Eydiz yuqumining Uyghur éligha shiddet bilen yamrishidiki sewebler zadi néme?

Xitay hökümiti 2016-yilining aldinqi yérim yilida Uyghur élida yéngidin 2600 neperge yéqin eydizdin yuqumlan'ghuchining bayqalghanliqini élan qilghandin kéyin, sehiye sahediki kespiy xadimlar bilen mutexessisler bu heqte küchlük inkas qayturdi.

Qeshqer wilayitining melum nahiyeside 40 yil doxturluq qilghan, hazir öz aldigha shipaxana échiwatqan bir péshqedem doxturning radiyomizgha bildürüshiche, “Méhmanxana”, “Hösn tüzesh” yaki “Hordaqxana” dégen namlarda wiwiska ésip, emeliyette yoshurun jinsiy mulazimet qiliwatqan orunlar eydiz yuqumining Uyghurlar arisigha yamrishidiki asasliq qanallarning biri iken.

Nyuyorktiki kolombiye uniwérsitétining méditsina ilmiy tetqiqatchisi muhemmet imin ependimu bu heqte radiyomiz ziyaritini qobul qilip, öz qarashlirini bayan qildi.

Uning bildürüshiche, Uyghur élining jenubidiki xoten, qeshqer we aqsu wilayetliride yerlik xelqning zeher chékishi yaki zeher sodisigha chétilip qélish mumkinchiliki intayin töwen iken. Halbuki, yéqinqi yillardin buyan xitay ölkiliridin Uyghur éligha zor türkümde köchürülgen köchmenlerning rayonda her xil namlardiki jinsiy mulazimet orunlirini échishi eydiz yuqumining jenubtiki Uyghur déhqanliri arisigha tarqilishini tézletken amil iken. U bu jehette yerlik da'irilerning “Bir közini qisiwélishi” yaki köchmen xitaylargha “Yéshil chiragh yéqip bérishi” mesilini yenimu éghirlashturup bériwatidu, dep qaraydu.

Ilgiri Uyghur aptonom rayonluq eydiz we jinsiy késelliklerning aldini élish-tizginlesh merkizide uzun yil xizmet qilghan, hazir muhajirette yashawatqan bir Uyghur kespiy xadim “Teshwiqatning sus bolushi, bolupmu Uyghur tilidiki teshwiqat matériyallirining yoq déyerlik bolushi eydiz yuqumidin ibaret bu balayi'apetning Uyghurlar arisigha yamrishidiki yene bir sewebtur” dep körsetti.

Qeshqerning melum nahiyesidin radiyomiz ziyaritini qobul qilghan bir neper péshqedem tébbiy xadimmu yerlikte eydiz yuqumining aldini élishqa da'ir hökümet teshwiqatining kemchil ikenlikini, hetta eydizning aldini élish heqqidiki teshwiqatlarning qizil yuqumi heqqidiki teshwiqatlarghimu yetmeydighanliqini tekitlidi.

Sehiye saheside uzun mezgil xizmet qilghan kespiy xadimlarning delillishiche, Uyghur aptonom rayonluq sehiye nazariti her yili élan qilidighan eydizdin yuqumlan'ghuchilarning statistikisida millet ayrimisi yoshurun tutulidiken. Bu hal sehiye xadimlirining bezi rayonlarda eydizning aldini élish we tizginlesh jehette nuqtiliq xizmet élip bérishigha qulaysizliq tughduridiken.

Eydiz yuqumining Uyghurlar arisigha shunche téz yamrishidiki bezi sewebler heqqide hazir amérikida yashawatqan yene bir Uyghur ziyaliysi radiyomiz ziyaritini qobul qildi. U ilgiri özining Uyghur élining jenubidiki köpligen jaylarda jem'iyetshunasliq boyiche tekshürüsh élip barghanliqini, hökümetning rayonda atalmish “Diniy esebiylik” ke qarshi teshwiqatining eydiz yuqumigha qarshi teshwiqattin köp üstün ikenlikini ilgiri sürdi.