Yaqa yurtta ishlen'gen bedi'iy filim “Nikah” arqisidiki utuq we riqabetler

Firansiyediki Uyghur muzika tetqiqatchisi, filim ishligüchi muqeddes mijit xanim ishligen “Nikah” namliq qisqa bedi'iy filimining teshwiqat süriti.

Firansiyediki Uyghur muzika tetqiqatchisi, filim ishligüchi muqeddes mijit xanim ishligen qisqa bedi'iy filim “Nikah”, 20-may firansiye-gérmaniye birleshme téléwiziye qanili Arte da resmiy körsitilishke bashlighan. Mezkur filimda, xitay hökümitining Uyghur diyarida Uyghurlarning kündilik hayati, insaniy, diniy we sayahet erkinlikini chekleydighan siyasetlerni, yuqiri téxnikiliq közitish qatarliq tedbirlerni kücheytken 2017-yili mezgilidiki weziyet, bir Uyghur qizining nikah oqutup toy qilishi seweblik yüzlen'gen paji'esi arqiliq, Uyghurlarning exlaq we qimmet qarishini qoghdash tirishchanliqi seweblikmu ziyankeshlikke uchrawatqanliqi bedi'iy shekilde yorutup bérilgen. Uyghurlar wetinidin yiraq, chet'ellerde ishlen'gen bu filimning mezmuni we ishlinish jeryani heqqide muxbirimiz gülchéhre teyyarlighan programmigha diqqet bergeysiz.

 “Nikah” filimning asasliq mezmuni

 Uyghurlar duch kéliwatqan her xil mesililer, Uyghur diyarining siyasiy weziyiti xelq'aradiki oxshimighan axbarat wasitiliride höjjetlik filim yaki ziyaret filimliri arqiliq yorutulghan bolsimu, Uyghurlarning ré'al hayati yorutup bérilgen bedi'iy filimlar asasen yoq déyerlik. Muhajirettiki Uyghurlar üchün kino filim ishlesh sahesini intayin chong boshluq déyishkimu bolidu.

Yéqinqi yillardin buyan usul, muzika we bashqa türlük sen'et wasitiliri arqiliq, Uyghur diyari we Uyghur xelqi yüzliniwatqan weziyet we tragédiyelerni dunyagha bedi'iy shekillerde anglitip kéliwatqan firansiyediki köp qirliq sen'etkar, biryussél höriyet uniwérsitétining doktor ashti tetqiqatchisi muqeddes mijit, mushu xil boshluqni tonup yetken. U 2015-yilidin bashlapla, Uyghur hayatini téma qilghan bir filim ishlesh arzusida sénariye yézishqa kirishkeniken.

Muqeddes mijitning yazghan “Nikah” filimining sénariyesi firansiye döletlik filim merkizi, gérmaniye-firansiye téléwiziye qanili qatarliq orunlarning meblegh sélishigha muweppeq bolghan.

Yéqinqi künlerde, bedi'iy filim “Nikah” muweppeqiyetlik ishlinip chiqqan. Mezkur filim 20-maydin bashlap firansiye-gérmaniye birleshme téléwiziye qanili Arte da, resmiy tamashibinlar bilen yüz körüshken. Bu filim bir ayghiche bu téléwiziye qanilida tamashibinlargha échiwétilidiken.

Muqeddes “Nikah” filimini ishleshte, firansuz rézhissor bastiyén éxozan (Bastien Ehouzan) bilen hemkarlashqan. Filimning asasliq mezmunigha qarighanda, uningda asasliq xitay hökümitining Uyghurlarni keng kölemlik tutqun qilishqa bashlighan 2017-yilidiki Uyghur diyarining weziyiti teswirlen'gen. Filimdiki bash pérsonazh27  yashliq dilber, uning ata - anisi uning toyini baldurraq qilishni arzu qilidu.  A'ile we bashqilarning  baldurraq yatliq bolushi toghrisidiki  bésimliridin chiqish yoli izdewatqan dilber, axiri firansiyediki dostining wasitisi bilen  parizhdiki bir Uyghur yigiti bilen tonushidu. Bu jeryanda uning etrapida mehellilerning chéqiliwatqanliqi, etrapidiki Uyghur qizlirining xitaylargha mejburiy nikahliniwalghanliqi, insanlar namaz oqughanliqi üchünla tutqun'gha uchrap yoqap kétiwatqanliqi, chet'ellerge chiqish mumkinchilikining barghanche tariyiwatqanliqidek ehwallar teswirlinidu. Uning ata- anisi axiri, qizini parizhdiki toy qilishqa pütüshken yigitning yénigha yolgha sélish aldida, tor arqiliq  ularning nikahini oqutup, toyini qilip qoyidu. Emma bu waqit del xitay hökümiti Uyghurlarning musulmanche nikah oqutup toy qilish aditinimu  qattiq cheklewatqan bir peytke toghra kélidu. Netijide dilberning torda tonushup we nikahlan'ghan kelgüsi éri bilen parizhda jem bolush arzusi berbat bolidu.

50 Minutluq bu bedi'iy filim, dilberning tutqun qilinishi bilen axirlishidu.

 Uyghurlarning ré'alliqini yiraq yurtlarda yorutush uchrighan riqabetler

 Ziyaritimizni qobul qilghan filim ishligüchi muqeddes mijit xanimning éytishiche, “Nikah” filimining sénariyesini yézishqa bashlighan mezgillerde filimni Uyghur diyarida süretke élishni pilanlighan bolsimu emma Uyghur diyari weziyitining 2016-yilidin buyanqi pütünley qamal qilinishi we uningdin kéyinki éghir weziyet seweblik, u filimning sénariye we we süretke élish orunlirinimu özgertken.

 Muqeddesning bayan qilishiche, deslep u uchrighan eng qiyin mesile filimgha layiq meblegh tépish bolghan bolsa, filim ishlesh jeryanidiki ular uchrighan eng zor riqabet, süretke élishqa muwapiq jay we rol alidighan Uyghur artis tépish mesilisi bolghaniken.

“Nikah” filimini ishlesh guruppisi filimning chinliqigha kapaletlik qilish üchün, filimni her xil qiyinchiliqlarni yéngip axiri, Uyghur diyarigha jughrapiye we medeniyet, örp-adetlirige yéqinraq shara'itlargha ige ottur asiyada süretke alghan. Uyghur diyarining weziyitini ipadileydighan mezmunlarni, Uyghur diyarida téléfonda tartilghan sinliq körünüshlerni tebi'iy halda kirishtürüsh arqiliq hel qilghan.

Muqeddes gerche ottura asiyada Uyghur topluqi bir qeder zich we Uyghur diyaridiki muhit bilen oxshashliq terepliri bolsimu, süretke élish jeryanida ular, ottur asiyadiki Uyghurlarning turmush usulliri, a'ilidiki turmush buyumliri, tili, öy we mehelle qurulmilirida yenila belgilik perqlerge ige bolghanliqi seweblik, filimda halqiliq amillarni gewdilendürüshte yenila riqabetlerge duch kelgeniken.

Bu 50 minutluq qisqa bedi'iy filimda, yéshining chongiyishigha egiship baldurraq bir erge tégishi toghruluq  a'ile we jem'iyette  bésimgha uchrighan bash  pérsonazh  dilberning  amalsizliqi, azabliri  we chiqish yoli izdesh dawamida béshigha kelgenliri arqiliq pütkül Uyghur qiz - ayalliri hem Uyghur xelqi uchrawatqan éghir weziyet ixcham we tesirlik halda yorutushqa tirishilghan.

Kinodiki yarqin obraz we körünüshler heqqide toxtalghan muqeddes, bash rol yeni dilberning rolini oynighan yawropadiki sérk mahiri güzelnur uchqunning, dilber obrazini intayin tebi'iy yaratqanliqini filimning muweppeqiyetlik chiqishidiki halqiliq amilning biri dep baha berdi. Uning éytishiche, xitayning zulumi yorutulghan bu filimda rol élishning özimu Uyghurlardin jür'et telep qilidighan bolghachqa, bu filimgha tallan'ghan nurghun kandidat artislar, bezi endishiler seweblik, bu sezgür bolghan filimda rol élishqa jür'et qilalmighan. Lékin güzelnur uchqun bu filimda rol élishqa gheyritini körsetken. Güzelnur uchqun we bashqa Uyghur rol alghuchilar, gerche mexsus terbiyelen'gen kespiy aktiyorlar bolmisimu, ular obrazlarni heqiqiy héssiyati bilen yaratqaniken.

  Proféssor wanisa firan'gwil: “Uyghurlar weziyitini bedi'iy shekilde anglitish intayin muhim”

Filim ishligüchi muqeddes mijit “Nikah” filimini ishlesh jeryanida yene Uyghurlar weziyitini tetqiq qilghuchi mutexessislerning pikirlirige ehmiyet bergen. Muqeddes mijitning “Nikah” filimining sénariyesini yézishi, filimni süretke élish, ishlinish basquchlirini yéqindin közetken Uyghurshunas mutexessislerdin, höriyet uniwérsitéti xitay tetqiqat institutining proféssori wanisa firan'gwil (Vanessa Frangville) “Nikah” filimining muweppeqiyiti heqqide toxtilip mundaq dédi: “Muqeddes eng deslep mezkur filimning sénariyesini 2015-yili yézishqa bashlighanidi, özingiz bilgendek uningdin kéyin Uyghur diyarida irqiy qirghinchiliq bashlinip ketti. Bu filimda, Uyghur diyarida yüz bériwatqan paji'elerde, Uyghur ayallirining eng aldi bilen ziyankeshlik qurbanigha ayliniwatqanliqi yorutuldi dep qaraymen. Tunji qétim filim az bir qisim tetqiqatchilargha bélgiyede körsitilgende, tamashibinlarning inkasi intayin küchlük boldi. Tamashibinlar bekmu tesirlendi. Filim resmiy körsitilishke bashlighan arté qanilining tamashibinlirimu, asasen dunya weziyitidin xewerdar jümlidin Uyghurlar weziyitini bilidighan kishilerni asas qilghan” .

U yene mundaq dédi: “Filimda noqul haldiki bir siyasiy meqset yaki signal gewdilenmeydu. Yillardin buyan kishiler Uyghurlar uchrawatqan mesililerni jiddiy xewer yaki doklat qatarliq wasitiler yaki siyasiy sehniler arqiliq anglap keldi. Bu filim kishilerge bu xil birla yönilishte uchur bérishtin perqliq halda, bedi'iy shekilde teswirlen'gen hékaye arqiliq, ularni shu hékayidiki pérsonazhlarning ichki héssiyati arqiliq, ularning weziyitige qiziqturup kirishni meqset qilidu.

Nikah filimda teswirlen'gen Uyghurlar, normal turmush kechürüwatqan adettiki kishilerdur, shundaq adettiki kishilerning oylap baqmighan paji'elerge uchrishi tamashibinlarni heyran qalduridu. Axirida ular filimdiki Uyghur pérsonazhlarning tuyghuliri arqiliq, Uyghurlar uchrawatqan diniy, siyasiy bésim, irqiy qirghinchiliq, yuqiri téxnikiliq nazaret qatarliq nurghun tereplerdin kéliwatqan bésimlarni tebi'iy halda yéqindin hés qilalaydu. Bu del filimning eng zor muweppeqiyiti dep qaraymen”.

Proféssori wanisa firan'gwil yene filimning qandaq katégoriyediki filim hésablinidighanliqini qisqiche chüshendürüp berdi. Uning déyishiche, “Nikah” filimi kinoxanilarda körsitilidighan kino filimige oxshimaydu. Bu qisqa filim katégoriyesidiki bir bedi'iy filim. Normalda bu xil qisqa filimlar 25, 30 minut etrapida bolidu, biz bu qisqa filim 50 minut yeni adettiki qisqa filimlardin uzun ishlendi. Filim ishlesh zor meblegh telep qilidighan we zor bir türküm kespiy xadimlardin terkib tapqan filim ishlesh guruppisining ortaq tirishchanliqida wujudqa kélidu. Bu filim pul tépishni meqset qilmighan. Bedi'iy qisqa filimlar bir xil sen'et, uning körürmenliri bedi'iy sen'et jehette belgilik chüshenchige ige tetqiqatchilarni asas qilghan”.

Proféssori wanisa firan'gwil xanim yene Uyghurlar weziyitini we irqiy qirghinchiliqni küp xil amil we shekiller bilen anglitishning muhimliqini tekitlep mundaq dédi: “Uyghurlar uchrawatqan nöwettiki weziyetke kishilerni qiziqturushta, noqul haldiki siyasiy weqelik emes belki insanlarning ichki dunyasi, hés tuyghuliri arqiliq bu xil bedi'iy we sen'etlik shekilde ré'alliqni yorutush téximu jelpkarliqqa ige bir wasite dep qaraymen. ‛nikah‚ filimi aldimizda yene féstiwallirida qoyulmaqchi. Méningche u adettiki tamashibinlardimu belgilik tesir qozghiyalaydu dep oylaymen we shuni arzu qilimen”.

 Filim sahesige sélin'ghan “Ul”

 Muqeddes xanim mijit mezkur filimda filim ishligüchi, sénarist qatarliq uniwérsal wezipilerni öz üstige élipla qalmay yene bir daxan ayal obrazinimu ustiliq bilen yaratqan. U, ishligen tunji filim “Nikah” muweppeqiyetlik ishlinip chiqqandin kéyin aldimizda u yene dawamliq Uyghurlar téma qilin'ghan we Uyghurlar özliri rol alghan filimlarni ishleshni pilanlimaqtiken. Muqeddes mijit xanim, bu özining tunji filim ishlishi bolghini üchün, uniwérsalliqqa ige filim ishlesh sahesi uning üchün yéngi öginish, tejribe toplash we Uyghurlar heqqide dawamliq filimlarni ishleshke ul sélish basquchi bolghanliqini bildürdi.