Uyghur diyaridiki hawa we su bulghinish mesilisi éghirlashti

Xitay merkizi muhit nazaret orgini Uyghur diyarining bezi jayliridiki hawa we su muhiti bulghinishining körünerlik ashqanliqini ashkarilidi.

2-Yanwar, xitayning “Xelq tori” da, xitay merkiziy muhit nazaret orgini élan qilghan Uyghur diyarining bezi jayliridiki hawa we su muhitining bulghinish derijisining yuqiriliqigha a'it doklat yer aldi.

“Merkizi muhit nazaret orgini: shinjangning bezi rayonlirida hawa we su muhiti mesilisi körünerlik ashti” namliq bu doklatta, xitay merkizi 8-muhit nazaret orginining 2017-yili 8-ayning 11-künidin 9-ayning 11-künigiche Uyghur diyarida muhit qoghdash nazaret xizmitini qanat yaydurghanliqi, Uyghur diyari, jümlidin ishlepchiqirish qurulush armiyesi rayonida élip bérilghan tekshürüsh, nazaret qilish netijiside, rayonning bezi jaylirida hawa we su muhitining bulghinish derijisining körünerlik ashqanliqini ispatlighanliqi otturigha qoyulghan.

Doklatta, xitay merkizi muhit nazaret orgini amma melum qilghan 2905 déloni bir terep qilghanliqi, hel qilishqa tégishlik 2182 délodin 548 ni qanun boyiche bir terep qilghanliqi, 68 milyon 200 ming som jerimane qoyghanliqi, bir déloni enze turghuzup tekshürgenliki, 25 kishini qolgha alghanliqi, 163 kishi bilen söhbet ötküzgenliki we 1613 kishining mes'uliyitini sürüshtürgenliki bayan qilin'ghan. Buning ichide ishlepchiqirish qurulush armiyesige a'it délo 457 bolup, 79 kishini enze turghuzup jazalighan, 1 kishini qolgha alghan, 10 kishi bilen söhbet élip barghan we 628 kishining mes'uliyitini sürüshtürgen. Emma bu qeder köp déloning némilerge munasiwetlik ikenliki, jazalan'ghuchilarning jinayetliri némilerdin ibaret ikenliki heqqide konkrét melumat bermigen.

Doklatta izahlinishiche, Uyghur rayonidiki mutleq köp qisim kishilerning muhit chüshenchisi yétersiz bolup, köpligen rehbiriy kadirlar peqet qézish, échish, tereqqiy qilishqila köngül bölüp, muhitqa pisent qilmighan. Bolupmu kömür, néfit qatarliq kan bayliqlirini köp miqdarda qézishqila aldirap, tebi'iy muhitning bulghinishi bilen kari bolmighan. Ürümchi, qaramay, küytün, shixenze qatarliq sheherlerning hawa we su bulghinish derijisi 2014-yiligha sélishturghanda zor derijide ashqan. Kishilerning zeherlik hawani sümürüsh nisbiti körünerlik örligen.

Doklatta, shixenze, küytün qatarliq xitaylar merkezliship olturaqlashqan rayonlarda ximiye zawutliri qurush, kömür qézish, qanunsiz su éléktr istansisi qurush qatarliq wasitiler bilen rayonning hawa hem su muhitini weyran qilghanliqi alahide tekitlen'gen. Bolupmu, ölke derijilik 4 ishlepchiqirish qurulush armiyesining kan bayliqlirini qanunsiz échish heriketlirining köp bolghanliqi, shixenzide qanunsiz énérgiye ximiye zawuti qurup muhitni bulghighanliqi, küytünde 17 su ambirini qanunsiz qurup chiqip su muhitigha ziyanlar salghanliqi tekitlen'gen.

D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependining bildürüshiche, mezkur doklatta otturigha qoyulghan pakitlar Uyghur diyarining hawa we su muhitining bulghinishini xitaylarning keltürüp chiqiriwatqanliqidin éniq bésharet bergen bolup, xitay dölitining öz mustemlikisi astidiki rayon'gha keltürgen ziyanlirini bundaq étirap qilishi, az uchraydighan hadise iken. Perhat muhemmidi ependi yene, xitayning nöwettiki siyasetliri heqqidimu toxtilip ötti.

Doklatta yene, köp miqdarda yer asti sulirini sümürüsh netijiside, Uyghur diyarining bir qisim rayonlirining ékologiyelik muhitining éghir derijide weyran bolghanliqi tilgha élinish bilen birge, ürümchidiki 19 polat tawlash zawutining 11 ide muhit asrash qollanmisining yoqluqi, 4 zawutta muhit asrash eslihelirining kamliqi tekitlen'gen hemde döletning 2014-yili yolgha qoyghan muhit asrashqa a'it meblighining hazirgha qeder emeliyleshmigenliki körsitilgen, hetta ürümchi ulanbay su ambiri ürümchi ahalisining birdin bir ichimlik su menbesi bolsimu, dölet teripidin qoghdilish belgilen'gen bu ambarning paskina sularni birterep qilish esliheliri bolmighanliqi seweblik, éghir derijidiki su bulghinishi peyda qilghanliqi eskertilgen.

Xitayning bolupmu “Gherbni échish” we “Gherbning gazini sherqqe yötkesh” qatarliq qurulushliri bashlan'ghan axirqi 10 yildin artuq waqittin buyan, eslidila su menbesi qis bolghan Uyghur diyarida tebi'iy bayliqlirini qézish dolquni yuqiri chekke yetken bolup, rayonning ékologiyelik muhitigha éghir zerbe élip kéliwatqanliqi yillardin buyan mutexessisler köngül bölüp kéliwatqan téma idi. Ilgiri, Uyghur diyarida bir mezgil néfit qézish xizmetliri bilen meshghul bolghan, hazir gollandiyede yashawatqan d u q medeniyet komitéti mudiri zeynidin tursun ependi bu heqte toxtalghanda, xitayning Uyghur diyarida peyda qilghan bulghinishlar heqqide shahit bolghanlirini tilgha aldi. U sözide yene, bu bulghinishlarning derdini Uyghur xelqining uzun zaman tartidighanliqini ilgiri sürdi.