Яқа юртта ишләнгән бәдиий филим “никаһ” арқисидики утуқ вә риқабәтләр

Вашингтондин мухбиримиз гүлчеһрә тәйярлиди
2023.05.23
nikah-filim-teshwiq-suriti Фирансийәдики уйғур музика тәтқиқатчиси, филим ишлигүчи муқәддәс миҗит ханим ишлигән “никаһ” намлиқ қисқа бәдиий филиминиң тәшвиқат сүрити.
imdb.com

Фирансийәдики уйғур музика тәтқиқатчиси, филим ишлигүчи муқәддәс миҗит ханим ишлигән қисқа бәдиий филим “никаһ”, 20-май фирансийә-германийә бирләшмә телевизийә қанили Arte да рәсмий көрситилишкә башлиған. Мәзкур филимда, хитай һөкүмитиниң уйғур диярида уйғурларниң күндилик һаяти, инсаний, диний вә саяһәт әркинликини чәкләйдиған сиясәтләрни, юқири техникилиқ көзитиш қатарлиқ тәдбирләрни күчәйткән 2017-йили мәзгилидики вәзийәт, бир уйғур қизиниң никаһ оқутуп той қилиши сәвәблик йүзләнгән паҗиәси арқилиқ, уйғурларниң әхлақ вә қиммәт қаришини қоғдаш тиришчанлиқи сәвәбликму зиянкәшликкә учраватқанлиқи бәдиий шәкилдә йорутуп берилгән. Уйғурлар вәтинидин йирақ, чәтәлләрдә ишләнгән бу филимниң мәзмуни вә ишлиниш җәряни һәққидә мухбиримиз гүлчеһрә тәйярлиған программиға диққәт бәргәйсиз.

 “никаһ” филимниң асаслиқ мәзмуни

 Уйғурлар дуч келиватқан һәр хил мәсилиләр, уйғур дияриниң сиясий вәзийити хәлқарадики охшимиған ахбарат васитилиридә һөҗҗәтлик филим яки зиярәт филимлири арқилиқ йорутулған болсиму, уйғурларниң реал һаяти йорутуп берилгән бәдиий филимлар асасән йоқ дейәрлик. Муһаҗирәттики уйғурлар үчүн кино филим ишләш саһәсини интайин чоң бошлуқ дейишкиму болиду.

Йеқинқи йиллардин буян усул, музика вә башқа түрлүк сәнәт васитилири арқилиқ, уйғур дияри вә уйғур хәлқи йүзлиниватқан вәзийәт вә трагедийәләрни дуняға бәдиий шәкилләрдә аңлитип келиватқан фирансийәдики көп қирлиқ сәнәткар, бирюссел һөрийәт университетиниң доктор ашти тәтқиқатчиси муқәддәс миҗит, мушу хил бошлуқни тонуп йәткән. У 2015-йилидин башлапла, уйғур һаятини тема қилған бир филим ишләш арзусида сенарийә йезишқа киришкәникән.

Фирансийәдики уйғур музика тәтқиқатчиси, филим ишлигүчи муқәддәс миҗит ханим ишлигән “никаһ” намлиқ қисқа бәдиий филимини сүрәткә еливатқан нәқ мәйдан көрүнүши.

Муқәддәс миҗитниң язған “никаһ” филиминиң сенарийәси фирансийә дөләтлик филим мәркизи, германийә-фирансийә телевизийә қанили қатарлиқ орунларниң мәбләғ селишиға мувәппәқ болған.

Йеқинқи күнләрдә, бәдиий филим “никаһ” мувәппәқийәтлик ишлинип чиққан. Мәзкур филим 20-майдин башлап фирансийә-германийә бирләшмә телевизийә қанили Arte да, рәсмий тамашибинлар билән йүз көрүшкән. Бу филим бир айғичә бу телевизийә қанилида тамашибинларға ечиветилидикән.

Муқәддәс “никаһ” филимини ишләштә, фирансуз режиссор бастийен ехозан (Bastien Ehouzan) билән һәмкарлашқан. Филимниң асаслиқ мәзмуниға қариғанда, униңда асаслиқ хитай һөкүмитиниң уйғурларни кәң көләмлик тутқун қилишқа башлиған 2017-йилидики уйғур дияриниң вәзийити тәсвирләнгән. Филимдики баш персонаж27  яшлиқ дилбәр, униң ата - аниси униң тойини балдуррақ қилишни арзу қилиду.  Аилә вә башқиларниң  балдуррақ ятлиқ болуши тоғрисидики  бесимлиридин чиқиш йоли издәватқан дилбәр, ахири фирансийәдики достиниң васитиси билән  париждики бир уйғур йигити билән тонушиду. Бу җәрянда униң әтрапида мәһәллиләрниң чеқиливатқанлиқи, әтрапидики уйғур қизлириниң хитайларға мәҗбурий никаһлинивалғанлиқи, инсанлар намаз оқуғанлиқи үчүнла тутқунға учрап йоқап кетиватқанлиқи, чәтәлләргә чиқиш мумкинчиликиниң барғанчә тарийиватқанлиқидәк әһваллар тәсвирлиниду. Униң ата- аниси ахири, қизини париждики той қилишқа пүтүшкән йигитниң йениға йолға селиш алдида, тор арқилиқ  уларниң никаһини оқутуп, тойини қилип қойиду. Әмма бу вақит дәл хитай һөкүмити уйғурларниң мусулманчә никаһ оқутуп той қилиш адитиниму  қаттиқ чәкләватқан бир пәйткә тоғра келиду. Нәтиҗидә дилбәрниң торда тонушуп вә никаһланған кәлгүси ери билән парижда җәм болуш арзуси бәрбат болиду.

50 Минутлуқ бу бәдиий филим, дилбәрниң тутқун қилиниши билән ахирлишиду.

 Уйғурларниң реаллиқини йирақ юртларда йорутуш учриған риқабәтләр

 Зияритимизни қобул қилған филим ишлигүчи муқәддәс миҗит ханимниң ейтишичә, “никаһ” филиминиң сенарийәсини йезишқа башлиған мәзгилләрдә филимни уйғур диярида сүрәткә елишни пиланлиған болсиму әмма уйғур дияри вәзийитиниң 2016-йилидин буянқи пүтүнләй қамал қилиниши вә униңдин кейинки еғир вәзийәт сәвәблик, у филимниң сенарийә вә вә сүрәткә елиш орунлириниму өзгәрткән.

 Муқәддәсниң баян қилишичә, дәсләп у учриған әң қийин мәсилә филимға лайиқ мәбләғ тепиш болған болса, филим ишләш җәрянидики улар учриған әң зор риқабәт, сүрәткә елишқа мувапиқ җай вә рол алидиған уйғур артис тепиш мәсилиси болғаникән.

Фирансийәдики уйғур музика тәтқиқатчиси, филим ишлигүчи муқәддәс миҗит ханим ишлигән “никаһ” намлиқ қисқа бәдиий филимини сүрәткә еливатқан нәқ мәйдан көрүнүши.

“никаһ” филимини ишләш гурупписи филимниң чинлиқиға капаләтлик қилиш үчүн, филимни һәр хил қийинчилиқларни йеңип ахири, уйғур дияриға җуғрапийә вә мәдәнийәт, өрп-адәтлиригә йеқинрақ шараитларға игә оттур асияда сүрәткә алған. Уйғур дияриниң вәзийитини ипадиләйдиған мәзмунларни, уйғур диярида телефонда тартилған синлиқ көрүнүшләрни тәбиий һалда кириштүрүш арқилиқ һәл қилған.

Муқәддәс гәрчә оттура асияда уйғур топлуқи бир қәдәр зич вә уйғур дияридики муһит билән охшашлиқ тәрәплири болсиму, сүрәткә елиш җәрянида улар, оттур асиядики уйғурларниң турмуш усуллири, аилидики турмуш буюмлири, тили, өй вә мәһәллә қурулмилирида йәнила бәлгилик пәрқләргә игә болғанлиқи сәвәблик, филимда һалқилиқ амилларни гәвдиләндүрүштә йәнила риқабәтләргә дуч кәлгәникән.

Бу 50 минутлуқ қисқа бәдиий филимда, йешиниң чоңийишиға әгишип балдуррақ бир әргә тегиши тоғрулуқ  аилә вә җәмийәттә  бесимға учриған баш  персонаж  дилбәрниң  амалсизлиқи, азаблири  вә чиқиш йоли издәш давамида бешиға кәлгәнлири арқилиқ пүткүл уйғур қиз - аяллири һәм уйғур хәлқи учраватқан еғир вәзийәт ихчам вә тәсирлик һалда йорутушқа тиришилған.

Кинодики ярқин образ вә көрүнүшләр һәққидә тохталған муқәддәс, баш рол йәни дилбәрниң ролини ойниған явропадики серк маһири гүзәлнур учқунниң, дилбәр образини интайин тәбиий яратқанлиқини филимниң мувәппәқийәтлик чиқишидики һалқилиқ амилниң бири дәп баһа бәрди. Униң ейтишичә, хитайниң зулуми йорутулған бу филимда рол елишниң өзиму уйғурлардин җүрәт тәләп қилидиған болғачқа, бу филимға талланған нурғун кандидат артислар, бәзи әндишиләр сәвәблик, бу сәзгүр болған филимда рол елишқа җүрәт қилалмиған. Лекин гүзәлнур учқун бу филимда рол елишқа ғәйритини көрсәткән. Гүзәлнур учқун вә башқа уйғур рол алғучилар, гәрчә мәхсус тәрбийәләнгән кәспий актийорлар болмисиму, улар образларни һәқиқий һессияти билән яратқаникән.

  Профессор ваниса фирангвил: “уйғурлар вәзийитини бәдиий шәкилдә аңлитиш интайин муһим”

Филим ишлигүчи муқәддәс миҗит “никаһ” филимини ишләш җәрянида йәнә уйғурлар вәзийитини тәтқиқ қилғучи мутәхәссисләрниң пикирлиригә әһмийәт бәргән. Муқәддәс миҗитниң “никаһ” филиминиң сенарийәсини йезиши, филимни сүрәткә елиш, ишлиниш басқучлирини йеқиндин көзәткән уйғуршунас мутәхәссисләрдин, һөрийәт университети хитай тәтқиқат институтиниң профессори ваниса фирангвил (Vanessa Frangville) “никаһ” филиминиң мувәппәқийити һәққидә тохтилип мундақ деди: “муқәддәс әң дәсләп мәзкур филимниң сенарийәсини 2015-йили йезишқа башлиғаниди, өзиңиз билгәндәк униңдин кейин уйғур диярида ирқий қирғинчилиқ башлинип кәтти. Бу филимда, уйғур диярида йүз бериватқан паҗиәләрдә, уйғур аяллириниң әң алди билән зиянкәшлик қурбаниға айлиниватқанлиқи йорутулди дәп қараймән. Тунҗи қетим филим аз бир қисим тәтқиқатчиларға белгийәдә көрситилгәндә, тамашибинларниң инкаси интайин күчлүк болди. Тамашибинлар бәкму тәсирләнди. Филим рәсмий көрситилишкә башлиған арте қанилиниң тамашибинлириму, асасән дуня вәзийитидин хәвәрдар җүмлидин уйғурлар вәзийитини билидиған кишиләрни асас қилған” .

Фирансийәдики уйғур музика тәтқиқатчиси, филим ишлигүчи муқәддәс миҗит ханим ишлигән “никаһ” намлиқ қисқа бәдиий филиминиң тәшвиқат сүрити.

У йәнә мундақ деди: “филимда ноқул һалдики бир сиясий мәқсәт яки сигнал гәвдиләнмәйду. Йиллардин буян кишиләр уйғурлар учраватқан мәсилиләрни җиддий хәвәр яки доклат қатарлиқ васитиләр яки сиясий сәһниләр арқилиқ аңлап кәлди. Бу филим кишиләргә бу хил бирла йөнилиштә учур бериштин пәрқлиқ һалда, бәдиий шәкилдә тәсвирләнгән һекайә арқилиқ, уларни шу һекайидики персонажларниң ички һессияти арқилиқ, уларниң вәзийитигә қизиқтуруп киришни мәқсәт қилиду.

Никаһ филимда тәсвирләнгән уйғурлар, нормал турмуш кәчүрүватқан адәттики кишиләрдур, шундақ адәттики кишиләрниң ойлап бақмиған паҗиәләргә учриши тамашибинларни һәйран қалдуриду. Ахирида улар филимдики уйғур персонажларниң туйғулири арқилиқ, уйғурлар учраватқан диний, сиясий бесим, ирқий қирғинчилиқ, юқири техникилиқ назарәт қатарлиқ нурғун тәрәпләрдин келиватқан бесимларни тәбиий һалда йеқиндин һес қилалайду. Бу дәл филимниң әң зор мувәппәқийити дәп қараймән”.

Профессори ваниса фирангвил йәнә филимниң қандақ категорийәдики филим һесаблинидиғанлиқини қисқичә чүшәндүрүп бәрди. Униң дейишичә, “никаһ” филими киноханиларда көрситилидиған кино филимигә охшимайду. Бу қисқа филим категорийәсидики бир бәдиий филим. Нормалда бу хил қисқа филимлар 25, 30 минут әтрапида болиду, биз бу қисқа филим 50 минут йәни адәттики қисқа филимлардин узун ишләнди. Филим ишләш зор мәбләғ тәләп қилидиған вә зор бир түркүм кәспий хадимлардин тәркиб тапқан филим ишләш гурупписиниң ортақ тиришчанлиқида вуҗудқа келиду. Бу филим пул тепишни мәқсәт қилмиған. Бәдиий қисқа филимлар бир хил сәнәт, униң көрүрмәнлири бәдиий сәнәт җәһәттә бәлгилик чүшәнчигә игә тәтқиқатчиларни асас қилған”.

Профессори ваниса фирангвил ханим йәнә уйғурлар вәзийитини вә ирқий қирғинчилиқни күп хил амил вә шәкилләр билән аңлитишниң муһимлиқини тәкитләп мундақ деди: “уйғурлар учраватқан нөвәттики вәзийәткә кишиләрни қизиқтурушта, ноқул һалдики сиясий вәқәлик әмәс бәлки инсанларниң ички дуняси, һес туйғулири арқилиқ бу хил бәдиий вә сәнәтлик шәкилдә реаллиқни йорутуш техиму җәлпкарлиққа игә бир васитә дәп қараймән. ‛никаһ‚ филими алдимизда йәнә фестиваллирида қоюлмақчи. Мениңчә у адәттики тамашибинлардиму бәлгилик тәсир қозғиялайду дәп ойлаймән вә шуни арзу қилимән”.

 Филим саһәсигә селинған “ул”

 Муқәддәс ханим миҗит мәзкур филимда филим ишлигүчи, сенарист қатарлиқ универсал вәзипиләрни өз үстигә елипла қалмай йәнә бир дахан аял образиниму устилиқ билән яратқан. У, ишлигән тунҗи филим “никаһ” мувәппәқийәтлик ишлинип чиққандин кейин алдимизда у йәнә давамлиқ уйғурлар тема қилинған вә уйғурлар өзлири рол алған филимларни ишләшни пиланлимақтикән. Муқәддәс миҗит ханим, бу өзиниң тунҗи филим ишлиши болғини үчүн, универсаллиққа игә филим ишләш саһәси униң үчүн йеңи өгиниш, тәҗрибә топлаш вә уйғурлар һәққидә давамлиқ филимларни ишләшкә ул селиш басқучи болғанлиқини билдүрди. 

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.