NATO Йиғинида уйғурлар мәсилиси хитайға қарши тәдбирләр қатарида тәкитләнди

Мухбиримиз әзиз
2021-06-02

Америка, явропа вә шималий атлантик әһди тәшкилати (NATO) бирлишип, хитайниң өктәмлики вә тәһдитигә бирликтә тақабил турмақчи болған

Америка ташқи ишлар министири антоний биллинкен шималий атлантик әһди тәшкилати(NATO) ниң баш штабида сөз қилмақта. 2021-Йили 24-март, бирюссел, белгийә.

AFP

Бир қисим мутәхәссисләр “дуняниң әрзан баһалиқ әмгәк базири” дәп атаватқан хитайниң өзидики мушу артуқчилиқтин пайдилинип 21-әсирдики йеңидин баш көтүргән иқтисадий қуввәт саһиби болуватқанлиқи өткән он нәччә йилдин буян түрлүк муһакимиләргә дуч келиватқан иди. 1-Июн күни шималий атлантик әһди тәшкилати (NATO яки ш а ә т) ға әза дөләтләрниң дөләт мудапиә министирлири вә ташқи ишлар министирлириниң бирләшмә муһакимә йиғинида хитай мәсилиси йәнә бир қетим муһим темилар қатарида музакирә қилинди.

Вирус сәвәбидин тор арқилиқ ечилған бу қетимқи йепиқ йиғинда һәрқайси министирлар натониң кәлгүсидики иш пилани һәмдә һазир дуч келиватқан хирислар һәққидә өз қарашлирини баян қилған. Натониң бу йиғин һәққидики баянатида ейтилишичә, улар ортақ пикир һасил қилған нуқтиларниң бири “натоға әза дөләтләр җәзмән ‍өзара иттипақдашлиқ мунасивитини техиму күчәйтиш һәмдә шу арқилиқ нөвәттики хирисларға тақабил туруш” дегән мәзмунда әкс әткән. Натониң баш катипи җинс столтенберг бу һәқтә сөз қилип “бу дегәнлик һәрбий җәһәттики өзгәртиш ишлирини тез вә толуқ әмәлгә ашуруш, шуниңдәк тәйярлиқимизни давамлиқ мукәммәлләштүрүш һәмдә мудапиәгә мәбләғ селиш иқтидаримизни ашуруштин дерәк бериду” деди. . У бу һәқтики сөзиниң давамида хитайниң йеңи иқтисадий қудрәт саһиби қатарида баш көтүрүши натоға әза дөләтләр үчүн бәзи йеңи пурсәтләрни ата қилсиму йәнә өз нөвитидә көплигән хирисларниму пәйда қиливатқанлиқини алаһидә әскәртти. У хитайниң һазир өзи қолға кәлтүргән иқтисадий нәтиҗиләрни ғайәт зор миқдарда һәрбий ишларға сәрп қиливатқанлиқини, нәтиҗидә хитайниң дунядики әң зор көләмлик деңиз армийә қошунини бәрпа қилип чиққанлиқини, әмдиликтә болса хитайниң пүтүн күчи билән һава армийә қурулушини йүксәлдүрүватқанлиқини сөзләп келип: “хитай һөкүмити һәрбий тәрәққиятқа ‍интилсә бу өзиниң иши. Әмма уларниң қиммәт қариши биздин пүтүнләй пәрқ қилиду. Улар демократийәгә, сөз әркинликигә һәмдә ахбарат әркинликигә йол қоймайду. Хитайниң уйғурларни бастуруши, хоңкоңдики демократийә намайишиға қолланған қопал чарилири маһийәттә натониң еғир бихәтәрлик мәсилилиригә дуч келиватқанлиқини көрситиду” деди. .

Йиғинда оттуриға қоюлған йәнә бир нуқта нөвәттә нато дуч келиватқан хирисларниң хитай вә росийәдин келиватқанлиқи, бу хирисларға қайси дөләт болушидин қәтийнәзәр униң тәнһа тақабил турушқа аҗиз келип қалидиғанлиқи болған. Буниң үчүн һәрқайси министирлар бирдәк мушу мәсилигә беғишланған “нато 2030 тәшәббуснамиси” ни чөридигән һалда дуня йеңи риқабәт хирислириға дуч келиватқанда натониң җәзмән бу хил йеңи вәзийәткә һазир болуши лазимлиқини алаһидә тәкитлигән.

Америка ташқи ишлар министири антони билинкен әпәндиму бу қетимлиқ йиғинға қатнашқан министирларниң биридур. Америка ташқи ишлар министирлиқиниң бу һәқтики баянатида ейтилишичә, билинкен әпәнди мәхсус сөз қилған һәмдә америка һөкүмитиниң нөвәттики хитай вә русийә тәһдитлиригә тақабил туруш үчүн ‍өз иттипақдашлири билән болған мунасивәтни йүксәлдүрүшни әң алдинқи вәзипиләр қатарида иҗра қилиш алдида туруватқанлиқи билдүргән. Шуниңдәк баш катип столтенбергниң “нато 2030 тәшәббуснамиси” арқилиқ натоға әза дөләтләр оттурисида мустәһкәм иттипақдашлиқ ‍орнитиш тәшәббусиға қошулидиғанлиқини билдүргән.

Бу қетимқи йиғинда антоний билинкен әпәнди алаһидә қилип өзлириниң төт дөләт иттипақи һәққидиму сөз қилған. Шуниңдәк натониң хитай тәһдитигә техиму үнүмлүк тақабил туруши үчүн уларниң америка билән иттипақдашлиқ орнитиватқан австралийә, японийә, йеңи зеландийә вә шималий корейә билән болған мунасивәтлирини техиму күчәйтишиниң реал әһмийәткә игә болидиғанлиқини алаһидә тәкитлигән. Бу қетимқи йиғинға иштирак қилған америка дөләт мудапиә министири, генерал лойд астин әпәндиму баш катип столтенбергниң “нато 2030 тәшәббуснамиси” ни қарши алидиғанлиқини, буниң хитай вә росийәдин келиватқан тәһдитләрни чәкләштә һәл қилғуч рол ойнайдиғанлиқини билдүргән.

Мәлум болушичә, шималий атлантик окян әһди тәшкилатиға әза дөләтләр 14-июн күни рәсмий башлиқлар йиғини чақиридиған болуп, бу қетимқи йиғин әнә шу қетимлиқ башлиқлар йиғининиң тәйярлиқ басқучлиридин һесаблинидикән. Америка перезиденти җов байдеинму биваситә явропаға берип ашу башлиқлар йиғиниға қатнишидикән һәмдә “2030 тәшәббуснамиси” һәққидә дәсләпки қарар елинидикән.

Йиғиндин кейин антони билинкен әпәнди өзиниң тивиттер бетидә учур йоллап “бу қетимқи йиғин һәрқайси министирлар үчүн толиму утуқлуқ бир қетимлиқ сөһбәт болди. Баш катиб столтенберг әпәндиниң ‛нато 2030 тәшәббуснамиси‚ һәққидики тиришчанлиқлирини қизғин алқишлаймиз. Шуниңдәк июн ейидики йиғинда бу һәқтики муһакимини давам қилишни арзу қилимиз” деди.