Bu yil Uyghur élining eydiz yuqum ehwalida yenila zor éshish körülgen

Uyghur aptonom rayonining 2016-yilliq eydizning aldini élish-dawalash xizmiti axbarat élan qilish yighini 11-ayning 29-küni chüshtin burun aptonom rayonluq sehiye saqliqni-saqlash nazariti yighin zalida échilghan. Yighinda aptonom rayonluq eydizning aldini élish xizmiti komitéti ishxanisining mudiri dilshat yaqup 2016-yilliq eydizning aldini élish-dawalash xizmitidin qisqiche doklat bergen bolup, doklatta körsitilgen sanliq melumat we yuqum ehwalidin qarighanda, Uyghur élidiki eydiz yuqumdarlirining sani izchil yuqiri bolup kelgen sheherlerning eydiz yuqum ehwali omumiy jehettin turaqlishishqa yüzlen'gen bolsimu, aqsu, qeshqer, xoten, turpan qatarliq jaylarda eydizning yuqum ehwali tiz sür'ette örlewatqan iken. Yighinda da'iriler, “Uyghur aptonom rayonida eydizning tarqilish xeterlik amilliri yenila mewjut bolup, eydizning aldini élish-dawalash qiyinchiliqi üzlüksiz zoraymaqta. Uyghur élining eydiz tarqilishining aldini élish weziyiti intayin keskin” dep körsetken.

Bügün 12-ayning 1-küni, 29-nöwetlik dunya eydiz künidur. Dunyadiki tunji eydiz yuqumdarighimu del 1981-yili 12-ayning 1-küni di'agnoz qoyulghan.

1988-Yili 1-ayda, dunya sehiye teshkilati her yildiki 12-ayning 1-künini dunya eydiz küni qilip békitip, dunyadiki her qaysi döletler we türlük xelq'ara teshkilatlarning mushu künde munasiwetlik pa'aliyetler arqiliq kishilerning eydiz we uning aldini élishqa a'it bilimlerni teshwiq qilip omumlashturushni meqset qilghan. Dunya eydiz künining belgisi bolghan qizil lénta eydizdin yuqumlan'ghuchilarni qobul qilip, ulargha ghemxorluq qilishqa, hemde birlikte eydizge taqabil turushqa simwolluq qilidu.

Dunya sehiye teshkilatining dunya eydiz künidiki bash témisi 2011-yilidin bashlap “Nöl eydizge yüzlineyli” bolup kelmekte. Buning menisi-eydizning yéngidin yuqumlinish nisbitini, eydizni kemsitishni we eydizge munasiwetlik ölüsh nisbitini nölge yüzlendüreyli, dégenlik bolidu. Bu yilliq bash téma özgermidi.

Undaqta, biz xitayda hetta dunya miqyasidimu eydiz wirusning tarqilishi téz boluwatqan rayonlar qatarida saniliwatqan Uyghur élining eydiz ehwaligha bir köz yügürtüp chiqayli. Uyghur aptonom rayonluq-2016 yilliq eydiz késilining aldini élish axbarat élan qilish yighini we bashqa munasiwetlik menbelerde körsitilishiche, 2016-yili 10-ayning axirighiche éniqlan'ghan eydiz késili jem'iy 50691 neperge yetken bolup, 2015-yili axiridiki éniqlan'ghan 46780 neper eydiz késilidin yenila éshish körülgen. 2015-Yili eydiz yuqumdari bilen eydiz bimari 36983 neper bolghan bolsa, 2016-yili 10-ayghiche 39840 neperge yetken. 2015-Yili jem'iy eydiz bimarliri 9180 neper bolsa, 2016-yili 10-ayghiche jem'iy eydiz bimari 10207 neperge yetken. Asasliq yuqush yoli nisbitidin qarighanda, shpirisni ortaq ishlitip zeher chékish arqiliq yuqumlinish nisbiti 24.9%, Jinsiy munasiwet arqiliq yuqumlinish nisbiti 67.9% Bolghan.

Yuqush yoli jehette jinsiy munasiwet arqiliq yuqush asasliq yuqush yoligha aylan'ghan bolup, er hemjinislerning yuqumlinish sani bir qeder tiz éshiwatqan bolup, ularning 2016 yili bayqalghan eydizdin yuqumlan'ghuchilarning ichide igiligen nisbiti 7.8% Ge yetken. Eydizdin yuqumlan'ghuchi we bimarliri ichide, zeher chekküchilerning omumiy nisbiti 10.1% Bolghan.

Yighinda mutexessislerning xulasisige qarighanda, démek, bu sanliq melumatlar Uyghur élida eydizge duchar boluwatqanlar künséri, ayséri, yilséri éshiwatqanliqini éniq körsitip béridiken shundaqla gerche rayonda her xil usul, chare-tedbirler bilen eydiz wirusining tarqilishigha qarshi teshwiqat pa'aliyetlerni élip bériwatqan bolsimu, ünümining körünerlik emeslikinimu chüshendürüp béridiken. Da'irilerning élip barghan ray sinash we statistikiliq tekshürüsh netijiliridin aqsu, qeshqer, xoten, turpan rayonidiki téz köpiyiwatqan eydiz yuqumdarlirining, eydizdin yuqumlinishtin mudapi'elinish éngining asasen töwenlikimu ashkarilan'ghan.

Uyghur rayonida eydizning alini élish xizmitige qatnashqan, hazir amérikida yashawatqan bir xanim awazi we kimlikini ashkarilimasliq sherti bilen ziyaritimizni qobul qilip, “Uyghur élida eydizning tarqilish xeterlik amilliri yenila mewjut, eydizning aldini élish, dawalash qiyinchiliqi üzlüksiz zoraymaqta” dep bildürdi, uning chüshendürüshiche,köp yillardin buyan, aldini élish we dawalash xizmitide körünerlik netijiler qolgha kelgen bolsimu, da'iriler tarqatqan yuqiriqi sanliq melumatlarning peqet di'agnoz qoyulghan bimarlarni asas qilip érishilgen sanliq melumatlar ikenliki, emeliy sanning buningdin xélila köp bolushi muqerrer iken. U, özining di'agnoz qoyush xizmitige qatnishish jeryanidiki tejribisige asasen bildürüshiche, ilgiri rayondiki eydiz bilen yuqumlinishning eng asasliq yoli zeher chekküchiler ara okulni teng ishlitish sewebidin bolghan bolsa, hazir jinsiy munasiwet yoli bilen yuqush nisbiti yérimdin yuqiri nisbetni igiligen yuqush yoligha aylan'ghan. Uning üstige Uyghur élidiki eydiz bimarlirining 80%tin köpreki 20-40 yashlar ariliqidiki yashlargha merkezleshken bolup, Uyghurlar endishe qilghudek derijide köp salmaqni igiligen. Xitaydiki bashqa rayonlargha sélishturghanda, Uyghur élidiki eydiz yuqumdarliri sanining, éshish sür'iti xitay boyichimu hazirghiche eng yuqiri sanni igilep kelmekte iken.

Uyghur diyaridiki eydiz yuqumigha da'ir eng yéqinqi munasiwetlik uchurlar we sanliq melumatlar torlarda tarqitilghandin kéyin, chet'ellerdiki Uyghur mutexessislerning yene bir qétim qattiq diqqitini qozghidi. Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan, amérikida yashawatqan yadikar ependimu, ilgiri aptonom rayonluq sehiye nazaritining eydizning aldini élish ishxanisida xizmet qilghan bolup, uning körsitishiche, eydiz késili eydiz wirusidin yuqumlinishtin peyda bolidighan késel bolup, bu wirus ötkür yuqumluq xususiyetke ige bolghachqa, nöwette Uyghurlarning hayatigha zor tehdit peyda qiliwatqan amilning biri bolup qalmaqta. Yéqinqi yillarda téximu köp kishilerning jinsiy yol arqiliq eydizni yuqturuwélishining sewebliri Uyghurlarning eydiz bilimlirining töwen bolushidin bashqa,Uyghur jem'iyitidiki exlaq krizisi bolushi mumkin. Xeterlik jinsiy munasiwet bilen shughullinish, hemjinsler qatarliq musulmanlar jem'iyide yat qilmishlarning Uyghur jem'iyitide peyda bolushi kishining eqlige sighmaydu dep qarawatqan bolsimu, buning alla burun jem'iyetke élip kéliwatqan yaman aqiwetler, yaman tesirliri eydiz mesilisi arqiliq ashkarilinip turmaqta.

Bu doxturning bildürüshiche, 2 yil burunqi bir tekshürüshte jenubiy Uyghur élida er hemjiniswazlar ichidiki eydiz bilen yuqumlinish nisbitining yuqiriliqi kishini chöchitighan derijide ikenliki melum bolghan. Téximu échinarliqi, ular eydizdin mudapi'elinish bilimliridin sawatsiz bolupla qalmay, eqelliy jinsiy saghlamliq bilimliridinmu xewersiz iken. Hemjinislarni, eydizlerni kemsitish psixikisi jem'iyette omumyüzlük saqliniwatqan mesile bolup bu eydiz toghrisidiki muhim uchurlarni teminleshning yolini tosup, eydizning téximu yoshurun haletke ötüshige seweb bolmaqta. Del bu xil yoshurunluq, eydizning aldini élishta zor riqabet hasil qilidighan, kishilerning eydiz wirusi bilen yuqumlinishini ashurwitidighan xewplik amil. Shunga Uyghur diyari jümlidin Uyghur jem'iyitining eydizdin yuqumlinish weziyiti xeterlik bir halette turuwatqan bundaq weziyette, jem'iyette keng kölemlik eydizdin mudapi'elinish teshwiqatini kücheytishke intayin jiddiy qarash kérek. Zor küch we meblegh ajritish shert.