Eydiz pa'aliyetchi xitay da'irilirini Uyghur eydiz yuqumdar we bimarlirining hoquqigha hörmet qilishqa chaqirdi

Uniwérsitét oqughuchiliri eydizdin saqlinish pa'aliyiti ötküzmekte. 2014-Yili 1-dékabir, jéjyang.

Dunya sehiye teshkilatining xitayda turushluq wekili bérinxard shwatlendér, 1‏-dékabir “Dunya eydiz küni” xitayning “Junggo géziti”de maqale élan qilip, xitayning eydiz wirusini kontrol qilish, eydiz yuqumdarlirigha ünümlük yardem qilish üchün köp ishlarni qilishqa éhtiyajliq ikenlikini bildürdi.

Brénxart shwatlendér bu sözlerni xitay döletlik pilanliq tughut komitétining yekshenbe küni élan qilghan statistikisigha qaritip éytqan bolup, xitay döletlik pilanliq komitéti yekshenbe küni, xitayda eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghanlar we eydiz bimarlirining omumiy sani 497 minggha yétip barghanliqini élan qilghan. Mezkur komitétning bildürüshiche, xitayda 1985‏-yili tunji eydiz bayqalghan 30 yildin buyan 154 ming adem bu késelde ölgen.

Yuqiriqi sanliq melumattiki yuqumdarlar eng köp tarqalghan rayonlar xitayning yünnen, xénen ölkilirini we Uyghur aptonom rayonini öz ichige alidu. Uyghur aptonom rayonluq yuqumluq késellikler kontrol merkizining uchuridin melum bolushiche, Uyghur aptonom rayonining nopusi xitay omumiy nopusining texminen 60 den bir qismini teshkil qilsimu, biraq uningdiki eydiz yuqumdarlar we bimarlar nisbiti xitay eydiz yuqumdarlar bimarlar omumiy sanining az kem 9% ni igiligen.

Bréinxart shwatlendér “Junggo géziti” diki maqaliside, “Éhtimal eng muhimi biz eydiz wirusi yuqumdarlirini, öz-ara jinsiy alaqe qilidighan erkeklerni, pahishilerni we zeherni okul qilip urghuchilarni xorlash we kemsitishke xatime bérishimiz zörür” dégen.

Béyjingdiki “Eyjishing” namliq eydiz késellikler tetqitat ornining aliy derijilik tetqiqatchisi wen yenxey ependining qarishiche, tizimgha élinmighan yuqumdarlarni qoshqanda emeliyettiki san xitay hökümiti élan qilghandin köp yuqiri bolushi mumkin. Biraq xitay hökümiti élan qilghan sanliq melumattin qarighandimu, yuqumluq shinjangda intayin éghir ikenlikini körüwélishqa bolidu.

U mundaq dédi: shinjangning eydiz késellik mesilisi junggoda nisbeten éghir. U qandaq déyishidin qet'iynezer, uning sanliq melumatidin junggoning her qaysi jayliridiki we shinjangdiki eydiz yuqumluq sani xéli köp. Junggoda yünnen, xénen ölkiliri we shinjang Uyghur aptonom rayoni éghir yuqumluq rayoni. Biraq nopus nuqtisidin qarighanda shinjangning nopusi unchilik köp emes. U yerde eydizdin yuqumlan'ghanlar 50 minggha yéqin. Junggo hökümiti élan qilghan san uning nopusigha nisbeten köp emes. Biraq shinjanggha nisbeten 50 ming bek köp. Bu junggo chégrasi ichidiki rayonlargha nisbeten eng éghir ehwal.

Uyghur aptonom rayonluq yuqumluq késelliklerni kontrol qilish merkizi yéqinda élan qilghan bayanatida, rayonning eydiz xizmiti zor ilgirileshke ériship, eydizge qarshi “Bayqash, bashqurush we dawalash” tori shekillen'genlikini ilgiri sürgen.

Biraq wen yenxey ependining qarishiche, Uyghur ilining eydiz xizmitide yenila zor tosqunluq bar. Uyghur ilida salametlik mesilisi bilen siyasiy mesile ariliship ketkechke, xelqning salametlik mesilisige sel qarilip kelgen.

U, eydizning Uyghurlar arisida keng tarqilip kétishidiki sewebler heqqide toxtilip, “Bu yerde nurghun amillar bar. Buning biri, bu yer chégra rayon. Chégra rayonlar zeherlik chékimlik tesirige bir qeder éghir uchraydu. Yene bir seweb, u medeniyet, til jehetlerde köp qutupluq rayon. Shunga, köp milletlik, perqliq diniy étiqad, medeniyetke ige bir rayonda ammiwi salametlik xizmitini qandaq ishlesh hökümet üchün bir xiris. Elwette, buningdin sirt shinjangda yene bir siyasiy awarichilik bar. Bu siyasiy awarichilik köp hallarda xelqning salametlik mesilisige sel qarashni keltürüp chiqirishi mumkin. Salametlik mesilisi bilen siyasiy mesile ariliship ketkechke, xelqning salametlik ehwali untulup keldi.

Uyghur aptonom rayonluq yuqumluq késelliklerni kontrol qilish merkizining yéqinda ashkarilishiche, Uyghur ilida yéqindin buyan eydizning tarqilish ehwali nisbeten turaqliship, tarqilish sür'iti astilighan, aq tamaka chekküchilerning eydizge gripdar bolush nisbiti aziyishqa bashlighan bolsimu, biraq késellik ehwali bezi rayonlarda yenila éghir bolup, jinsiy yol asasliq tarqilish qaniligha aylan'ghan.

Jinsiy yol arqiliq eydiz wirusi yuqturuwalidighanlarning nisbiti 52% ke chiqqan. Yuqumdarlarning 36% ni zeherni okul qilip uridighanlar igiligen.

Eydiz pa'aliyetchilirining ilgiri sürüshiche, eydiz yuqumdarlirini xorlash ehwali xitaydiki doxturxana, xizmet orni, ijtima'iy sorun we kishilik munasiwetlerde omumyüzlük mewjut hadise. Wen yenxey ependi, buning, bimarlarni tizimlap, di'agnoz qoyup we dawalap, eydizni kontrol qilishqa éghir tosqunluq qiliwatqanliqini bildürdi.

U yene, eydiz yuqumdarlirining ichide ichkiri ölkilerdiki Uyghur eydiz yuqumdarlirining ehwali bek échinishliq ikenlikini, ularning éghir kemsitishke uchraydighanliqini we héchqandaq tébbiy yardemge érishelmeydighanliqini körsetti.

Wen yenxey mundaq dédi: ichkiridiki Uyghur eydiz bimarlirining ehwali bek échinishliq. Ichkiridiki Uyghurlarning ichide eydiz bilen yuqumlan'ghanlarning sani bek yuqiri. Ular asasen zeher yaki jinsiy mesililerge chétishliq ishlarni qilghanlar. Uyghurlarning ichkirige kélip ish tépishi asan emes. Til, medeniyet jehettiki perq ulargha paydisiz. Yuqumdarlarning köp qismi zeherlik chékimlik yaki bashqa qanunsiz ishlar bilen jahandarchiliq qilip kéliwatqanlar. Ular hökümetning héchqandaq tébbiy mulazimetliridin behrimen bolalmaydu. Ichkiri ölkilerde ular kemsitishke uchraydu. Siyasiy weziyet keskinliship ketken peytlerde qattiq kontrol qilinidu.

Wen yenxeyning körsitishiche, junggo hökümiti ichkiri ölkilerdiki Uyghur eydiz bimarlirigha choqum yardem qolini sozushi kérek. Ulargha mexsus meblegh ajritip, yerlik yuqumdarlar yaki bimarlar behrimen boluwatqan her xil dawalash imkanlirini yaritip bérishi zörür.