Xitay da'irilirining Uyghur élidiki omumyüzlük salametlik tekshürüsh qurulushi guman qozghidi

Dunya eydiz künide qan tekshürtüwatqan körünüsh. 2011-Yili 1-dékabir, chungching.

Uyghur aptonom rayonluq sehiye, pilanliq tughut komitétining tarqatqan uchurliridin ashkarilinishiche, 2016-yili 9-aydin bashlap Uyghur aptonom rayonida omumyüzlük salametlik tekshürüsh qurulushi yolgha qoyulghan, “Omumiy xelq salametlik tekshürüsh qurulushi” gha aptonom rayon maliyisidin 180 milyon som yardem meblighi ajritilghan bolup, bu, aldi bilen xoten wilayitining guma nahiyiside sinaq teriqiside élip bérilghan. Da'iriler 2016-yili 12-ayning 31-künidin burun Uyghur élining jenubidiki üch wilayet, bir oblasttiki sheher, yéza ahalilirining salametlik tekshürüsh xizmitini tamamlaydiken. Buning qaplash da'irisi rayondiki pütün sheher, yéza ahalilirigiche omumyüzlük bolup, insanlarning barliq bi'ologiyilik uchurliri jiddiy reqemleshtürülmekte iken.

Bu xil heqsiz, omumyüzlük salametlik tekshürüsh da'irilerning pilani boyiche buningdin kéyin yilda bir qétim élip bérilidiken. Uyghur élida, bolupmu Uyghurlargha omumyüzlük halda keng da'iride, mejburiyet süpitide élip bériliwatqan bu salametlik tekshürüsh qurulushining meqsiti, chet'ellerdiki Uyghurlarda guman qozghimaqta.

Uyghur aptonom rayonning omumiy xelq salametlik tekshürtüsh qurulushi bu yil séntebirde aldi bilen guma, uchturpan, ghulja, nilqa, qorghas qatarliq besh nahiyede sinaq qilinishqa bashlighan idi. Tengritagh tori qatarliq xitay hökümet taratqulirining bu heqtiki xewerliride körsitishiche, nöwette “Omumiy xelq salametlik tekshürüsh qurulushi” dep nam bérilgen bu xil salametlik tekshürüsh “Omumyüzlük qaplash, sheher, yéza oxshash bolush, heqsiz bolush, öz ixtiyarliqi bilen behrimen bolush, ammigha qulayliq yaritish, yéqin etrapta salametlik tekshürtüsh” pirinsipi boyiche, sheher, yézilardiki her bir insan'gha qeder toluq emeliyleshtürülüp, omumyüzlük jiddiy élip bérilmaqta iken.

Bu heqte xelq tori Uyghurche qanilining 21-noyabir xewiride, “11-Ayning 17-küni poskam nahiyesining küybagh yézisi yalghuzbagh kentidiki 200 ge yéqin a'ilidiki 500 din artuq ahale yéziliq merkiziy shipaxanining bu kentte tesis qilghan omumiy xelqning salametlikni heqsiz tekshürüsh köchme ponkitida salametlikini heqsiz tekshürtti. Yéqinda, aptonom rayonimizning her qaysi jaylirida omumiy xelq salametlikini heqsiz tekshürüsh qurulushi yolgha qoyulghandin buyan, poskam nahiyisi 10-öktebirdin bashlap nahiye boyiche 500 din artuq qabil tébbiy xadimni teshkillep, 40 nechche orunda omumiy xelqning salametlikini heqsiz tekshürüsh nuqtisi qurup, nahiye tewesidiki 200 minggha yéqin kishining salametlikini heqsiz tekshürüsh xizmitini yolgha qoyghan bolup, 11-ayning 17-künigiche 160 mingdin artuq kishini xelqqe nep yetküzüsh mulazimitidin behrimen qildi.” déyilgen. Xelq torining xewiride yene 2016-yilliq “Omumiy xelq salametlik tekshürüsh qurulushi” ning ongushluq yolgha qoyulushigha kapaletlik qilish üchün, aptonom rayon maliyesidin “Omumiy xelq salametlik tekshürüsh qurulushi” gha 180 milyon 830 ming som yardem meblighi jiddiy ajritilghan bolup, yardem meblighi jenubiy rayon, namrat rayonlargha nuqtiliq mayillashturulidighanliqi körsitilgen.

Bu qétim Uyghur rayonidiki omumiy xelq salametlik tekshürtüsh xizmiti 12-ayning axirighiche dawamlishidiken. Salametlik tekshürtüsh obyékti shu jay nopusidiki sheher, yéza ahaliliri bolup, her bir kishige 100 yüen salametlik tekshürüsh xirajiti ölchimi boyiche, 0 yashtin 6 yashqiche bolghan balilar, yette yashtin 14 yashqiche bolghan oqughuchilar, 15 yashtin 65 yashqiche bolghan sheher, yéza ahaliliri, 65 yashtin ashqan sheher, yéza ahalilirining salametliki tekshürülidiken. Tekshürüsh türliri: qan tekshürüsh, süydük tekshürüsh, qan shékirini tekshürüsh, éléktiro kardiyogramma, ultra awaz dolqunluq apparatta tekshürüsh, réntgénda resimge élish, yürek tekshürüsh, b tipliq apparatta tekshürüsh, eydiz wirusini tekshürüsh hem 0 yashtin 6 yashqiche bolghan ösmürlerning ménge paralich késilini tekshürüsh qatarliqlarni öz ichige alidiken.

Peyziwat nahiyisidin ziyaritimizni qobul qilghan bir déhqan kishining dep bérishiche, nahiyesining sehiye tarmaqliri, dawalash xadimliri kentke kélip, kent shipaxanisi aldida mexsus tekshürüsh ponkiti qurghan, mehelle kadirlirining uqturushini tapshurup alghandin kéyin, déhqanlar öymu-öy teshkillinip heqsiz salametlik tekshürtüshke uzun öchirette turup, salametlikini tekshürtken. Salametlik tekshürtüshke kelgen déhqan, charwichilar salametlik tekshürtüsh jedwilini tutup, ichki késeller, tashqi késeller, éléktiro kardi'ogramma qatarliq türler boyiche tertiplik salametlik tekshürtken. Uning éytishiche, doxturlar ularning salametlikini tekshürüp salametlik arxipi turghuzghan. Köpchilik ilgiri da'im pul kétishtin ensirep, salametlik tekshürtelmeydighan bolghachqa, hazir hökümet ishikimiz aldidila salametlikimizni heqsiz tekshürüp qoyuwatidu dep xosh bolghan bolsimu, bu déhqan xotuni bilen 3 balisini élip salametlikini tekshürtken, bu tekshürüshning némini meqset qilidighinini bilmisimu, ayallarni nuqtiliq tekshürüwatqanliqidin, belkim pilanliq tughutni meqset qilghan bolsa kérek dep qaraydighanliqini bildürdi.

Üch turpan zawa yéziliq merkiziy doxturxanidiki bir séstra ziyaritimizni qobul qilip, öziningmu bir aydin buyan bu heqsiz salametlik tekshürüsh qurulushi üchün jiddiy ishlewatqanliqini éytti we waqit az, salametlik tekshüridighan adem jiq, da'ire keng bolghachqa xadimlar ammining salametlikini tekshürüshke yétishmey qiliwatqanliqidin kayidi.

Aqsu axbarat tori xewiride yéqinqi künlerdin buyan, shayar nahiyelik xelq doxturxanisi, ana-balilarning saqliqni saqlash doxturxanisi hem nahiye tewesidiki 12 yéza, bazarliq shipaxana oxshimighan salametlik tekshürtüsh obyéktlirigha asasen omumiy xelq salametlik tekshürtüsh, dawalash xizmitini omumyüzlük yolgha qoyghanliqi, 12-ayning 20-künidin burun nahiyidiki 270 ming ahalining salametlik tekshürüshini tamamlap,tamamlinish nisbitining 95 pirsenttin yuqiri bolushqa kapaletlik qilishqa asas hazirlandi dep xewer qilghan.

Xitay a'ililirining bu omumyüzlük salametlik tekshürüshke alahide jiddiy qarawatqanliqini, bu qurulushqa tébbiy sahedin bashqa barliq hökümet we memuriy küchini ishqa salghanliqinimu körüwélishqa bolidu.

Shayar baziri shimaliy toyboldi yoli mehelle partiye yachéykisining shujisi chyang limin: “Biz aldi bilen teweliktiki herqaysi yash basquchliridiki kishiler topining tégini éniqlap tizimlash élip bérish arqiliq 0 yashtin üch yashqiche bolghan balilarning salametlikini tekshürduq. Biz tégini éniqlighan san-shifirlargha asasen kadirlargha da'irini hödde élish pirinsipi boyiche herbir da'irige uqturush qilduq. Yene heptining biridiki dölet bayriqi chiqirish waqtidin paydilinip omumiy xelq saghlamliqini tekshürüsh, elge nep yetküzüsh siyasetlirini teshwiq qilip, 0 yashtin 3 yashqiche bolghan balilargha téléfon qilish, ündidarda uchur yollash, öyige bérip teshwiq qilish qatarliq shekiller arqiliq herbir nishanliq ösmürlerning elge nep yetküzüsh siyasitidin behrimen bolushigha kapaletlik qilduq” dégen.

Biz xoten guma nahiyilik partkomgha téléfon qilip bu salametlik tekshürüshning néme sewebtin élip bérilghanliqi we néme üchün ixtiyariy emes, aghriq yaki saq bolushidin qet'iy nezer, hemme ademni tekshürüshidiki sewebni sorighan bolsaqmu, téléfonni alghan xitay kadir “Bizmu bilmeymiz, uni nahiyidin sorang, biz peqet yuqirining hemme ademningkini tekshürünglar dégen buyruqini ijra qilduq, bashqini bilmeymen ” dep jawab berdi.

Xitay da'iriliri Uyghur rayonida élip bériwatqan omumyüzlük salametlik tekshürüsh qurulushi heqqide teshwiqat qilip kelmekte. Gerche da'iriler buning xelqqe nep yetküzidighan, el rayi qurulushining bir türi ikenlikini teshwiq qiliwatqan bolsimu, xitay da'irilirining bu tekshürüshke qarita salghan meblighi, ajratqan küchi hemde jiddiy pozitsiyisi, qaplash da'irisi, tekshürüsh türlirining köplükidin bashqa yene, uning mejburiy élip bériliwatqanliqidek terepliri chet'ellerdiki Uyghur közetküchilerde guman peyda qilghan bolup, bu heqte toxtalghan amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependi, xitay da'iriliri ilgirimu Uyghur élida bu xildiki tekshürüshlerni élip barghan bolsimu, bu qétim salametlik tekshürüsh zörüriyiti bolsun b‏olmisun, bir ademningmu tekshürülmey qalmasliqigha kapaletlik qilish prinsipliri boyiche jiddiy élip bériliwatqanliqidek tereplirining özide guman we endishe qozghawatqanliqini otturigha qoydi.

En'gliyediki tébbiy mutexessis, musteqil tetqiqatchi eniwer toxti ependi bolsa, bu xewerge Uyghurlarning jiddiy qarishi kéreklikini agahlandurghandin bashqa, “Xitayning bu xil Uyghurlarning hayati bixeterliki, mewjutluqigha tehdit hasil qilish éhtimali bar bolghan, omumyüzlük keng da'iride salametlik uchurini toplash herikiti ustidin dunya sehiye teshkilati, kishilik hoquq közitish organliriningmu musteqil tekshürüsh élip bérishini jiddiy telep qilish zörür” dep tekitlidi.