Eydiz unche qorqunchluqmu emes, qorqunchluq bolghini aktip halda dawalanmasliq

Muxbirimiz gülchéhre
2015.04.14
eydiz-aids-aldini-elish-teshwiqat.jpg Dunya eydiz küni harpisida, pidakarlar poyiz wogzalida yoluchilargha eydizni kontrol qilish toghrisida teshwiqat wereqlirini tarqatmaqta. 2014-Yili 30-noyabir, xénen.
Xinhua

Ilgiri eydiz késili izchil halda dawalap saqaytish mumkin bolmaydighan, yuqumlansa choqum ölidighan waba dep qarilatti. Hazirmu eydizni heqiqiy tonumaydighan kishilerge nisbeten eydiz késili jinayet, nomussizliq, yirginchlik wehimidin ibaret.

Buning hemmisi jem'iyet we ammining eydizge bolghan tonushining toluq bolmighanliqidin kélip chiqqan her xil ensireshler, qorqushlar her xil kemsitishning kélip chiqishigha sewebchi bolmaqta. Emma nöwette dunya miqyasida élip bériliwatqan eydiz tetqiqatliridin shundaq yekün'ge kélimizki, eydizge giriptar bolush unche qorqunchluqmu emes, qorqunchluq bolghini aktip halda dawalanmasliq. Eydiz késilige bolghan chüshenchimizni chongqurlashturush we bilmigenlerge bildürüshning özimu eydiz tarqilishning aldini élishqa töhpe qoshqanliq sanilidu, undaqta, eydiz késilide wirusqa qarshi dawalashni baldurraq élip bérishning qandaq paydiliq terepliri bar? eydiz mutexessisi, kolombiye uniwérsitéti tébbiy tetqiqatchisi memtimin ependi bizge bu heqte sawat berdi.

Eydiz késilini adette HIV eydiz wirusi dep atilidighan bir xil wirus keltürüp chiqiridighan bolup, bu wirus adette beden'ge kirgendin kéyin, nahayiti tiz sür'ette köpiyidu. U köpeygende asasliq bedendiki CD4 dep atilidighan immonit hüjeyrisining ichige shungghup kirip, shu hüjeyrining matériyalliridin paydilinip köpiyidighan bolghachqa, ashu hüjeyrini qurban qilish bedilige öz sanini awutidu. Eydiz wirusi bilen yuqumlinip wirus beden'ge kirgendin kéyinki 4-6 hepte ötkende, bedende eydizge qarshi antitila shekillen'gen we shu arqiliq qan tekshürse bayqighili bolidu. Mushu waqittin kéyin késellik yoshurun basquchqa kiridu, yoqumlan'ghuchida héchqandaq alamet körülmeydu, lékin qan tekshürtse, eydizdin yoqumlan'ghanliqi chiqidu. Bu jeryan texminen 7-8 yillar dawamlishidu. Yoqumlan'ghuchi asta-asta eydiz késili dewrige kiridu-de, her xil pursetperes yoqumlinishlar peyda bolushqa bashlaydu. Eger yene dawamliq dawalash élip barmisa, yoqumlan'ghuchi her xil pursetperes yoqumlinishlar tüpeylidin ölüp kétidu. Emma yéqinqi yillardin buyan xelqarada élip bériliwatqan eydizni dawalash tetqiqatliridin, deslepki mezgilde wirusqa qarshi dawalash arqiliq, bimarlarning eydiz késili bilen yuqumlan'ghandin kéyinki ölüsh nisbitini töwenletkili bolidighanliqi ispatlan'ghan netije. Yawropa we shimaliy amérikidiki tetqiqatlarda körsitilishiche, dawalighan waqittiki CD4 asasi siziqi qanche yuqiri bolsa, eydiz késilige alaqidar késelliklerge giriptar bolush we ölüsh xetiri shunche töwen bolidiken.

Halbuki, xitaydiki mutexessislerning ashkara qilishiche, köpligen sewebler tüpeyli, hazir xitayda eydizni tekshürüsh nisbiti yuqiri emes iken, texminen 50% eydiz yuqumdarliri özining eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghanliqinimu bilmeydiken. Eydizdin ölüp ketken bimarlar ichide texminen 70% adem wirusqa qarshi dora istémal qilishqa ülgürelmey ölüp kétidiken. Shunga eydizni kontrol qilishtiki achquchluq mesile yenila baldur tekshürüsh, baldur dawalash iken.

Uyghurlardiki eydiz mesililiri üstide uzun yillardin buyan tetqiqat élip bériwatqan mutexessis memtimin ependining qarishiche, Uyghurlardimu az bolmighan kishilerning idiyeside muqimliship qalghan eydizlerni kemsitish uni saqaymas késel dep qarashtek idiyewi qarashlar eydiz yuqumdarliri topining yashishini tesleshtürüwatidu, dawalash aldini élish ishlirighimu zor tosqunluq yaratmaqta.

Memtimin ependi mundaq tewsiye qilidu:
Uyghur jem'iyitide özini eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghan dep gumanlan'ghanlarni özlükidin dawalash organlirigha bérip tekshürtüshke seperwer qilish zörür, peqet amma özining salametlikini muhim dep bilgendila, eydizge sel qarimay, waqtida dawalash organlirigha bérip tekshürtse, di'agnoz qoyghuzsa, waqtida bayqisa, waqtida wirusqa qarshi dawalashni élip barsa, shu halda eng yuqiri derijide eydiz wirusining tarqilishining aldini alghili, eydizge qarita dawalinish chiqimini töwenletkili, dawalash ünümini yuqiri kötürgili bolidu.

Eydiz klinika mutexessislirimu shuni tekitleyduki, aldi bilen siz, uni kemsitmeslikingiz kérek, eksiche rohi jehettin uni righbetlendürüshingiz, uninggha doxturning dawalishigha aktip maslishishni, késel azabi üstidin ghalib kélishni hemde uning özining ish-herikitige diqqet qilip, yeni wirusni bashqilargha yuqturup qoyushtin saqlinish kéreklikini éytishingiz kérek. Buning üchün aldi bilen eydizning érishme immunitét kemchillik késili ikenlikini tonush lazim, uningdin bashqa, siz eydiz bimarini körgende wabadin qachqandek qilmang, chünki eydiz wirusi hawa arqiliq, adettiki jem'iyet munasiwiti yaki ammiwi esliheler arqiliq taralmaydu, yene eydiz bimari we eydiz wirusi yuqumdarining kündilik turmushi we xizmitidiki alaqiside eydiz wirusi taralmaydu.

Memtimin ependining chüshendürüshiche, herqandaq wirusqa qarshi dorining oxshimighan derijide, oxshimighan türde eks tesiri bolidu. Dorilarning eks tesiri bolghan teqdirdimu, bimar yenila qilche ikkilenmestin wirusqa qarshi dawalashni tallishi lazim. Emma wirusqa qarshi dawlash jeryanida közitishke diqqet qilish, dorining zeherlik eks tesir inkasini baldur hem waqtida bayqash we bir terep qilish kérek. Dorilarning zeherlik eks tesiridin qorqup, wirusqa qarshi dawalashni bashlashning eng muwapiq peytini ötküzüp qoymasliq lazim. Chünki hazirghiche uning paydiliq teripi, ünümi yenila ziyinidin köp üstün.

Hergizmu dorining eks tesiri seweblik özlükidin dorini azaytmasliq yaki toxtatmasliq yaki késellik ehwali yaxshilan'ghanda özlükidin dorini toxtatmasliq kérek. Elwette eydiz dawalashning iqtisadiy chiqimimu yuqiri, dawalan'ghuchilar döletning eydiz bimarlirini dawalashqa qaratqan munasiwetlik qanun we siyasetlirini yaxshi igilep, heq-hoquqlirini qoghdap, émtiyazlardin ünümlük paydilinish, dawalashni puxta teyyarliq bilen bashlash zörür.

Qisqisi, wirusqa qarshi dawalash-eydiz késilini dawalashning ünümlük usuli, emma bu jeryan uzun hem japaliq, peqet idiye teyyarliqi, boysunush teyyarliqi we beden jehettiki teyyarliqlarni yaxshi ishligendila, bimar andin wirusqa qarshi dawalashni öz waqtida bimalal bashliyalaydu we shu arqiliq wirusqa qarshi dawalashta baldur hem téz muweppeqiyet qazinip, normal immunitét iqtidarigha ige kishilerge oxshash ömür we turmush süpitige érisheleydu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.