Xotende, süpetsiz ichimlik su xelqning salametlikige éghir tehdit bolup qaldi

Chira nahiyesining etrapidiki ulugh ata su ambiri. 2015-Yaz, xoten.

Biz aldi bilen xoten qaraqash nahiyesining su ishlar bashqurush ponkitidiki bir ayal xadimni ziyaret qilduq. Bu xanimning körsitishiche, qaraqash nahiyiside puqralar asasen quduq süyi ichidu. Turuba shirkiti quduq süyini pakizlap teminlisimu, biraq suning süpitide mesile bar. Ichimlik su xotende öt we börekke tash chüshüsh ehwalining yamrap kétishidiki asasliq seweb.

Xotenlik ayal: biz süyimizni yer astidin tartimiz. Yer astidin tok arqiliq turubida tartip, kölge chingqap, ikki kölimiz bar, ikki kölde tindurup, dizinfiksiyelep andin yollaymiz.

Muxbir: suning terkibige qoyghan bir ölchem barmu? mesilen, suning terkibi mundaq bolushi kérek, shu ölchemge yetse teminleshke bolidu, deydighan?

Ayal xadim: tepsiliy san- shifirlarni men bilmeymen. Lékin sehiye ponkitidin élip baridighan her xil tekshürüshlirimiz bar. Shular kélip tekshürüp, suning ölchemlik -ölchemlik emeslikini, ichimlikke layiq-layiq emeslikini tekshürüp turidu.

Emdi mawu déhqanlargha östeng süyi yeni éqin su bérilidu. Lékin, sheher ichige quduq süyi bérilidu. Eslide sheherdikiler öttiki tashni quduq süyi payda qiliwatidu, bizgimu éqin su bersun, dep telep qiliwatidu, lékin süyimizni pakiz emes deydighan gep yoq. Süyimizde héchqandaq néme yoq. Lékin sheher ichidiki xelqning bizgimu éqin su berse, bizmu shu éqin suni ichsek salametlikimizge paydiliqti, deydighan telipi bar. Lékin bizning bashliqlarning gépiche, buninggha xéli köp meblegh kétidu, uninggha meblegh chiqiralmaymiz, dep, shuninggha qisilip buni hel qilalmaghliq.
Menmu su yollash ishchisi mushu qaraqashning, bizmu bolsa éqin su ichsek yaxshi, dep oylaymiz.

Muxbir: némishqa éqin su ichsek yaxshi, dep oylaysiler?

Ayal xadim: xelqning shikayet qilishi shu, xotende ötte tash, börekte tash yaman jiq awup ketti hazir. Cheynekte su qaynatsaq, cheynekning tégide latqa turup qalghandek lay turup qalidu. Shunga, yerning tégidin tartqan su ötte tashni keltürüp chiqiridiken, éqin su ichkenlerde mundaq tash bolmaydiken, dégen qarash bar.

Muxbir: anglisaq, xotende turubilashturuwétiptighu pütün déhqanlarning ichimlik süyini ?

Ayal xadim: shundaq, hemmisi turubiliship kétiglik. Lékin turubiliship ketken bilen yézilarda östeng süyi bériglik. Ashu némidin kelgen ulugh atining éqin süyini bériglik. Lékin bizning bu yerde yer astidin tartqan quduq süyini bériglik.

Muxbir: xoten'ge sheher we etrapigha quduq süyi béridu, lékin nahiye we yézilarda suni kölge yighip, uni tindurup béridu, resmiy dizinpiksiye qilmaydu, deydighu?
Ayal xadim: bizning bu yerde tazilap, dézinpiksiye qilip bérimiz. Yézilarda dézinpiksiye qilmaydu, dep undaq déyelmeymen. Chünki, men közüm bilen körmidim uni. Emdi yézilarda déhqanlar shundaq inkas qilghan bolsa, shundaq bolushi mumkin. Emdi mawu sheher ichidikilerni, mushu pütün qaraqash nahiyesini turuba süyi bilen teminleymiz. Bizning süyimiz emdi ölchemge layiq.

Muxbir: pütün xotende ölchemge layiq, bixeter su ichidighanlar 700 nechche ming adem dep yéziptiken. Démek, bu xoten shehiri we uning etrapidiki rayonlarni közde tutqan bolsa kérek bu?
Ayal xadim: xoten shehirining belki bizningkidinmu yaxshiraqtur, biraq yézilarningkide qandaqkin men u yerlerge bérip baqmighan uqmaymen. Bizning qaraqash nahiyiside, biz ishleymiz, bu yerde tazilap, ölchemge layiq qilip yollaghliq.

Nöwette, xitay b d t ning gb5749 namliq ichimlik su ölchimini qollinidu. Bu ölchem turmushtiki ichimlik suning eng töwen xelq'ara bixeterlik ölchimi. Bu belgimide her bir litir ichimlik suning terkibidiki arsin, krimnéy qatarliq zeherlik maddilarning miqdari 01.0 Milliy gram, kadumiyning miqdari 005.0 Milliy gramdin éship ketmesliki telep qilin'ghan.

Biraq axbarat wasitilirining ilgiri sürüshiche, xitay qurulush ministirliqi bilen xitay sehiye ministirliqining ichimlik su bixeterlik ölchimi birdek emes. Xoten nahiyesining bir su ishlar kadiri mezkur nahiyede tindurma köl süyi échidighan ehwal qalmighanliqini bildürgen bolsimu, biraq xoten wilayitining ichimlik suda qaysi ölchemni asas qilidighanliqigha jawab bermidi.

Su kadiri: bizning xoten nahiyiside bashqa 7 nahiyege qarighanda taghliq yézilardin bashqa ichimlik su mesilisi asasen hel boldi. Biz 1995‏- yili bashlighan buni. Bizning taghliq rayonlarning ehwali chala qaldi. Qalghan yéza-bazarlarningki mawu qétim 13‏-5 yilliq pilan'gha yollighanda qanchilik ademni yolliduqkin. Bizning nahiyede 11 yéza-bazar bar. Bizning nahiyede bir bazar, 7 yézining su mesilisi hel bolup boldi. Mawu langru, qashtéshi dep ikki taghliq yéza qaldi. Bu yézilarda bir a'ile bilen yene bir a'ilining ariliqi 2 kilométir kélidighan bolghachqa ulargha köp pul kétip qalidu. Shunga, ularning ishi 13-5 yilliq pilan'gha qélip qalghan 2016‏- yilgha qeder.

Bizning 1995‏- yili basqan turubilirimizgha 15-16 yil bolup qalghachqa hazir sésip kétip, turubilarni almashtururidighan mesile bar shu.

Muxbir: turbilashqan bolsimu, biraq ichimlik su resmiy ölchemge toshmaydu, chünki bu kölge tindurulup köldin tarqitip bériliwatidu, deydighu?
Su kadiri: bizning xoten nahiyiside köldin tindurup qilidighan ishlar yoq, emdi bashqa nahiyelerde bolup qalsa qandaq uni bilmidim. Biraq bizning nahiyede asasen su süpitini tekshüridighan orun bar. Ashu idariler tekshürüp, andin sirt biz nurghun pük xejlep, 6-7 bazarni birleshtürüp, birleshme su zawuti qurghan. Ashu su bilen bizning xoten nahiyiside undaq-mundaq süpetsiz suni déhqanlargha béridighan ish mewjut emes. Köl süyini béridighan ish yoq. Mesilen, deryadin su alsaqmu nechche milyon'gha alghan eswaplirimiz bar. Shu eswaplarda tazilap, mexsus sehiye ponkiti qatarliq orunlardin adem chiqip körüp, buning süpiti resmiy ölchemge yétiptu, dégendin kéyin tarqitimiz.

Muxbir: silerning nahiyening adettiki normal ichimlik su ölchimi qandaq? yeni teminlewatqan süyinglarning ichimlik ölchimi?
Su kadiri: bizning xoten nahiyiside mawu ichimlik suni bashquridighan bölüm bashqa idi. Uni sehiye ponkiti tekshürüp qilatti. Uning nechchilik chiqidighanliqini bashqa bölümdiki balilar qilatti. Mawuni men taza uqmaydikenmen.

Muxbir: bolidu emise, maqul. Muhterrem radi'o anglighuchilar, yuqirida qaraqash, xoten nahiyeliridiki su bashqurush organlirining kadir we xadimlirini ziyaret qilip, xotende bixeter ichimlik su mesilisige alasqidar saqliniwatqan mesililerni sözleshtuq. Bu programmini erkin teyyarlidi.