Xumar qilghuchi yéngi zeherler yash-ösmürlerge xiris qilmaqta

Muxbirimiz gülchéhre
2014.09.04
Tramadol-zeherlik-dora-chekimlik.jpg Bu sürette, (盐酸曲马多 tramadol) eks tesir körsitidighan ezalar körsitilgen.
wikipedia.org

Ilgiri zeherlik chékimlik nami tilgha élinsa bir qeder tonushluq bolghan “Xiro'in”, “Koka'in”, “Neshe”, “Gildingbash kumilichi” dégendek bir qanche xil zeher yadimizgha kéletti. Melum bolushiche, nöwette zeherlik chékimliktin bashqa türlük “Birikme zeher”, “Zeher tablétkisi”, “Muzsiman zeher” dégendek adettiki dorilardin perqlendürüsh tes, emma küchlük xumar qilghuchi birikme zeher türliri barghanche köpeymekte.

Ashkarilinishiche, bu xil yéngi tiptiki zeherlerge xumar bolghuchilar ichide yash ösmürlerning nisbiti köp bolup, bular asasen, “Bir qétim istémal qilghan'gha xumar bolmaydu” dégendek éziqturushlargha aldanmaqta.

Xitaydiki dangliq zeher cheklesh mutexessisi chü shawgu'ang 28-awghust xitay yashlar gézitide “Bir qétim chekken'ge xumar bolmaydu dégen pütünley sepsete” namliq mexsus maqalisini élan qilip, yashlarni yéngi tiptiki zeherlerdin hezer eyleshke chaqirghan.

U maqalida “Bir qétim chekken'ge xumar bolmaydu dégen pütünley yalghan gep”, “Rohlandurghuchi dorilar zeherge kiridu”, “Zeherlik dorilar arqiliq oruqlaymen déyish öz jénigha zamin bolghanliq”, “Her qandaq zeher her qandaq xumar qilghuchi dora bir qétim ishletkendila xumar qilidu” dégenlerni körsetken.

Maqalida déyilishiche, xitay miqyasida yash ösmürlerning zeherge xumar bolush weziyiti intayin keskin bolup, 1991-yili xitay boyiche tizimgha élin'ghan zeher xumarlar 148 ming bolghan bolsa, yéqinqi 20 nechche yil ichide 40 nechche hesse köpeygen. Bu yil -4 aydiki statistikidin zeher xumarlarning 2milyon 580 mingdin ashqanliqi melum bolghan, bultur bir yil ichide bolsa 400 ming kishi köpeygen.

Xitay da'irilirini endishige séliwatqini bu zeherxumarlarning 75% tini 35 yashtin töwen yash we ösmürler igileydighanliqi bolup, bularning eng kichik zeher xumar 8 yash iken. Bolupmu, yéqinqi 10 yilda türlük rohlandurghuchi dora, birikme zeher türlirining köpiyishi we zeher sodisining uchur alaqe wasitiliridin paydilinip tarqilishi, köngül échish sorunliri hetta mekteplerde tarqilishi intayin kéngiyip xitayda zeher cheklesh ishlirigha zor riqabet yaratmaqta iken.

Birleshken döletler teshkilati narkoz buyumlirini bashqurush idarisining eng yéngi melumatlirigha asaslan'ghanda, dunyada zeher chekküchiler 5 milyon ademdin éship ketken. Her yili nechche yüz ming adem zeher chékip hayatidin ayrilghan.

Birleshken döletler teshkilatining xelq'arada zeher chekleshke da'ir matériyallarda körsitilishiche, 20-esirning axirlirida mutexessisler fénlamin türidiki zeherlik chékimliklerni 21-esirdiki asasliq zeherlik chékimlik bolup qalidu, insanlarning yéngi esirge qedem tashlishi bilen teng, yéngi tiptiki zeherlik chékimlikler téz sür'ette keng tarqilidu hemde u bir xil “Saxtipezlerche” qiyapette aldimizda peyda bolidu, nurghun adem, bolupmu keng yashlar, ösmürler uni “Köngül ichip, ich pushuqini chiqiridighan nerse”, “Xiro'in qatarliq zeherlik chékimlikler qatarigha kirmeydighan nerse”, “Köngül ichish sorunliridiki zeherlik chékimlik ziyan qilmaydu” dep oylap istémal qilidighan bolidu, dep mölcherleshken.

Yéngi tiptiki zeherlik chékimlikler peyda bolghan kündin bashlap nurghunlighan jinayetchiler we herxil késellikler keng da'iride yamrap, xelq ammisining saghlam turmushigha tesir qilipla qalmay, yene jem'iyetning muqimliqi we iqtisadiy qurulushqa tesir körsetken.

Uyghur éli zeher cheklesh da'iriliri yéqinqi bir qanche yil ichide tarqatqan statistikigha qarighanda, zeher chékiwatqanlar topi ichide 25-45 yashqiche bolghanlarning sani eng köp bolup, zeher chékish, zeherge xumar bolush yash nisbiti yildin-yilgha kichiklimekte iken.

Melum bolushiche, hazir Uyghurlar yüzliniwatqan zeher weziyitide “A'ile terbiyisi, jem'iyet terbiyisi, mektep terbiyisini teng birleshtürüp, yashlar, ösmürlerge bashlan'ghuch mekteptin bashlap zeherning ziyankeshlikidin pexes bolush teshwiqatini kücheytish kérekken.”

Uyghur aptonom rayonluq jinayetning aldini élish jem'iyitining mu'awin bashliqi yalqun tillayupning “Yarip” zeher cheklesh torida élan qilin'ghan bu sözidin körüwélishqa boliduki Uyghur élide zeher yash ösmürlerge ejellik ziyan séliwatqan bir apet.

2010-Yili Uyghur aptonom rayoni boyiche zeher chekküchilerning omumiy sani 37 ming 339 gha yetken, buning ichide yéngidin bayqalghan zeher chekküchi 5672. Ötken yildiki zeher chekküchiler sanining bu yil 5-ayghiche köpiyip 40 minggha yetkenliki, kishini ensiritidighan, sel qarashqa bolmaydighan bir san.

Bultur Uyghur élide zor miqdarda “Xiro'in”, “Muzsiman zeher”, “K talqini”, “Kristal zeher tablétkisi”, “Bash chayqash kumilichi”, “Neshe qolgha chüshürülgen. Bu yilning aldinqi yérimi (1-5-ayghiche) da 677 parche türlük zeher délosi pash qilinip, zeherge chétishliq 815 jinayet gumandari tutulghan.

Gerche zeher cheklesh kürishi 20 yillardin béri dawam étiwatqan bolsimu, nöwette zeher chekküchiler yash qatlimining barghanséri kichiklep kéngiyip bérishi, Uyghur élining zeher cheklesh ishlirida ajiz halqilarning mewjutluqini körsitip turmaqta.

Zeher cheklesh mutexessislirining ilgiri sürüshige qarighanda10 -13 yashqiche bolghan balilarda tamaka chékip béqishqa hewes qozghilidiken, mana bu hewes ularda tamaka chékish otini tutashturup, türlük muhit, türlük sorunlarda bara-bara ene shundaq türlük zeherlerge xumar bolup qélishigha seweb bolidiken. “Bir qétim chekken'ge néme bolatti” dégen idiyide deslepki bir qétimliq chékishtiki hayajanlinish, xushal bolush köpligen yashlarni yene shu keypke intildürüp, yene bir qétim chékish “Qiltiqi” gha chüshürüp, ularning pütkül hayatini xarabliqqa yüzlendürmekte.

“Yashlar, ösmürler we birikme zeher” bu nöwetlik xelq'ara zeher cheklesh künining bu bash témisidinmu körüwélishqa boliduki, zeherning yashlar, ösmürlerge bolghan xewpi pütkül dunyaning diqqitini tartmaqta.

Munasiwetlik matériyallardin melumki, fénlamin türidiki rohlandurghuchi dora qatarliq yéngi tiptiki zeherlik buyumlarni ishletkende, eng köp körülidighini rohlandurush, tinmay qimirlap turush we nérwa késellikige oxshash alametler iken.

Tetqiqatlarda ispatlinishiche, fénlaminni qalaymiqan ishletküchilerning 82% i ishlitishni sekkiz yildin 12 yilghiche toxtatsimu, yenila nérwa késili alametliri bolidiken, hetta éliship qalidiken. Bu xil dorilarni ishletküchilerde peyda bolidighan xushalliq sézimi we xiyaliy tuyghu bir nechche sa'ettin kéyin asta-asta yoqilip pütün beden maghdursizlinidiken, nérwisi qalaymiqanliship, uyqusi kélidiken, buning tesiride chekküchiler yene bir qétim rohiy ghidiqlashqa teshna bolidiken. Bu xil zeherlik buyumning yürek, qan tomurlarni janlandurush roli bolup, yürek muskuligha jiddiy xaraktérlik qan yétishmeslik, yürek muskuli késelliki we yürek soqushi normalsizlishishni keltürüp chiqiridiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.