Xotende bir milyondin artuq kishining ichimlik süyi bixeter emes

Öyige su toshuwatqan Uyghur balilar.

Xitay hökümiti xotende ichimlik su hel qilish qurulushi bashlighan 20 nechche yildin buyan, peqet 750 gha yéqin ahalining bixeter ichimlik su mesilisi hel bolghan. Biraq 2 milyon 140 nopusluq xotende bir milyon 60 mingdin artuq ahale yenila dézinféksiye qilinmighan köl we ériq-östeng süyi ichidiken.

Bu ehwal Uyghur aptonom rayonluq su ishlar nazariti bilen xoten yerlik su ishlar da'irilirining birge teyyarlighan “Xoten wilayitining 2014‏- yilliq bixeter ichimlik su ehwali” toghrisidiki doklatta otturigha qoyulghan. Doklatta körsitishiche, xotenning 27 ming nopusluq niye nahiyesining özide 22 minggha yéqin ahale bixeter su ichelmeydiken. Bu omumiy nahiye nopusining 2.80% Ni teshkil qilidu.

Nöwette, xoten wilayitidiki asasliq yéza -kentlerge su turubisi tartilghan bolsimu, biraq yerlik déhqanlarning ichimlik su terkibide héchqandaq özgirish bolmighan. Chünki, turuba süyining kélish menbesi burunqigha oxshashla köl we ériq-östengler bolup, su héchqandaq dézinféksiye qilinmaydiken.

Kériye nahiyesining achan yézisida olturushluq bir déhqan ayal, hazirqi perq burun köl süyini küp, soghilargha tolduruwélip ichken bolsa, hazir peqet turuba arqiliqla échiwatqanliqini bildürdi.

Déhqan ayal: biz kériyede turuba süyi ishlitimiz. Uninggha xéli yillar bolup qaldi. 5-6 Yil bolup qaldimikin turuba süyi ishlitiwatqan'gha. Suning menbesi xéli yiraq. Köl qilip yasap qoyghan. Shuningdin tartip ekélip ishlitimiz.

Muxbir: su dézinféksiye qilinamdu yaki köldin biwasite silerge yollap bérilemdu?

Déhqan ayal: dézinféksiye qilinmaydu, zawut undaq chong nersiler yoq bu yerde. Bu chet yer, su köldin biwasite kélidu. Bixeterlik, aghriq-silaq mesilisige kelsek, uninggha amal yoq. Taghning ichidiki yéza mawu achan yézisi shu. Shu yerdimu turuba bar. Achan yézisining eng chettiki yagh arisidiki kenti mawu shunggul kenti. Suni dézinféksiye qilishqa zawut yoq, lékin bir qanche yil awwal tekshürgüchiler kélip tekshürüp, ishletse bolidighan ölchemge layiq pakiz suken, dep békitip bérip ketti. Shuning bilen ichiwatimiz. Hazirghiche ziyan qilidighan birer ehwal bayqalmidi. Turuba qoyulushtin burun taghdin kélidighan deryaning süyini ichettuq.

Biz yene, ichimlik su mesilisi heqqide achan yézisining bir mes'ul kadirigha téléfon qilduq. Mes'ul kadir bu rayondiki ichimlik turuba süyining dézinféksiye qilinmighan köl süyi ikenlikini étirap qilghan bolsimu, biraq u bu heqtiki konkrét mesililerni jawab bérishni ret qildi.

Achan yézisining mes'ul kadiri: turuba süyi ichimiz, pütün yéza turubilashturulghan. Yuqiridin meblegh sélip pütün chet yéza-kentlerge qeder turubilashturuldi. Turuba süyining menbesi derya süyini kölge bashlap, kölni tindurup, 3-4 köldin ötküzüp suni süzüldürgendin kéyin andin, turuba arqiliq yollinidu. Uninggha dora qatidighan ish yoq. Ashu kölde tindurupla yollinidu. Biraq xapa bolmisingiz manga téléfon nomuri chiqidighan bir téléfonda ursingiz boptiken, uningdin kéyin men jawab bérishke tégishlik so'allargha jawab bérey.

Ichimlik su turubilashqan bolsimu, biraq déhqanlarning dézinféksiye qilinmighan köl süyi échish ehwali xotenning bashqa nahiyeliride mewjut ortaq mesile.

Xotenning lop nahiye bazirida olturushluq bir Uyghur saqchi xadimi, “Turuba süyi ishlitimiz, pütün yéza turuba süyi ishlitidu. Bizning öydimu turuba süyi ishlitidu. Pütün nahiye turuba süyi ishlitidu” dédi. U yene, xotende ichimlik su mesilisi bixeter emes, bir qisim nahiye, yéza, kentlerde bu mesile hel bolmidi, dégen pikir heqqide toxtitilip, “Bizning nahiyede quduq süyi ichidighan ehwal asasen yoq emdi. Bizning özimizning tewelikige nisbeten quduq süyi ichish tügidi. Yeni bizning lop bazar ichige nisbeten hemmisi turubiliship ketti. Emdi, bashqa yézilarning ehwali qandaq manga toluq ayding emes. Men bilidighan yézilarning hemmisi turubiliship toldi. Bizning lop nahiyiside 10 yéza-bazar bar, yeni bir bazar 9 yéza. Ichimlik su mesiliside bizning lop nahiyesige eng yiraq yéza han'gé yézisi. Han'gé yézisining 34 kenti bar. U yézining ayagh teripi qandaq bu manga namelum” dédi.

Bu saqchi xadimining körsitishiche, su turubisi lop nahiyesidiki barliq yézilarda asasen omumlashqan bolsimu, biraq turuba arqiliq kélidighan ichimlik su yenila köl süyiken.

Bu mesile 20‏-yanwar 12‏-nöwetlik Uyghur aptonom rayonluq xelq qurultiyining 3‏-omumiy yighinida otturigha qoyulghan. “Tengri tagh tori” qatarliq bezi bezi xitay axbarat wasitilirining ashkarilishiche, bezi xotenlik wekiller xotendiki bixeter ichimlik su mesilisini ikki amil keltürüp chiqiwatqanliqini ilgiri sürgen.

Uning biri, su turuba yollirining konirap kétishi. Yene biri, éhtiyajni qamdiyalmasliq mesilisidur. Wekiller hazirqi su turubilar xotenning 1990‏- yilliridiki nopus ehwaligha qarap layihelen'genliki, nopusning hazirqi köpiyish ehwali közde tutulmighanliqini bildürgen.

Lékin, xitayning siyasitige qarshi Uyghur teshkilatlirining körsitishiche, xotendiki ichimlik su mesilisi xitayning Uyghur siyasiti bilen zich alaqidar mesile. D u q bayanatchisi dilshat shundaq qarashtiki pa'aliyetchilerning biri.

U“Xitayning xotende su turubisini omumlashturup, biraq ahalilerni dézinféksiyesiz köl süyi bilen teminlishi qipqizil köz boyamchiliq. Burun köl süyini bikargha ichip kelgen yerlik xelq, emdi köl süyige pul tölep turubida ichiwatidu” dédi.