenliktin nöwette, bu dorilarning ishlepchiqish hoquqliri xitay meblegh salghuchilargha ötüp ketmekte. Uyghur milliy tibabet dorilirining ünümi adette melum waqittin kiyin küchini körsitidu, emma da'iriler 45 kündin artuq doxturxanida yétishqa yol qoymasliq siyasitini chiqarghandin kéyin, dawalan'ghuchilargha téz tesir qilishini qoghliship dorilargha hormon qoshup, téz ünüm béridighan qilip yasashqa mejbur qiliwatidu. Pursetni ghenimet bilgen kishiler iqtisadiy menpe'etni közlep, bu dorilarni esli rétsép boyiche yasimay, bashqa nersilerni qoshup yasap, bazargha sélip, heqiqiy Uyghur tébabet dorilirining inawitige tesir yetküzmekte, buninggha qarita naraziliq bildürgen milliy doriger, téwiplarni özlirining emgek miwilirini sap halette, eng yaxshi süpet bilen bazargha silishni telep qilsa, xitay da'irilirining, “Milliy bölgünchilikke, hökümetke qarshi turushqa dawrang salding” dégendek tehditlerge uchrimaqta, bu jiddiy köngül bölünmise bolmaydighan bir xeterlik ehwal bolup qaldi.”

10 Yildin artuq dawalash tejribisige ige bu tiwip yene mundaq dédi: “Milliy tibabetni qollap tereqqiy qilduruwatqan bolsa, milliy tibabet shipaxana we xadimlar menpe'etlinishi kérek, emeliyette bolsa hazir Uyghur tébabiti we doriliridin pütünley xitay shirketliri menpe'etliniwatidu. Doxturxanimizni misalgha alsaq, yéqinqi mezgillerdin buyan, Uyghur tébabet dorilirining kishilerning étirap qilishigha ériship, étibari barghanséri yuqiri kötürülüwatqanliqi melum, doxturxanimizgha késel dawalatqili kélidighan aghriqlarmu barghanséri köpiyiwatidu. Emma buning bilen shipaxanining kirimi éship doxturlirimiz bay bolup ketkini yoq. Hetta bankidin qerz alghan öylirining pulini kötürelmeywatqanla xéli köp, dora baziri qalaymiqanliship, qépi oxshash, ichidiki oxshimaydighan saxta dorilar bazarni qaplap ketti, hemime ademge ashkara bolup ketken ishlar bu. Mushundaq kétiwerse Uyghur tébabet dorilirining nopuzi, inawiti zor tosalghugha uchraydu.”

Uyfur tibabet xadimliridin igilishimizge qarighanda, Uyghur tibabet dorilirining yéqinqi yillarda qarighularche bazar échishi we meblegh salidighan xitay shirketlerning köpiyip kétishi bilen, yerlik uyfur tibabet karxaniliri meblegh qiyinchiliqi, pishshiqlap ishlesh, saqlash üsküniliri we shara'itliri, téxnologiyining arqida qélishi,ilghar téxnika we tetqiqat netijiliridin paydilinish cheklimisige uchrighanliqi seweblik,tengsiz riqabette üstünlükte turalmighan, xitay hökümiti uyfur dora shirket we karxanilirining qiyinchiliqini hel qilish we ularning menpe'etini qoghdashning ornigha, xitay karxanilargha yéshil chiraq yéqip, ularning milly tibabet zawuti qurush resmiyitini béjirish, dora ijazetnamisi béjirish, sétish ijazetnamisi béjirish, karxana dora ishlepchiqirish ijazetnamisi béjirish qatarliqlarni bir gewde qilghan soda mulazimet siyasetlirini turghuzghan we xitay meblegh saylighuchilarni eng etrapliq, kespiy bolghan mulazimet bilen temin etken. Buning bilen Uyghur tibabet dorilirining inawitini qoghdap hemde esli süpitini saqlap kéliwatqan Uyghur dorigerlikni kesp qilghan shirket we zawutlar tosalghulargha uchrap arqa-arqidin weyran bolmaqta. Bu heqtiki melumatlarni kéyinki programlirimizdin anglang.