Uyghur élidiki ahalilerning shexsiy salametlik arxipining turghuzulushi guman qozghimaqta
2017.11.06
“Shinjang géziti” ning 2-noyabirdiki sanida Uyghur aptonom rayoni boyiche bir tutash élip bérilghan 2017-yilliq omumiy xelq salametlik tekshürüshining 30-öktebir küni muweppeqiyetlik ayaghlashqanliqi xewer qilindi.
Xewerde déyilishiche, bu qétimqi omumiy xelq heqsiz salametlik tekshürüshige Uyghur aptonom rayonida 18 milyon 840 ming ahale qatnashturulghan. Bularning ichide 13 milyon 960 ming kishining shexsiy salametlik arxipi turghuzulghan. Xewerde diqqet qozghaydighan yene bir nuqta shuki, bu qétimqi salametlik tekshürüshide jenubiy Uyghur rayonidiki 3 wilayet bir oblasti asas qilin'ghan bolup, bu yerdiki 9 milyon 127 ming kishining salametliki tekshürülüp arxiplashturulghan.
Xewiride yene Uyghur aptonom rayonida omumyüzlük élip bérilghan“Heqsiz salametlik tekshürüshi” ning bultur 9-ayda bashlan'ghanliqi, bu qétimqi salametlik tekshürüshige 1 milyard 580 milyon yüen serp qilin'ghanliqi alahide eskertilgen.
Bu del xitay merkizi hökümitining Uyghur aptonom rayonining ilgiriki sékrétari jang chünshenni yötkep kétip, uning ornigha chén chüen'goni sékrétar qilip teyinligen we Uyghurlargha qaritilghan basturush hessilep kücheygen mezgilge toghra kelgen. Bu ehwal weziyet analizchilirining jiddiy diqqitini qozghidi.
Nöwette en'gliyede turuwatqan Uyghur pa'aliyetchisi enwer toxti ependi ilgiri ürümchi tömüryol doxturxanisida doxtur bolup ishligen. U, xitay da'irilirining Uyghur diyarida élip barghan atom sinaqlirining Uyghurlargha élip kelgen apetliri we da'irilerning Uyghur siyasiy mehpuslirining ichki organlirini yötkep ishlitish qilmishliri heqqide tashqi dunyagha köpligen uchurlarni bergen Uyghur pa'aliyetchisidur.
Enwer toxti ependining qarishiche, bu qétim Uyghur diyarida tamamlan'ghan atalmish “Omumiy xelq heqsiz salametlik tekshürüshi” we ahalilerning shexsiy salametlik arxipining turghuzulushi alaqidar sahelerning jiddiy gumanini qozghawatqan nuqtilarning biri iken.
Türkiyediki doxtur polat ependi bilen yaponiyede gén tetqiqati boyiche doktorluq unwanini alghandin kéyin nöwette washin'gtondiki melum doxturxanida ishlewatqan doktor jür'et obul ependilermu özlirining bu jehettiki gumaniy qarashlirini otturigha qoydi.
Özining ilgiri xitay boyiche namrat nahiyiler merkezleshken jenubiy Uyghur rayonida doxtur bolup ishligenlikini bildürgen polat ependi, xitay hökümitining bu qeder köp iqtisad we adem küchi serp qilip, Uyghurlar zich olturaqlashqan jenubiy Uyghur diyarida 9 milyondin artuq ahale üstidin “Heqsiz salametlik teksürüshi” élip bérishi we 13 milyon kishi üstidin arxip turghuzushining xitay hökümet teshwiqatida tilgha élin'ghandek “Xelqqe menpe'et yetküzüsh” ni emes, belki melum xupiyane meqsetni közlewatqan bolushi mumkinlikini ilgiri sürdi.
Jür'et ependining qarishiche, xitay da'irilirining Uyghur diyarida mejburiy halda “Omumiy xelq salametlik tekshürüshi” élip bérishi, melum menidin éytqanda, yerlik Uyghurlarning DNA ewrishkisini toplash arqiliq rayondiki kontrolluqni kücheytish we organ yötkeshke aldin'ala arxip turghuzush qatarliq rezil meqsetlerni küzleydiken.
Jür'et ependi yene xitay da'irilirining Uyghur rayonida “Omumiy xelq üstidin salametlik tekshürüshi” élip bérishi we arxip turghuzushi emeliyette xelq'ara qanunda belgilen'gen “Shexslerning salametlik ehwali, bolupmu DNA mexpiyetlikini ashkarilimasliq” dégen belgilimige xilap qilmish iken. U, bu mesilige chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri we gherb démokratik döletlirining jiddiy diqqet qilishi kéreklikini tekitlidi.