Josh rogén: “NATO Ning sherqtin xitayni qismaqqa élishigha xitayning özi sewebchi”

Amérika prézidénti jo baydin shimaliy atlantik ehdi teshkilati bashliqlar yighinidin kéyin muxbirlarni kütüwélish yighini ötküzdi. 2021-Yili 12-iyun, biryussél.

Xitay jenubiy déngizda herbiy baza qurup, etrapidiki döletlerge tehdit peyda qilishqa bashlighanda, amérikaning sabiq prézidénti barrak obama amérikaning hindi-tinch okyan istratégiyesini otturigha qoyup, bu rayonni xitaygha tashlap bermeydighanliqini jakarlighanidi. Jow baydén dewride amérika xitaygha taqabil turush üchün hindistan, yaponiye we awstraliye bilen birliship “Töt dölet ittipaqi” qurdi. Bügünki künde NATO ukra'ina urushi dawam qiliwatqan weziyettimu tigh uchini xitaygha qaratqan bolup, hindi-tinch okyan rayoni xewpsizlikining gherb dunyasi üchün intayin muhim ikenlikini jakarlidi. NATO Ni “Amérikaning aypaltisi” dep teripleydighan xitay, NATO ning asiyagha kéngiyishige qarshi turidighanliqini bildürdi.

“El-jezire” torining 12-iyul küni bergen xewiride éytilishiche, NATO ning yétekchilikide litwada ötküzülgen dölet bashliqliri yighinida, awstraliye, yaponiye, yéngi zélandiye we koréye rehberliri NATO ning hindi-tinch okyan rayoni xewpsizlikini qoghdash sépige qétilidighanliqini bildürgen bolup, ular xitay tehditige qarshi birleshme bayanat élan qilghan.

Bayanatta mundaq déyilgen: “Xitay siyasiy, iqtisadiy we herbiy wasitilerni qollinip dunyagha kéngeymichilik qilmaqta. Ularning bu istratégiyesi, meqset-nishani we herbiy qurulushi mutleq mexpiy. Ular yene yaman gherezlik tor hujumi qozghap, qarshi pikirdikilerni basturup, saxta uchurlarni tarqitip, ittipaqdashlirimizning xewpsizlikige ziyan salmaqta”.

Amérikadiki siyasiy analizchi andérs kor NATO ning litwadiki bu yighini heqqide toxtilip mundaq dédi: “NATO Ukra'inagha yardem bérish hem rusiyedin mudapi'e körüsh bilen bir waqitta asiyagha kéngiyishke tirishti. Biz xitayning tehditige uchrawatqan yaponiye, koréye qatarliq döletlernimu mudapi'e kélishimi, teshkilat we yighinlargha qatnashturuwatimiz, bu ishlar démokratik döletlerning shi jinping bilen putindek ghaljirlashqan mustebitlerge qarshi birlik sep hasil qilishi hem özini qoghdishi üchün aktip ehmiyetke ige”.

NATO Ning bu birleshme bayanatida yene, xitayning rusiye bilen birliship, ukra'ina urushi krizisini éghirlashturup, xelq'ara tertip we tinchliqni buzushqa heriket qiliwatqanliqi körsitilgen. Xitay özining “Arqa hoylisi” dewalghan hindu-tinch okyan rayonining NATO üchün muhim rayon ikenliki, bu yerdiki özgirishning yawropa we atlantik okyan rayonining xewpsizlikige biwasite tesir körsitidighanliqi otturigha qoyulghan.

Andéris kor, hindi-tinch okyan rayonining hergiz xitayning arqa hoylisi bolalmaydighanliqini bildürüp mundaq dédi: “Qaysi dölet özini xitaydek irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqan, mustebit bir döletning arqa hoylisi dep qaraydu? asiya hergiz xitayning arqa hoylisi emes, emma kommunist xitay shundaq déyishke amraq. Xitay özini bu rayonda chong tesir küchke ige dep qaraydu, amérika, yawropa we bashqa döletlerdinmu shuni telep qilidu, shuni talishidu. Elwette biz bundaq qarashqa qet'iy qarshi turimiz”.

Xitay NATO ning birleshme bayanatini eyiblep, “Xitay hökümiti NATO ning asiyagha kéngeymichilik qilishigha qarshi turidu” dégen؛ xitayning “Yer shari waqit géziti” obzor élan qilip, “NATO Dégen bu teshkilat amérikaning qoral-neyzisi, dunyadiki barche urushning menbesi” dep eyibligen.

Buningdin ilgiri shi jinping “Sherqiy urush rayoni qomandanliq shtabi” ni közdin kechürgende, xitay armiyesini “Muqimsiz amillargha teyyarliq qilish” qa chaqirghan bolup, xitay armiyesi 3 künlük herbiy manéwirini bashlighanidi. “Roytérs agéntliqi” ning xewer qilishiche, 7-ayning 13-küni amérika déngiz armiyisining razwédka ayropilani xitay armiyesi 3 künlük herbiy manéwir élip bériwatqan teywenning jenubidiki déngiz rayonidin uchup ötken؛ xitay armiyisi urush ayropilanlirini chiqirip ularni charlighan.

Bu yil 6-ayda, xitay dölet mudapi'e ministiri li shangfu sin'gaporda ötküzülgen bir yighinda, amérikaning NATO dek bir teshkilatni asiyagha sörep kirip, “Bu rayondiki döletlerni görüge éliwélip, qesten toqunush peyda qiliwatqanliqi” ni eyibligenidi. Emeliyette yaponiye, koréye qatarliq döletler xitayning künséri küchiyiwatqan rayon tehditidin ensirep NATO bilen hemkarlishish qedimini basqan bolup, NATO ning bu qétim achqan yighinigha qatnishishi we yighindin kéyin élan qilghan ortaq bayanati buni ispatlap bergen.

Türkiye hajettepe uniwérsitéti dotsénti, doktor erkin ekrem NATO ning bu yighinigha qatnashqan döletlerning xitay peyda qilghan tehditke qarshi NATO gha qétilghanliqini bildürdi.

Dangliq obzorchi josh rogin (Josh Rogin) 13-iyul küni “Washin'gton pochtisi géziti” élan qilghan maqaliside, asiyadiki döletlerning xitayning tehditlirige qarimay NATO bilen munasiwitini kücheytishige shi jinpingning özi sewebchi bolghanliqini, yeni xitay tehditining mezkur döletlerni NATO ning qoynigha ittirgenlikini körsetken.

Litwada échilghan yighinda, koréye prézidénti yon sukyol (Youn Suk Yeol) NATO bash katipi, général jéns stolténbérg (Jens Stoltenberg) bilen söhbetliship, NATO bilen herbiy alaqe, tor bixeterliki, mudapi'e sépini kéngeytish qatarliq 11 sahede hemkarliq ornatqan.

Maqalide körsitilishiche, asiyadiki démokratik döletler xitayni cheklesh jehette NATO bilen oxshash pikirde iken. Halbuki, firansiye bu jehette yaponiye bilen kériyege yételmigen. Firansiye prézidénti makron NATO ning tokyoda ishxana qurushigha qarshi chiqqan bolup, ukra'ina krizisi tügimey turup xitay bilen qarshilishishqa bolmaydu, dégen. Prézidént jow baydin buninggha reddiye bérip, “NATO Ning dölet bashliqliri yighinigha qatnashqan döletler ukra'inaning sadiq qollighuchiliri؛ biz ortaq qimmet qarishimizni qoghdash, ortaq nishanimizgha yétish üchün üchün atlantik okyan bilen tinch okyan döletlirining munasiwitini kücheytishke tirishiwatimiz, birlikte heriket qilish arqiliq ortaq xirisqa taqabil turuwatimiz” dégen.

Doktor erkin ekremning qarishiche, NATO xitayning kelgüside birer jeng qozghishining aldini élish üchün asiya döletlirini yénigha tartqan, bundaq bolghanda xitay bu jengde meghlup bolidighanliqini bilgini üchün, NATO ning asiyagha kéngiyishini hezim qilalmighan.

Josh ragén bu maqaliside mundaq dégen: “Xitayning asiya döletlirini NATO gha yéqinlishishtin tosushi eksiche ünüm bermekte. Bu hergiz amérika bashchiliq qiliwatqan xitayni cheklesh herikiti emes. Belki asiya we yawropa döletliri bir-biri bilen hemkarlashqandila bu rayonning xewpsizlikini qoghdighili bolidighanliqini hés qildi”.