Әйдиз вирусиниң уйғур елидики ғәйрий рәсмий тарқилиш сүрити дуня сәһийә саһәсидикиләрни чөчүтмәктә

Америка коломбийә университетиниң теббий тәтқиқатчиси мәмәт имин әпәнди өзи игилигән учурлар арқилиқ түзигән әйдиз тоғрисидики җәдвәл.

Америка коломбийә университетиниң теббий тәтқиқатчиси мәмәт имин әпәнди өзи игилигән учурлар арқилиқ түзигән әйдиз тоғрисидики җәдвәл.

Америка коломбийә университетиниң теббий тәтқиқатчиси мәмәт имин әпәнди өзи игилигән учурлар арқилиқ түзигән әйдиз тоғрисидики җәдвәл.

Бүгүн 1-декабир, йәни дуня әйдиз күни.

Пүтүн дуня хәлқи, җүмлидин сәһийә саһәси инсанийәтниң мәвҗутлуқи вә сағламлиқиға еғир тәһдит елип келиватқан бу қорқунчлуқ кесәллик билән күрәш қиливатқан бүгүнки күндә уйғур дияридин мәлум болуватқан әйдиз юқум әһвали кишиләрни чөчүтмәктә.

Ундақта, һөкүмәт таратқулири аталмиш “муқимлиқни сақлаш” вә “диний әсәбийликкә қарши туруш” тәшвиқати билән толған уйғур диярида әйдиздин ибарәт бу қорқунчлуқ апәт қандақларчә хәлқ нәзиридин чәттә қалдурулди? уйғур диярида әйдизниң әң йеқинқи юқум әһвали қандақ болуватиду?

Илгири уйғур аптоном районлуқ әйдиз кесәллики билән җинсий кесәлликләрни тизгинләш һәмдә алдини елиш мәркизидә узун йил хизмәт қилған, йеқинда ғәрбтики мәлум дөләткә келип олтурақлашқан бир уйғур кәспий хадим радиомиз зияритини қобул қилди һәмдә бу һәқтики бәзи әһвалларни ашкара қилди.

Униң билдүрүшичә, 2014-йилиниң өктәбир ейиғичә хитай һөкүмити елан қилған уйғур елидики әйдиз юқумланғучилириниң сани 43 миңдин көпрәк икән. Униң тәхминән 85 писәнти уйғурлар болуп, һөкүмәт һесаби бойичә 35 миңдин 37 миңғичә уйғурниң әйдиз вируси билән юқумланғанлиқи мәлум.

Мәлум болушичә, 2008-йилидин илгири уйғур елида әйдиз вируси билән юқумлиниш асасән дегүдәк зәһәр чәккүчиләрниң охшаш бир окул йиңнисини ортақ ишлитишидин юққан икән. Һалбуки, 2009-йилидин кейин бу хил юқум әһвалида өзгириш йүз берип, көпинчиси җинсий мунасивәт йоли билән тарқалмақтикән.

У йәнә, уйғур елидики әйдиз юқум әһвалиниң районлар бойичә җиддий өзгириш һасил қилғанлиқини, әйдиз бимарлириниң 2009-йилидин илгири үрүмчи, или қатарлиқ шималдики шәһәрләргә көпрәк мәркәзләшкән болса, йеқинқи бирқанчә йиллардин буян ақсу, қәшқәр, хотән қатарлиқ җәнубтики вилайәтләргә шиддәт билән кеңәйгәнликини тәкитлиди.

Америка коломбийә университетиниң медитсина тәтқиқат мәркизидә узундин буян теббий тәтқиқат билән шуғуллиниватқан мәмәтимин әпәндиму өзи игилигән учурлар арқилиқ юқириқи әһвални тәстиқлайду. У һазирғичә таратқуларға ашкара болған уйғур әйдиз бимарлири саниниң 35 миңдин ашидиғанлиқини, әмма буниң пәқәт һөкүмәт елан қилған сан икәнликини, әмәлий санниң буниңдин көп артуқ икәнликини тәхмин қилиду.

Юқириқи 2 нәпәр уйғур мутәхәссисниң билдүрүшичә, бир нәпәр әйдиз юқумдариниң өз әтрапидики кишиләргә әйдиз вирусини юқтуруш мумкинчиликини аз дегәндә 2-3 киши, көп болғанда 5 тин 10 кишигичә дәп тәхмин қилишқа болидикән. Шуңа улар бирдәк әйдиз вируси билән юқумланған уйғурларниң хитай һөкүмити елан қилған сандин хелила юқири икәнликини, йәни уйғур әйдиз бимарлири саниниң аз дегәндә 80 миңдин 100 миңғичә болуши мумкинликини тәхмин қилмақта.

Мутәхәссисләр йәнә, уйғур елида әйдиз билән юқумланғучиларниң үнүмлүк һалда контрол қилинмаслиқи вә әйдиз вирусиниң давамлиқ ямришиниң түп сәвәби һөкүмәтниң униңға аталмиш “муқимлиқ” қа муамилә қилғандәк җиддий қаримайватқанлиқидин, дәп һесаблимақта.

Тәпсилатини аваз улиништин аңлиғайсиз.