Уйғур ели зәһәргә қарши турушта техиму зор риқабәткә дуч кәлмәктә

Нөвәттә уйғур елидә хилму-хил зәһәр чекидиғанлар йилда бәш миңдин көпийиватқан һаләттә болуп, статистика қилинишичә, зәһәр чекидиғанларниң омуми сани қириқ миңдин ашқан. Уйғур елиниң һәр қайси җайлирида күндә 10 адәм әйдиз билән юқумлиниватқан һаләттә болуп, әйдиз билән юқумланғучиларниң омуми сани атмиш миңдин ашидиғанлиқи мәлум болған.

Зәһәр чекидиғанлар болса нуқтилиқ әйдиз елип йүргүчиләр һәм әйдизни тарқатқучилар топидур.Уйғур хәлқи бир йенидин зәһәр, йәнә бир йенидин әйдиз тәһдит селиватқан бир вәзийәттә, зәһәрни контрол қилиш әйдизни контрол қилиш билән зич бағланған. Әмма уйғур ели даирилири зәһәр урушида, бу йил техиму зор риқабәткә дуч кәлгән.

Хәлқаралиқ зәһәрлик чекимликләргә қарши туруш күни мунасивити билән уйғур аптоном районлуқ алий сотниң дүшәнбә күни елан қилған ахбаратиға қариғанда, алдинқи бәш ай ичидә уйғур елидә зәһәргә мунасивәтлик делоларниң өрләш нисбити %18.09 Болған, зәһәр көлими килодин ашидиған чоң типтики нуқтилиқ зәһәрлик чекимлик делолириниң ешиш нисбити илгирики йиллардикидин гәвдилик болған.

Үрүмчи җамаәт хәвпсизлик идариси зәһәр чәкләш әтритиниң дүшәнбә елан қилған доклатиға қариғанда, бу йерим йил ичидә үрүмчи шәһәр өзидила зәһәр әткәсчилик делосидин 277 си паш болған болуп, бу делоларға мунасивәтлик 421 нәпәр җинайәтчи тутулған, мусадирә қилинған түрлүк зәһәрлик чекимлик болса 412 килограмдин ашқан. Бу зәһәр әткәсчилири вә зәһәрниң көп қисми үрүмчи шәһиридики кечилик бәзмихана, қавақхана, дескохана қатарлиқ көңүл ечиш сорунлирини тәкшүрүш җәрянида қолға чүшүрүлгән.

Үрүмчи җамаәт хәвпсизлик тармақлириниң 26-июн хәлқара зәһәр чәкләш күни мунасивити билән мәтбуатқа ашкарилиған 10 чоң зәһәр делоси һәққидики хәвәрлиридин мәлум болушичә, 2013-йили кирип һазирға қәдәр болған йерим йил ичидә паш болған зор типтики зәһәр әткәсчилик делолирида, хитайниң сичүән, гуаңши қатарлиқ җайлардики ғоллуқ зәһәр увилиридин өлкә атлап, уйғур елигә киргән зәһәр делолири асаслиқ салмақни игилигән болуп йөткәлгән зәһәрниң түрлири көп, йеңи типтики көп зәһәрдин пишшиқлап ишләнгән бирикмә зәһәр миқдариму зор салмақни игиләйдикән. Йәнә бир қисмини болса афғанистан, пакистанлиқ зәһәр әткәсчилири тәрипидин “алтун һилал ай” райони дәп атиливатқан чегралиридин елип киргән хроин, нәшә қатарлиқ зәһәрлик чекимликләр игиләйдикән.

Уйғур елидики хитай алий сотиниң уйғур елиниң зәһәрлик чекимликкә қарши туруш вәзийити һәққидики хуласиси болса “йеқинқи йилларда уйғур аптоном районида зәһәргә аит делолар пәвқуладдә көпәйди, йиғивелинған зәһәрниң көлими интайин чоң, келиш мәнбәси кәң, зәһәрниң түрлириму тез көпәйди, пишшиқлап ишләш, йөткәш вә сетиштин ибарәт торлашқан зәһәр гуруппилириға четишлиқ җинайәтчиләрниң сани бир қәдәр көп, қайта җинайәт садир қилғанлар көп болуштәк алаһидиликлиригә игә”. Паш болған зәһәр делолириға қариғанда,илгири уйғур елидә хроин асаслиқ базар тапқан зәһәр түри болуп кәлгән болса, йеқинқи йиллардин башлап уйғур елигә келиватқан зәһәрниң мәнбәси вә түри көп хиллашқан. Җәмийәткә елип келиватқан яман тәсириму барғанчә кеңәйгән вә йошурун һаләттә давам қилмақта икән.

Гәрчә даириләр йилдин-йилға зәһәр әткәсчиликигә берилидиған қануний җазани күчәйтип келиватқан болсиму, зәһәрлик буюмларниң көп хиллишиш, келиш мәнбәлириниң тарқақ болуши вә зәһәр содисиниң техиму мәхпий йошурун һаләттә, әмма кәң даиридә тәрәққий қиливатқанлиқи, даириләрниң зәһәргә қарши түрүш һәрикитигә зор риқабәт яратмақта икән.

Уйғур елидә 20 йилдин буян зәһәргә қарши күрәш қилип келиватқан бирдин-бир әл ичи ярип зәһәр вә әйдизгә қарши мәслиһәт бериш мәркизиниң қурғучиси әһмәт қурбан уйғур елиниң зәһәрлик чекимлик вәзийити һәққидә тохтилип, зәһәргә қарши урушниң узун муддәтлик бир уруш икәнликини, уйғур хәлқиниң ақ алвастидин ибарәт бу зияндашниң еғир зийиниға учрап келиватқанлиқини, пүтүн хәлқ бирлишип һәрикәтләнмәй туруп ақ алвасти үстидин ғәлибә қилиш мумкин әмәсликини әскәртти.

26-Июн хәлқара зәһәр чәкләш күниниң бу нөвәтлик шоари “зәһәрни байқут қилип, зәһәр чәкләшкә қатнишайли.” уйғур аптоном райони алий соти зәһәр чәкләш күни мунасивити билән елан қилған ахбаратида йәнә мундақ дәп әскәртилгән “5600 километирға созулған шинҗаң чеграсида он нәччә сиртқа ечиветилгән чегра еғизи бар, 100 хилларчә йол шинҗаңни сирт билән туташтуриду, бу йәнә өз вақтида дунядики хәлқаралиқ зәһәр әткәсчилиригә уйғур елигә 360 тин артуқ зәһәр йөткәш қанал һәм каридорлирини ечишиға қулайлиқ бир шараит яритип бериши мумкин, шуңа хәлқаралиқ зәһәр әткәсчилири йеқинқи йиллардин буян җәнубий асия вә оттура асия арқилиқ уйғур елигә зәһәр йөткәш йоллириға көз тикмәктә.”